Тургай. Сайрар чак. Фоат Садриев
нешкә илтеп кайтасыңмы?
Әнисе кай арада чыккан, кай арада аның иңбашларына йомшак кулларын салып өлгергән диген! Ислам, әнисенең бит очыннан үбеп алгач, казларга «ка-ка-ка» дип бер генә дәште. Тегеләр бердәм каңгылдашып җавап бирделәр, Ислам капканы ачуга, аның белән сөйләшә-сөйләшә, инешкә төшә торган тыкрыкка ашыктылар.
Бүген алар Ыкка балык каптырырга барырга сөйләшкән иде. Ишегалдындагы тавык-чебешләрне, Акбайны, абзардагы бозауны карагач, әнисе пешергән гөбәдия белән чәй эчеп, аңа өстәп бер йомырка да ашаганнан соң, ул кармакларын алырга ишегалдына чыкты. Шул арада кулларына колга тоткан Фаил, Рөстәм, Риф, Мансур шау-гөр килеп керде.
– Суалчаннар булды, – диде Риф. – Мансурның әтисе шәһәрдән алып кайткан әзер җим дә бар. Шул җимне тотып яр буена килүгә, балык өере белән җыела, ди!
– Велосипед беләнме, җәяүме? – дип сорады Ислам.
– Велосипед белән. Мин скутерда, – диде Фаил.
Ислам, кармагын велосипедына беркетеп урамга чыккач, Зөлфәтне исенә төшерде.
– Бәй, Зөлфәткә әйтмәдегезмени?
– Әйтмәгән идек шул, – диде Мансур.
– Калдырмыйк инде, малайлар, – диде Ислам. – Безгә үпкәләр бит ул.
Мансур көлеп җибәрде:
– Аңа балыкка төшеп йөрисе юк, Шүкәсе кырында гына бит.
– Алыйк инде без аны, – диде Ислам.
– Миндә кирәк-яраклар бар, Биштирәккә баргач ясарбыз әле, – диде Ислам.
Өерләре белән малайлар килеп кергәч, Зөлфәт, авызын ипи белән тутырып, төелә-төелә катык ашап утырган җиреннән, ялап та тормыйча, кашыгын өстәлгә атты. Ишегалдына чыккач:
– Их, кармакны кемдер алган, көтегез, хәзер ясыйм, – дип чәбәләнергә тотынды.
Ислам аны тынычландырырга ашыкты:
– Әйдә, велосипедыңа атлан да, ычкындык. – Миндә кармак та, жилка да, калкавыч та бар.
Зөлфәт шундук ризалашты. Алар, тезелешеп, Гөлбакча урамнарыннан үттеләр, авылны чыккач, тигез юлдан узыша-узыша, Биштирәк ягына элдерделәр. Фаил скутер белән тыелып кына барса да, аңа җитешү өчен малайларга шактый тирләргә туры килде. Ниһаять, Биштирәккә килеп җиттеләр, ярның иң биек урынында велосипедларын җиргә аударгач, күкрәкләрен киереп, тирән сулыш алдылар. Ык өсте пыяла кебек тигез, каршы текә кызыл ярдагы ялгыз каен, аның янындагы шомырт, балан куаклары, ниндидер шәмәхә чәчәкләр төркеме су көзгесенә төбәлгән, сыңар яфракларына кадәр аермачык күренә.
Зөлфәт белән Риф ярның текә урыныннан сикерде, калганнары, сөзәгрәк чирәмле юлдан төшеп, кайнар комга килеп керделәр. Ком шулкадәр чиста, йомшак иде. Малайлар, киемнәрен чишенеп атып, трусиктан гына калгач, пәриләр кебек сикерешергә, кычкырышырга, төрткәләшергә, мәтәлчек атарга тотындылар. Зөлфәт кәҗә бәтие төсле Рөстәм артыннан калмады, аңа туктаусыз: «Бер генә мәртәбә йөрт инде!» – дип ялынды. Рөстәмнең аны сыртына атландырып йөри торган гадәте бар иде. Менә ул тезләнде, озын куллары белән комга таянды, Зөлфәт, авызын ерып, аның кабыргалары беленеп торган нечкә гәүдәсенә менеп тә атланды. Рөстәм, күзлеген елтыратып, сирәк тешле авызын ачып, акрын гына суга таба үрмәләп китте. Ислам аларны такмак әйтеп озатты:
Рөстәм дигән крокодилның
Чинай менгән сыртына.
Ыкка илт тә батыр,
Ник кирәк ул чуртыма!
Аларга карап хихылдашкан малайлар, бу такмакны да ишеткәч, көлүләреннән тыела алмас хәлгә килделәр.
– Крокодил комга күкәй салырга җыена, – диде Риф, авызын җыя алмыйча. – Белгән догаларыңны укып сал, берүк.
Алар инде су читенә килеп җиттеләр, Рөстәмнең куллары суга ук керә башлады. Шулчак нәкъ аның кулы каршындагы күрән төбендә, шопырт итеп, зур балык чумды. Куркуыннан әллә Рөстәм гәүдәсен чайкалдырып куйды, әллә Зөлфәт үзе сизгерлеген югалттымы, ул, чапылдап, суга барып төште.
– Бу Зөлфәтнең үлеме судан булачак, менә мин әйтте диярсез, – диде Мансур.
Малайларның инде көләрлек тә хәле калмаган иде.
Алар кармак салу хәстәренә керештеләр. Мансур баштук кисәтеп куйды:
– Мин күрән тирәсенә борчак сибәм. Бу төшкә килмисез.
Малайлар моңа канәгатьсезлек белдерсәләр дә, Фаил мәсьәләгә ачыклык кертте.
– Балыкчыларның законы шундый, – диде ул, Мансурны яклап. – Кем ашатып, балыкларны үзенә җыя – шул үзе генә тота. Бер генә урында тотмыйча чабулап йөрсәк, балыкны куркытабыз.
– Әйе, бабай әйтте, балыклар җир өстендә атлап йөргәнне кабыргалары белән сизә икән, – дип, Ислам да аның сүзен хуплады.
Шулай итеп, бу мәсьәләдә ныклы карарга килделәр. Аннары Мансурдан һәрберсе «әз генә, әз генә» дип борчак та, кармакка салырга фабрикада эшләнгән җимне дә алды. Мансур ул җимнең коточкыч зур бәядә икәнен биргән беренә әйтеп торды. Барысы да, кармакларын җимгә төкереп, «тфү, тфү, балык, кап, яр башында елтырап ят!» дип, суга ыргыттылар. Үз кармагын салып куйгач, Ислам Зөлфәткә колга эзли башлады. Бу якта якында гына таллык юк иде, еракка йөрисе килмәде. Шунда Зөлфәт үзе әллә каян бер кәкре ботак кисәге тотып килде.
– Балык