Hekayələr. Фазиль Искандер
ection>
SANDRO ƏMİ VƏ QUL HƏZRƏT
Bu əhvalatı mənə Sandro əmi «Amra» restoranının yuxarı mərtəbəsində, çadır altındakı məclisimizdə danışıb. Deyəsən, mən bu restoranın yuxarı mərtəbəsini çox tez-tez xatırladıram. Amma neyləyəsən, şəhərimizdəki xudmani yerlər lap azalıb. Burada isə yayın qızmarında da sərin meh əsir, qüllədən suya tullanan uşaqların şappıltısı, şən səsləri adamın əsəblərini sakitləşdirir, körfəzdə küləkdən əyilən yelkənli qayıqların suyun ayna sinəsini yaran maili uçuşu göz oxşayır; öz mailliyi ilə məşhur olan Piza qülləsi, yəqin ki, bu uçuşa həsəd aparardı.
Yeri gəlmişkən, Piza qülləsi haqqında. Mən hər dəfə onu albomlarda və ya həvəskar şəkillərində görəndə özümdən asılı olmayaraq əsəbiləşirəm. Həm də əsəbiləşdiyimi nəyə görəsə gizlətməli oluram. Özüm bu cür albomlar saxlamıram və heç vaxt da bu qülləni çəkmək imkanım olmayıb. Onu hər dəfə bu və ya digər şəkildə başqaları göstərib, mən də həmişə təşəkkür əlaməti olaraq bu qüllənin əcaib əyriliyinə təəccüblənməli olmuşam.
Axı nə qədər əyri durmaq olar, bunun bir axırı olmalıdır, ya yox?! Mən belə düşünürəm: çox da sən Piza qülləsisən, ya birdəfəlik yıxıl, ya da düzəl! Axı bu əbədi əyrilik – əyri ürəklərin, əyri ideyaların davamlılığına gözəl nümunədir.
Hərdən gecələr məni qara basır və tez-tez bir yuxu görürəm. Görürəm ki, məni İtaliyaya gətiriblər və elə bir yerə bağlayıblar ki, oradan gecə-gündüz Piza qülləsini seyr etməli oluram. Qüllənin mənasız əyriliyi məni cin atına mindirir və fikirləşəndə ki, nə qədər sağam o yıxılmayacaq, mən durduqca duracaq, hirsimdən az qala bağrım çatlayır.
Hərdən bu vahiməli yuxuda bir italiyalı da peyda olur və onun gəlişi vahiməni daha da artırır. Gərək ki, adı Luici Lonqodur, amma özü nədənsə bunu boynuna almır. O, gündə üç dəfə spagetti gətirir və Piza qülləsinin qarşısını tutaraq məni yedizdirir. Ancaq eyni zamanda o mənə Avropa kommunizmindən mühazirə oxuyur. Onun mühazirəsindən özümü o qədər naqolay hiss edirəm ki, az qalıram qışqırım:
– Amiqo Lonqo, çəkil sən Allah, Piza qülləsi bundan yaxşıdır.
Yuxuda mən italyanca əla danışıram, ancaq susuram, çünki bu əsrarəngiz spagetti çox dadlı şey imiş və mən guya hər dəfə özümə söz verirəm:
– Bax bir qaşıq da yeyim, sonra ağzımdan çıxanı ona deyəcəyəm.
Di gəl, mən ona heç nə demirəm, çünki növbəti qaşıqdan imtina etməyə iradəm çatmır və buna görə də özümü bir az da alçalmış hiss edirəm, amma bu həqarət heç iştahamı pozmur, əksinə, daha da gücləndirir.
Qərəz, mən mühazirəçimə sonuncu makarona qədər qulaq asmalı oluram. Sonra isə, axırıncı qaşığın ardından olan-qalan vicdanım yol vermir ki, düşündüyümü ona deyim. Heç olmasa, axırıncı qaşıqdan imtina edə bilsəydim, deyərdim. İntəhası, neyləyim, alınmır. Vicdan da yaxşı şeydir axı, bircə qaşıqdan keçə bilmirsənsə, nə danışasan.
Budur, o çıxıb gedir və yenə də gözlərim önündə əyri qüllə peyda olur. Bu yaxınlarda mən dostlarımdan eşitdim ki, bir polyak mühəndisi Piza qülləsinin düzəlməsi layihəsini işləyib hazırlamışdır. Elə polyaka yaraşmışdı belə bir layihəni hazırlamaq. Guya Polşada artıq hər şey düzəlib, indi də bu polyak Piza qülləsini əyrilikdən xilas etməyi qərara alıb.
Bir fikir mənə rahatlıq vermir: bəlkə, Piza qülləsinin əyriliyi bir işarədir – həyatımızın Allahın iradəsindən dönmə bucağını təyin edir. Və yaxud, yazıq Piza qülləsi düz dayanır, əyri dayanan yerdir, o da bizim mənfur əməllərimizdən əyilib.
Qərəz, biz «Amra» restoranının yuxarısındayıq. İştirak edirlər: Sandro əmi, knyaz Emuxvari, əmim oğlu Kamal, fotoqraf Xaçik və mən.
Görüşün məqsədi? Bu cür müstəntiq sualına mən cavab verməyə də bilərəm, çünki məqsəd heç olmaya da bilərdi, ancaq bu dəfə var idi.
