Miqrant. Яшар Буньяд
n əsrin 90-cı illərində Rusiyada millətçilərin qəddarlığı nəticəsində şikəst olmuş, dünyasını dəyişmiş bütün həmvətənlərimin əziz xatirəsinə.
“Ölümə doğru gedənlər” silsiləsindən.
– İt uşağı!.. Niyə öldürürsüz onu?!.. O yazıq sizə neyləyib axı?! Qancığın doğduqları!..
İlk zərbə gözlənilməz oldu. Lap bazarın girəcəyində gül satan Cəbrayılı təpikləyən skinxedləri qarğıyan Nataşa xalanın boğuq naləsi qulağıma çatar-çatmaz gözlərim qaraldı. Papağım meyvə köşkünün üstüylə dığırlandı ayaq altına. Bir andaca, təzəcə səliqəylə yığdığım meyvə-tərəvəzlər taxta yeşikləriylə birgə göyə sovruldu. Elə bil qasırğa keçdi bazardan. Sonra bir… iki… beş… Zərbələr o qədər insafsızcasına bir-birini əvəz edirdi ki, gödəkçəmi güclə çevirib ciddi-cəhdlə başımı qorumağa macal tapdım.
– Naa! Poluçay, tvayo matt!.. Çernajopı… Poluçayte… Vaşuu mattt!..
– Çıqani neşşastniye… Ub-yuu!.. Naa… na!..
Heç beş dəqiqə keçmədi ki, başları ülgüclə qırxılmış yekəpər cavanlar bütün bazara hakim kəsildilər; qəzetlərə bükülmüş armaturların küt taqqıltısı, ağır çəkmələrin, yumruqların gubbultusu qulaqlarımda elə dəhşətli uğultu yaratmışdı ki, sandım, bu dəqiqə beynim partlayacaq!
Çoxlarının “siftə” si qəfil hücum oldu. Bazara gəlmiş alıcılar çaş-baş qalıb tez küçəyə qaçışdılar. Belə vaxtlarda it də yiyəsini tanımırdı.
Son vaxtlar hakim orqanlar millətçi qruplaşmaların özbaşınalığına göz yumduqca onların əl-qolu daha da açılırdı. Qeyri slavyanlar işləyən, yaşayan ərazilərə gözlənilməz basqınlar edir, qəddar cəlladlar yığınağı dinc “qara” lara öz gücünü göstərirdilər; xüsusi hərbi təlim keçmiş, nasist əhval-ruhiyyəli, pezəvəng cavanlardan ibarət olan bu dəstələr qarşısına çıxanların heç birinə aman vermirdilər. Üç-üç, beş-beş bölünüb bazarın altını üstünə çevirdilər bir anda.
Narın-narın yağan qar yavaşıyırdı…
Millətçi dəliqanlılar, deyəsən, bizim cərgədən azca aralanmışdı ki, Nataşa xala məni öz köşkünün arxasında gizlətdi. Belə olmasaydı, risk etməzdi. Mənə yardım etməklə özünə ölüm hökmü yazırdı bu qadın. Slavyanlarla işləri olmayan qızğın kütlədən kimsə bunu görsəydi, qadın olduğuna da məhəl qoymayıb onu da təpikləyərdilər bizim kimi. Bir tabutluq vücudumu bu mərd qadının himayəsində hiss etdiyimdən bir az sakitləşdim…
On il üzünü görmədiyim kiçik əmimi o ki var söydüm! Özü eşitməzdi. Bilirəm, eşitsəydi, it balası kimi çırpardı məni. Amma yox, bu dəqiqə yanımda olsaydı, bu vəziyyətimi görsəydi, yazığı gələrdi mənə, bir söz deməzdi yəqin… Doyunca ürəyimi boşaltdım – söydüm, söydüm…
Əmimə deyən lazım idi, dədən, baban kənddən qırağa çıxmamışdı, ölmüşdü?!
