Yalama. Ариф Алиев
dən
«Yalamanın müdafiəçiləri… başa düşürlər ki, rusların qarşısını kəsməyə cəhd göstərsələr, bu onların əksəriyyəti üçün son döyüş olacaq. Ancaq Vətən təəssübü, əsgər şərəfi həyat eşqinə üstün gəlir».
Əsgərlər vurulanda yox, unudulanda ölürlər.
Yalama stansiyasında XI Qırmızı Ordunun zirehli qatarlarının yolunu kəsmiş, son nəfəsinədək döyüş mövqeyindən çəkilməmiş qəhrəman əsgərlərimiz haqqında az adamın məlumatı var. Amma «onlar unudulublar» demək düzgün olmazdı. Unutmaq üçün – tanımaq lazımdır. Bizsə onları tanımamışıq. Əksəriyyətinin adını belə bilmirik və bəlkə, heç zaman bilməyəcəyik. Bu adların sahiblərinin, çoxu 19-20 yaşında olan gənclərimizin ləyaqətsiz həyatla şərəfli ölüm arasında etdikləri şüurlu seçim barədə həqiqət bir əsr bizdən gizlədilib.
Sovet Rusiyasının məqsədi sadə və aydın olub: şimal qonşumuz Azərbaycana yeritdiyi ordunun «işğalçı» adlandırılmasını istəməyib, həmişə, hər yerdə onu «xilaskar» kimi qələmə verib. Buna görə də tarixi saxtalaşdırıb; inadla, bütün mümkün vasitələrlə hamıya təlqin etməyə çalışıb ki, Qırmızı Ordu ölkəmizə soxulmayıb, dəvətlə gəlib, Samurdan Bakıya qədər müqavimət görmədən irəliləyib, yolboyu Azərbaycan əsgərlərini əsir götürə-götürə, stansiyalarda mitinq keçirə-keçirə Bakıya daxil olub və paytaxtda gül-çiçəklə qarşılanıb. Bu əfsanənin yaradılmasında iştirak edən və onu yaşadan soydaşlarımızın isə bəzisinin öz əli həmin gənclərin qanına bulaşıb, bəzisi rahatlığını qorumaq naminə, bəzisi qorxduğu üçün susub, lakin əksəriyyət, gerçəkdən, xəbərsiz olub, sovet təbliğatına inanıb. Həqiqəti bilənlər və söyləmək istəyənlər də tapılıb, amma onlardan kimisinin özü, kimisinin səsi «quyunun dibinə» düşüb.
«Təbliğat» sözünü sevməsək də, onun kütləvi şüura təsir gücünü inkar edə bilmərik. 1990-cı ilin qışında Moskvanın planları alınsaydı, onilliklərlə yorulmadan təbliğat aparmaqla gələcək nəsilləri də inandırmaq mümkün idi ki, 20 yanvarda rus tankları Bakıya xalqımızın xilaskarı kimi daxil olub və millət bu tankları gül-çiçəklə qarşılayıb. «Mümkünsüzdü» deməyin. Tarixin gülməyi gələr. Ən yaxın keçmişimizi, Yanvar qırğınından cəmi 21 ay sonra Azərbaycanın müstəqilliyi əleyhinə səs verən deputatlarımızı yada salın.
Belə bir haqsızlıq sizi ağrıdardımı? Əlbəttə. Çoxlarınız o tankların qabağında «canlı barrikadalar» da dayanmısınız. İndi təsəvvür edin, Azərbaycanın müstəqilliyinin ömrünü cəmi bir neçə saat uzatmaq üçün həyatlarını vermiş, nəinki məzarları qalmamış, heç həlak olduqları yerdə xatirə lövhəsi də qoyulmamış gənclərimizin ruhları necə göynəyir! Ədaləti bərpa etmək, vicdanımızı böyük bir ləkədən təmizləmək şansını niyə əldən verməliyik?!
Mən bu povestdə «ittiham tərəfi» nin şahidi kimi çıxış etmirəm. Azərbaycan – Qarabağ, Yalama, Bakı müdafiəçiləri, Gəncə, Şəki, Quba üsyançıları kimi mərd oğullar doğub. Eyni zamanda yüzlərlə qorxaq, yaltaq, siyasətbaz və satqın yetişdirib. Biz birincilərlə həmrəyliyimizi nümayiş etdirməklə yanaşı, ikincilərlə də qohumluq əlaqələrimizi inkar edə bilmərik. «Yaxşısı mənimdir, pisi özgənin» formulu burada işə keçmir. Biz mərdlərimiz və qorxaqlarımızla, qəhrəmanlarımız və satqınlarımızla eyni xalqın nümayəndələriyik, istəsək də, istəməsək də, bir Vətəni bölüşür, onun taleyini həll edirik. Və əgər zaman-zaman məmləkətimizdə ikincilər birincilərə üstün gəliblərsə, gəlirlərsə, məğlubiyyətlərimizin məsuliyyətini başqa tərəfin üstünə atmaqla heç nəyi dəyişmirik, çünki xalq olaraq bu məğlubiyyətlərin acısını hamımız çəkirik, tənəsinə hamımız dözürük.
