Qoca Xəttabıç. Лазарь Лагин
eddinin yarısında günəş şüası pərdənin dəliyindən sürüşərək beşinci sinif şagirdi Volka Kostılkovun burnuna qondu. Volka asqıraraq oyandı.
Elə bu vaxt qonşu otaqdan anasının səsi gəldi:
– Tələsmək lazım deyil, Alyoşa. Qoy uşaq hələ yatsın, axı bu gün imtahanı var.
Volka üz-gözünü turşutdu. Anası nə vaxta qədər ona “uşaq” deyəcəkdi!
Arakəsmənin o tərəfindən atası cavab verdi:
– Bu nə sözdür danışırsan?! Oğlanın bu günlərdə on üç yaşı tamam olur. Qoy durub əşyaları daşımağa kömək etsin. Bu gün-sabah saqqalı çıxacaq, sən elə deyirsən: Uşaq, uşaq…
Əşyaları daşımaq! Volka dərhal hər şeyi xatırladı, yorğanı üstündən atdı və tələsik şalvarını geyinməyə başladı. Necə unutmaq olardı! Özü də belə bir günü! Axı Kostılkovgilin ailəsi bu gün yeni mənzilə köçürdü. Ötən gecədən bütün əşyalar yığılmışdı. Volka ağlına sığışdıra bilmirdi ki, bu gün səhər təzə mənzilə köçəcəklərini necə yaddan çıxarıb.
Səhər yeməyindən sonra yükdaşıyanlar hay-küylə içəri doluşdular. Qapıları taybatay açıb çığıra-çığıra soruşdular:
– Başlamaq olar?
Volkanın anası ilə nənəsi ikisi də birdən:
– Əlbəttə, olar, – deyə cavab verib vurnuxmağa başladılar.
Volka təntənəli şəkildə divanın mütəkkələrini və söykənəcəyini həyətdə dayanan maşına apardı. Axırda isə maşının yük yerində birtəhər özünə yer elədi. Çox keçmədi ki, maşın yola düzəldi və bir qədər sonra yeni mənzilin qarşısında dayandı. Yükdaşıyanlar şeyləri bir göz qırpımında mənzilə yığıb getdilər.
Volkanın atası içərisində ən vacib şeylər olan bir neçə qutunu açıb dedi:
– Digərləri qalsın işdən sonraya.
O belə deyib zavoda getdi.
Volkanın anası ilə nənəsi isə mətbəx əşyaları və yemək qab-qacaqları olan qutuları açmağa başladılar. Oğlan onluq bir iş olmadığını görüb çay sahilinə getməyi qərara aldı. Düzdür, atası xəbərdarlıq etmişdi ki, Volka çayda təkbaşına çimməsin, çünki burada çay dərindir. Lakin Volka özünə tez bir bəhanə tapıb anasından icazə ala bildi.
“Mənə çimmək vacibdir ki, beynim açılsın. Axı yorğun başla imtahana necə gedə bilərəm?”
Çox təəccüblüdür ki, Volka həmişə ona qadağan olunmuş bir işi görmək istədikdə dərhal bəhanə tapırdı. İndi də anasına demişdi ki, coğrafiya dərsini hazırlamaq üçün çay qırağına gedir. O, həqiqətən, dərs kitabını, beş-on dəqiqəliyə də olsa, vərəqləmək fikrində idi, lakin çayın qırağına çatan kimi ləngimədən soyundu və suya atıldı.
Çay kənarında kimsə gözə dəymirdi. Bu həm yaxşı idi, həm də pis. Yaxşı idi, çünki Volkaya doyunca çimməyə heç kim mane ola bilməzdi. Pis idi, ona görə ki, Volkanın necə asanlıqla və gözəl üzdüyünü görən yox idi.
Oğlan o qədər üzdü ki, lap gömgöy göyərdi. Onda başa düşdü ki, daha bəsdir. Sonuncu dəfə suya baş vurdu. Suyun üzünə qalxmaq istəyəndə isə əli uzunsov bir şeyə toxundu. Volka həmin şeyi qapıb sudan çıxdı. Onun əlində yosun basmış sürüşkən və qeyri-adi şəkildə saxsı qab vardı. O, xeyli ağır idi, üstəlik, boğazı yaşıl rəngli qətranabənzər maddə ilə möhkəm suvanmışdı, üzərinə isə möhürəbənzər bir damğa vurulmuşdu.
Volka nə düşündüsə, birdən-birə donub qaldı. Xəzinə! Qədim şeylərlə dolu bir xəzinə!..
Oğlan tez geyinib evə qaçdı ki, gizlin bir yerdə həmin qabı açsın. O, anasının yemək hazırladığı mətbəxin qapısından sivişib öz otağına girdi. Sonra isə cib bıçağını çıxarıb həyəcandan əsə-əsə qabın ağzındakı möhürü qaşıdı.
Bir anda otağı acı tüstü bürüdü və səssiz partlayışa bənzər çox qüvvətli bir təkan Volkanı tavana tulladı. Orada onun şalvarı çilçıraq asmaq üçün vurulan qarmağa ilişdi. Beləliklə, oğlan tavandan asılıb qaldı.
