Latawica. Michał Bałucki

      Wydane w formacie ePUB przez Imprint Sp. z o.o. – 2010 rok.

      LATAWICA

      Z samego Krakowa jechałem do Zakopanego na jednym wózku ze sławną literatką. Literatkę – sławną podług jej własnej opinii – nazywam „Gwiazdą", gdyż na każdym kroku, w każdym przemówieniu chciała uchodzić za ciało niebieskie, co światu przyświeca.

      Gwiazda przekonaną była, że w ciągu dni kilku pozna górali z ich historią, z obyczajami, językiem i poezją – i to wszystko opisze na pożytek pokoleń. Miała też z sobą zapas różnokolorowego papieru do wpisywania spostrzeżeń, domysłów i badań. Tylko natchnieniem – siedząc w chacie – myślała podzielić sławę i zasługę z Kolbergiem, Glogerem, Lepkowskim…

      Tak myślała Gwiazda – a przecież wariatką niby to nie była.

      Przybywszy do Zakopanego, umieściłem ją na Krupówkach, gdzie niebawem zasiadła do pisania artykułu, sam zaś wróciłem z wózkiem przed karczmę, by sobie wyszukać także jakieś mieszkanko, gdziebym mógł wypocząć, zmęczony jazdą i towarzystwem.

      Niebawem rudy Żyd, ujrzawszy mnie przez okno, wyszedł z karczmy i począł zachwalać swoje gościnne pokoje, do których jak utrzymywał, „największe państwo" zawsze zajeżdża. Musiało tego pańskiego gatunku brakować tego roku w Zakopanem, bo pokoje owe stały pustką, a przez otwarte okienka zobaczyłem zamiast wielkiego państwa starą góralkę czeszącą kędzierzawe łebki żydowskich bachorów. Nie bardzo to zachęcało do zejścia z wózka dla bliższego obejrzenia zachwalonego mieszkania.

      Spostrzegło to kilku górali siedzących przed karczmą, zbliżyli się do mnie i poczęli radzić inne mieszkania. Jedni zachwalali dom Wali, przewodnika, drudzy Sierockiego, Wojcieszkę, Krzeptowskiego. Nim miałem czas zdecydować się na wybór, wybiegła z karczmy młoda góralka, nędznie i biednie ubrana, a zbliżywszy się do wózka i przepchawszy się gwałtem przez otaczających mnie górali, chwyciła poufale za mój rękaw i poczęła żywo przemawiać:

      – A to chodźcie do nas, na Chranczówki, ot, tam za rzekę. Wyonaczymy (wyczyścimy) wam izbę jak się patrzy i będzie wam jak w raju.

      – Idź precz, ty latawico, cyganko – ofuknął ją młody góral i odtrącił od wózka, a zwracając się do mnie, rzekł: – nie wierzcie jej, panoczku, nie jedźcie tam, bo tam obdalnio (daleko) i nieswojsko; jeszcze by was tam okradli.

      – Żebyś ty tak zdrów był, jak to prawda. Ty „oparo" jakaś, ty – i przyskakiwała z pięścią do górala, a czarne jej oczy aż pozieleniały z gniewu.

      Dopiero kiedy jej począł, niezastraszony pogróżkami, wyliczać nazwiska znakomitszych mistrzów w tej sztuce i przeróżne ich przestąpienia siódmego przykazania, powołując się na świadectwo obecnych – góralka przycichła i spod czoła poglądała ponuro na mówiącego. Gdy skończył, mruknęła:

      – Wszędy ludzie jednako – są źli, są i dobrzy, nie tylko na Chranczówkach. Albo to u was – mówiła patrząc na mnie – nie kradną, choć macie dziandarów w miejscu i sąd przenajświętszy.

      Uwaga była bardzo trafną, mimo to nie miałem wcale ochoty robić osobiście doświadczania, ilu uczciwych, a ilu nieuczciwych ludzi znajduje się na Chranczówce, i zdecydowałem się umieścić siebie i kuferek, a z nim skromną moją kasę literacką w jakimś bezpieczniejszym miejscu. Nie zważając tedy na dziewczynę, która nie odstępowała ani na chwilę wozu i patrzała się zmyślnie we mnie, jakby mi chciała namysł z twarzy wyczytać – spytałem najbliżej stojącego górala:

      – A gdzie ten Wala mieszka?

      – Ja wam pokażę – zawołała prędko góralka uprzedzając odpowiedź górala – jedźcie za mną.

      To powiedziawszy, wybiegła naprzód i gestami zachęcała mego woźnicę, aby jechał za nią – spojrzałem na górali, radząc się ich wzrokiem, co zrobić, i powtórnie odezwałem się, aby się pozbyć dziewczyny natrętnej :

      – No, któryż z was pokaże mi drogę?