Məsələ burasındadır ki, mənim əmim oğlu Kamal – keçmiş hərbi təyyarəçi, indi isə Muxus hava limanının mülki qovşaqçısı – öz maşınında gedərkən, necə deyərlər, sərxoş halda avtomobil müfəttişi tərəfindən yaxalanmışdı. Mən bir neçə dəfə onun bu halda maşın sürdüyünü görmüşəm, amma hərbi təyyarəçiyə xas olan dəqiq refleks və polad kimi möhkəm əsəb sistemi həmişə onun dadına çatırdı.
Mən dəfələrlə avtomobil müfəttişinin onu saxladığının şahidi olmuşam, ancaq hər dəfə müfəttişin diqqətini cəlb edən hərəkət qaydalarının pozulması deyil, maşının arxa oturacağından gələn şən hay-küy səsləri olub.
Belə hallarda əmioğlu, adətən, müfəttişə tərəf baxmadan sürücülük vəsiqəsi əvəzinə «Sovet milisi» jurnalının ştatdankənar müxbiri vəsiqəsini dürtürdü və eyni zamanda öz Napoleon profili ilə ona təsir etməyə çalışırdı. Profildən isə, aydın məsələdir ki, çaxır iyi gəlmir.
Vəsiqə hər dəfə öz fövqəladə təsirini göstərirdi. Ancaq bu dəfə nömrə keçmədi. Gecə vaxtı idi, özü də maşında tək-tənha. O isə gecə vaxtı sərxoş halda tək-tənha maşın sürəndə onun hərbi təyyarəçi refleksinə hiss olunmadan gecə bombardmançısı refleksi də qoşulur. Ona elə gəlir ki, müharibə hələ qurtarmayıb və o, Köniqsberqi bombalamağa uçur. Yazıq unudur ki, bu şəhər artıq xərabəliklərdən qalxıb və adının qotik itibucaqlılığını yumşaldıb, sovet transkripsiyasında Kalininqrada çevrilib.
Stalin dövründə onun bu gecikmiş refleksinə görə on il iş verə bilərdilər. Bizim bu gözəl zəmanəmizdə isə avtomobil müfəttişi əmioğlunu yalnız ona görə saxlayıb ki, kişi öz «Jiquli»sindən təyyarə sürəti sıxmağa çalışıb.
Kamal maşını saxlayıb. Əgər bir az də dözüb ona yaxınlaşan avtomobil müfəttişinə «Sovet milisi» jurnalının ştatdankənar müxbiri vəsiqəsini göstərsəydi, bəlkə də, hər şey yaxşı qurtarardı. Lakin əmioğlu maşını saxlayan kimi elə bir div yuxusuna gedib ki, yalnız səhərisi gün avtomobil müfəttişliyində oyanıb.
Bu yerdə artıq işə Abxaziya avtomobil müfəttişliyinin rəisi qarışıb. Yol hərəkəti qaydalarının islahedilməz pozucusu yuxuda ikən daşdan keçən bir akt yazılıb və Kamal ayılanda onun sehrkar vəsiqəsi artıq özünün fövqəladə təsir qüvvəsini itirmiş olub. Rəisin mənliyi qələbə çalıb.
Kamalı az qala yarım illiyə sürücülük hüququndan məhrum ediblər. Artıq öz mənasını itirmiş «Sovet milisi» jurnalının ştatdankənar müxbiri vəsiqəsini isə əlindən almayıblar, bu da, bir növ, ona rişxənd eləmək idi. Piyada gəzməyə həddən artıq tənbəl olan Kamal bu cəza ilə heç cür barışa bilmirdi.
Elə bu məsələyə görə də biz Sandro əmiyə müraciət etdik. Sandro əmi knyaz Emuxvarini məsləhət gördü. Knyaz Emuxvari bir vaxtlar fotoatelyenin müdiri işləmişdi, indi isə şəxsi foto kontoru açmışdı.
Əlbəttə, Kamal knyazı əvvəllər də tanıyırdı. Ancaq təbiətən fleqmatik olduğundan o, həyata münasibətdə konservator idi və elə hesab edirdi ki, bizim ölkədə zadəganların nüfuzuna son qoyulub. Kamal ömrünün çox hissəsini Mərkəzi Rusiyada keçirmişdi, orada isə əgər iki cüt bir tək zadəgan qalmışdısa, onlar da Kamalın yaşadığı hərbi hava limanlarına yaxın düşmürdülər (əgər düşmək istəsəydilər belə, onları hərbi aerodroma buraxan kim idi). Bu səbəbdən o, knyaz Emuxvari ilə tanışlığına heç bir əhəmiyyət vermirdi.
Amma həyata gözəl bələd olan Sandro əmi Kamalı qandırdı ki, tarixin qanunları haqda onun çox səthi anlayışı var.
Sən demə, avtomobil müfəttişliyi rəisinin anadan olduğu kənddə inqilabdan qabaq bizim knyazın uzaq qohumlarından biri knyazlıq edirmiş. Görünür, yaxşı knyazlıq edirmiş, çünki hətta uzaq qohumluq kifayət etdi ki, bu işi tez bir zamanda yola verək.
Kamalın fleqmatizmi haqda bir söz də deyim yadımdan çıxmamış. Əlbəttə, o, soyuqqanlı adamdır, ancaq onun keyliyi haqda şayiələr, məncə, bir qədər şişirdilib; məsələn, mənim bacım deyir ki, Kamal səhərlər ona zəng edəndə o, əmisi oğlunu uzun-uzadı hıqqanmağından tanıyır və guya ona deyir:
– Kamal, əzizim, sən fikrini cəmlə,