2
Qarmaqda yellənən Volka bu baş verənlərə az-çox ağlabatan izahat tapmağa çalışarkən tüstü bir az da çəkildi. Oğlan elə həmin an hiss elədi ki, otaqda ondan başqa da canlı məxluq var. Bu, arıq və qaraşın bir qoca idi, saqqalı qurşağacan çatırdı. Başındakı çalma çox gözəl idi. Əynindəki yundan tikilmiş zərif kaftanın üzərinə isə zərli və gümüşü güləbətinlə naxışlar çəkilmişdi. Qoca ağappaq ipək çaxçur[1] geyinmişdi, ayağında da dəridən hazırlanmış açıq-çəhrayı rəngli dikburun məst[2] var idi.
– Həpçi! – qoca bərkdən asqırıb səcdə elədi. – Sənə salamlar olsun, ey gözəl və ağıllı oğlan!
Volka gözünü yumub bir də açdı: yox, bu qəribə qoca, doğrudan da, yuxu və xəyal deyildi.
– Siz haradan çıxdınız? – deyə Volka tavanda saat kəfkiri kimi ağır-ağır yırğalanaraq soruşdu. – Bəlkə, özfəaliyyət dərnəyindənsiniz?
Qoca yenə də həmin yöndəmsiz vəziyyətdə qalıb dalbadal səbir gətirə-gətirə cavab verdi:
– Yox, ey mənim cavan ağam, mən üçqat lənətlənmiş bu qabın içindən çıxmışam.
Qoca belə deyib ayağa qalxdı, içindən hələ də tüstü çıxmaqda olan qaba sarı cumdu. Sonra da onu elə təpiklədi ki, çilik-çilik oldu. Ardınca isə qoca saqqalından bir tük qoparıb onu diddi, elə bu vaxt qabın xırdaca parçaları alovlanaraq bir andaca yoxa çıxdı.
Volka isə hələ də şübhə içində idi. Siz də razılaşarsınız ki, qrafin boyda kiçik qabın içindən bir insanın çıxmasına inanmaq o qədər də asan deyil. Odur ki oğlan dedi:
– Axı heç inandırıcı gəlmir… Qab belə bapbalaca, lakin siz… Hər halda, qaba nisbətən çox böyüksünüz.
– İnanmırsan? – deyə qoca acıqlandı və o dəqiqə də Volkanın qarşısında diz çökdü; bu vaxt onun alnı yerə elə bərk dəydi ki, akvariumun içindəki su dalğalandı. Bundan sonra yuxulu balıqlar çaxnaşmaya düşüb o yan bu yana üzməyə başladılar. – Bağışla, ey mənim cavan xilaskarım, lakin öyrəşməmişəm ki, sözlərimdən şübhələnsinlər… Ey cavanların ən nəcibi, onu bil ki, mən dünyanın dörd tərəfində adı dillər əzbəri olan böyük qüdrət və şöhrət sahibi cin Həsən Əbdürrəhman ibn Xəttabam, yəni Xəttab oğluyam.
Gördükləri, eşitdikləri o qədər maraqlı idi ki, Volka hətta tavanda lampa qarmağından asılıb qaldığını da yadından çıxarıb dedi:
– Cin?.. Cin, deyəsən, bir növ, spirtli amerikan içkisidir? Eləmi?..
– Mən içki deyiləm! – qoca yenə hirsləndi, amma tezliklə özünü ələ aldı. – Mən içki deyiləm, mən qüdrətli və qorxu bilməyən bir ruham. Dünyada elə bir sehrbazlıq yoxdur ki, əlimdən gəlməsin. Mənim adım sənin çox hörmətli və yüksək hüzuruna ərz etdiyim kimi, Həsən Əbdürrəhman ibn Xəttabdır. Sizin dilinizlə desək, Həsən Əbdürrəhman Xəttaboviçdir. Yəqin, fikirləşirsən ki, qabın içində nə işim vardı? Elə isə, dinlə, – qoca növbəti dəfə asqırıb sözlərinə davam elədi. – Mən, bədbəxt cin və qardaşım Ömər Yusif Xəttab oğlu bir gün böyük xətaya yol verdik. Yəni Süleyman ibn Davudun sözündən çıxdıq. O buna çox qəzəbləndi və vəziri Asəf ibn Barahini göndərib bizi öz hüzuruna gətizdirdi. Sonra da əmr elədi, iki qab gətirdilər, bunlardan biri mis, o biri saxsı qab idi. Məni saxsı, qardaşım Ömər ibn Xəttabı isə mis qaba saldılar. Ardınca hər iki qabı möhürləyib onları Allahın ən böyük adlarından biri ilə damğaladılar. Sonra Süleyman cinlərinə əmr verdi ki, bizi suya atsınlar. Onlar da öz növbəsində qardaşımın olduğu qabı dənizə, mənim olduğum qabı isə çaya atdılar. Həpçi! Həpçi! Ey mənim nəcabətli xilaskarım, sən məni oradan çıxardın. Səni görüm, ömrün uzun olsun, ey… Məni bağışla, adını bilsəydim, çox xoşbəxt olardım.
“Adım