      – A niech ona pokaże, kiedy jej tak chodzi o to. Kto by ta z nią chciał się użerać o lada krajcar – odrzekli, z lekceważeniem poglądając na góralkę.

      – A czy ona mi dobrze pokaże?

      – Ba, coby nie, jak jej godnie (dobrze) zapłacicie, to wam i rodzonego ojca sprzeda, bo ona to za kraj carem w piekło by poleciała. To chytra niewiasta, co strach. Żadnego gościa nie popuści, żeby od niego coś nie wymęczyć.

      – A i tak chodzi jak dziadówka – wtrącił jakiś młody.

      – A, bo pieniądze na lichwę pożycza. Mało jej to przepadło u Sobka. Powędrował na Węgry łona (przeszłego roku) i przepadł razem z papierkami (banknotami), co wydurzył od niej.

      – Ma ona i bez tego dosyć grosza.

      – I jeszcze z głodu przy nich zdechnie, bo drugiej takiej skąpej nie uświadczy (nie zobaczy) w całym świecie.

      Gromadka górali chórem się zaśmiała z tego. Dziewczyna nie zważała na to, zdawała się nie słyszeć, co o niej mówiono, jeno ciągle poglądała niecierpliwie na mnie i kiwała na woźnicę, aby jechał. Był to więc rodzaj faktora górskiego, równie natrętna i przyczepna, jak nasi Żydkowie. Nie mogąc się jej pozbyć, kazałem jechać za nią.

      Pomimo że konik wartko przebierał nogami, biegła równo z wózkiem jak gończy pies. Żylaste jej nogi i chude piersi widocznie przyzwyczajone były do takiego biegania, bo nie męczyła się nawet ani zadyszała. Czasami tylko pomagała sobie, czepiając się ręką wózka, i wtedy rzucała mi przeróżne pytania.

      – Wy tu pewnie na żętycę do nas?

      – Nie. Jeno tak, dla powietrza.

      – O! powietrze, że się chce oddychać, ale i żętyca dobra. Ja wam będę nosiła – dobrze? Bo ja tu wszystkim noszę z Miętusiego szałasu. Dacie mi dziesięć centów za kwartę, a dziesięć za przyniesienie, no, to was przecie nie zuboży, ale zrobi wam dobrze. No, nosić wam?

      – Zobaczę później.

      – Ja wam także mogę listy na pocztę nosić i z posyłkami chodzić do miasta, to sobie zarobię od was którego (jakiego) krajcara.

      – A dasz to ty radę tak biegać?

      – A, ja tego od dziecka nauczona, to mi nie nowina! – Ta to można choroby się nabawić z takiej bieganiny.

      – Kaj ta. Przyjdzie zima, to będzie czas wylegiwać się na przypiecku. A teraz, póki można co zarobić, to trzeba, żeby było na krupy i na sól.

      – Kiedy ludzie mówią, że ty masz pieniądze? Wydęła wargi z pogardliwym zadąsaniem, wstrząsnęła głową i rzekła:

      – Co oni wiedzą. Gdybym miała, tobym nie chodziła jak oberwaniec jaki, o!

      Tu chwyciła w palce zgrzebną, brudną koszulę i potrząsnęła nią.

      – O! same strzępy. Człek koszuli uczciwej na grzbiet nie ma.

      Rzeczywiście,, koszula była rozdarta w kilku miejscach, a przez łachmany przeglądało ciało chude, żylaste, opalone. Całe ubranie jej składało się z owej potarganej koszuli, niebieskiej spódnicy łatanej i żółtej chustki, która okrywała jej głowę i uszy. Spod chustki wisiał czarny warkocz, a na czoło wychodziły kosmyki włosów, które co chwila bezwiednym ruchem wtykała pod chustkę. Nogi miała całkiem bose. Mimo tego zaniedbania i nędzy nie była brzydka. Rysy twarzy może trochę za ostre były, ale regularne, a czarne oczy ruchliwe, mądre, nadawały im dużo życia i wyrazu. Im więcej obserwowałem moją dziką przewodniczkę, tym więcej interesującą jakoś mi się wydawała. Uroiło mi się nawet w głowie, że dziewczyna coś skrywa przed okiem ludzkim, że bieganie na posyłki w lecie, a wylegiwanie się za przypieckiem w zimie nie może przecież stanowić jedynej treści jej życia; ciekawość kusiła mnie badać ją i zapytałem:

      – Ty musisz dużo zarabiać?

      – Jak się zdarzy – odpowiedziała krótko, jakby sobie nie życzyła mówić o tym dłużej.

      Ta lakoniczność, za którą widziałem jakąś tajemnicę, zaostrzyła moją ciekawość. Chciałem jej znowu rzucić pytanie, gdy wtem dała znak woźnicy, aby stanął.

      – To