Beləcə, xalqı bütöv bir toplum şəklində xarakterizə etməyə çalışanda görürsən ki, onun məşəqqətli taleyinə acımaqla, uğursuzluqlara yanmaqla, günahsız qurbanları xatırlayaraq soyqırımlara abidələr ucaltmaqla qürurlu millət formalaşdırmaq, məğrur və ləyaqətli vətəndaş yetişdirmək olmur. Bunun üçün qəhrəmanlıq tarixini bilmək, nəsillərə örnək olacaq fədakarlarımızın xatirəsini yaşatmağı bacarmaq, onlara da heykəl qoymaq lazımdır.
Millət öz böyüklüyünü torpaqlarının genişliyi, yoxsa ruhunun ucalığı ilə təsdiq etməlidir? Əlbəttə, bu əsərin qəhrəmanı kimi deyə bilərsiniz ki, «nə fərqi var: torpaq da ruhdur». Amma onun sonrakı sözlərinə də diqqət yetirin: «Fərqi ondadır ki, torpağı özünlə daşıya bilmirsən. Ruhunsa, hara getsən, içindədir, səninlədir».
Mənsə sözümü çox sevdiyim fransız yazıçısı, hərbi təyyarəçi, öz əsərlərinin qəhrəmanı Sent-Ekzin (Antuan de Sent-Ekzüperi) əbədi sualları ilə bitirirəm (yoxsa başlayıram?): niyə insan tabeliyində olan, həm də özünə dost saydığı adamları aşkar ölümə göndərir? Və niyə yüzlərlə gənc əvvəlcədən uduzulmuş döyüşdə canından keçməyə razı olur?..
Proloq əvəzi
«Bizim hərbi qüvvələrimiz öz xalqının şanlı döyüş keçmişindən xəbərdar olmalıdır. Bu xalq dünya tarixinə qəhrəmanlıqlarla dolu bir çox səhifələr yazıb. Avropa millətləri həmin qəhrəmanlıqları unutmurlar, onlar haqqında danışırlar. Lakin mənə elə gəlir ki, biz bunu hamıdan az xatırlayır, bu barədə, bəlkə də, hamıdan az danışırıq. Yüz ildən artıq çəkən rus hökmranlığından azad olmuş türk xalqının yadına salmaq lazımdır ki, biz heç də həmişə başqalarının əlinin altında olmamışıq, əksinə, öz iradəmizi Avropaya və Asiyaya diktə etmişik».
I. Paraddan – cəbhəyə
«Nazirlər Şurasının sədri
N.Yusifbəyliyə.
Zəngəzur qəza rəisindən teleqram almışıq: …ermənilər güclü kəşfiyyat aparırlar, dəqiq məlumatlara görə, bütün cəbhəboyu hücuma hazırlaşırlar. Əsas məqsədləri Qarabağla birləşməkdir…
Qarabağın general-qubernatoru X.Sultanov, dəstə rəisi general T.Novruzov.
22 mart 1920-ci il».
Zəngəzur səfərindən Bakıya qayıtmış ordu Novruz bayramı münasibətilə parad-nümayişə hazırlaşırdı. Alayların seyrəlmiş sıraları yeni çağırışçılarla doldurulurdu, onlara gecə-gündüz təlim keçilirdi, ağzı əyilmiş çəkmələr, süzülmüş şalvarlar, nimdaş kitellər, tərdən duz kəsmiş papaqlar təzələri ilə əvəzlənirdi. Nahardan sonra verilən qısa fasilədə hərə bir tərəfə çəkilib silahını sürtə-sürtə parıldadırdı. Kiçik zabitlər bir-biri ilə bəhsə girir, mərc kəsirdilər: parad günü kimin dəstəsi meydandan daha yaxşı keçsə, çox təriflənsə, qalanlar bir ay onun yerinə növbə çəkəcəkdilər.
Nəhayət, çoxdan gözlənilən həmin gün yetişdi. Krasnovodskaya[1] və Merkuryevskaya[2] küçələrinin kəsişməsində, hərbiyyə nazirliyinin qarşısındakı meydan səhər tezdən sulanıb süpürüldü. Meydanın girişində qoşun hissələri ard-arda düzüldü. Öndə Bakı, Göyçay və Quba piyada alaylarının dəstələri, hərbiyyə məktəbinin, istehkamçılar məktəbinin müdavimləri və ehtiyat polis qüvvələri dayanmışdılar. Sonra 1-ci Tatar alayının süvariləri, 2-ci artilleriya briqadasının, süvari-dağ divizionunun, yüngül artilleriya divizionunun hissələri sıralanmışdı. Lap axırda altı zirehli avtomobil durmuşdu, sağ tərəfdə, Xəzərin sahilində isə «Qars» və «Ərdəhan» hərbi gəmiləri reydə çıxarılmışdı.
Sahil bağı, yan küçələr, evlərin damları adamla dolu idi. Binaların qarşısından xalı-xalça, cecim, üzərinə iri ağ hərflərlə şüar yazılmış qırmızı parçalar asılmışdı, dükanların böyrünə, alaqapılara üçrəngli, ulduzlu-ayparalı bayraqlar sancılmışdı. Açıq pəncərələrdən qadınlar əl edir, bəziləri dəsmal yelləyirdilər, uşaqlar sərçə topaları kimi ağacların budaqlarına qonub civildəşirdilər.
Mən zabit yoldaşlarımla birgə Quba batalyonunun önündə dayanmışdım. Son yarım ildə çox döyüşlərdə olmuşdum,
Hazırda Səməd Vurğun küçəsi
Hazırda Zərifə Əliyeva prospekti