Deyilənə görə, babamı kənddən arabaya mindirib aparıblarmış müharibəyə. Sağlığında danışdığına görə Berlinəcən gedib. Haralardan keçib, neçə nemes öldürüb deyə soruşanda da başlayırdı: “Ayə, andıra qalmış sapoqun bir tayı barmağımı elə mazol eləmişdi ki, vallah, ağrısından nə vaxt Berlinə çatmışam xəbərim olmub”. Guya ki, müharibə beşgünlüymüş, bir aylığmış… Nənəm hər dəfə babamı çimizdirəndə bədənini qarış-qarış yoxluyub deyirmiş: “Ay, Zülü, – babamın adı Zülfüqar idi, – elə bil müharibədən yox, kolxoz iclasından gəlmisən… Ayə, bu boyda bədənə bir nemis gülləsi də dəymibeee… maaşallah!” Babam da susarmış. Davadan danışmağı xoşlamazdı kişi. Bəlkə də danışmağa sözü yoxmuş?
Qələbənin iyirmi illiyində babama medal vermişdilər; igidliyəmi, yoxsa şücaətəmi görə, bilmirəm. Onda, medalı “yumaq”çun həmyaşıdları böyük əmimgilə yığışmışdı. Məktəb direktoru Əlipaşa müəllim yüz vurandan sonra soruşmuşdu:
– A Zülfüqar, baxıram hökumət də sənə qiymət verir, medal verir yəni… Hə, danış görək döyüş yolundan, qəhrəmanlığından… Ayə, özünlə qəbirə aparacaqsanmı ürəyindəkiləri? Bəlkəçekist olmusan, sekretni işdə olmusan, hə? Bilsək nə olar?!
Babam xeyli fikirləşdikdən sonra neçə illər içində boğduğu sirrini ürək ağrısıyla, yana-yana danışmışdı ilk dəfə:
– Ay əzizlərim, nə sekret, nə çekist?.. Deməyə də dilim çönmür ee… Davanın ilk günündən sonuna kimi qərargah aşbazının köməkçisi qoydular məni. Kartoşka-soğan təmizləyirdim, odun yarırdım. -Kövrəldi, sanki ən alçaq, vecsiz iş görübmüş. – Hamısı da… dil bilməməyimin ucbatından… Rusca kərt-kürt eləsəydim, mən də boyevoyda olardım, nemis öldürərdim!
Kişilər ona ürək-dirək verdilər ki, sən lap vacib iş görmüsən, əsgərlərin qarnını doydurmusan! Qəm yemə əşşi. Biz də deyirik, Zülü davadan gələni niyə bikefdi…
Onda çox balacaydım və çox şeyi başa düşmürdümsə də, babamın uşaq kimi kövrəlməyi yer eləmişdi mənə. Elə onda özümə söz vermişdim ki, rus dilini öyrənəcəm. Çünki, sovetin düşməni çoxdu və istənilən vaxt yenə dava olar. Dil bilməsəm, babam kimi kartof təmizlərəm axı?!..
…Nəfəsimi güclə alırdım. Deyəsən ciyərim zədələnib. İçimdə qəribə bir istilik hiss edirəm-nəfəsimlə burnuma dəyir tamı… Qulağımdakı uğultu səngiməmişdi hələ. Nataşa xala da nəhəng bədəniylə köşkün qabağında dayanıb məni gizlədirdi ki, görməsinlər. Başqası olsaydı çoxdan yığışıb getmişdi. Neçə il idi onunla üzbəüz köşkdə alver edirdik. İncikliyimiz olmayıb aramızda. Dediyinə görə, oğlu kimi istəyirdi məni. Deyirdi ki, siz azərilər böyüklərə çox hörmət edirsiz… Cənnətin qapıları üzünüzə həmişə açıqdır!
Neyləmişdim ona? Səhərlər bazara ilk gələnlərdən biri mən idim. Sonra Nataşa xala, əri Andrey əmiylə gəlirdi. Öz malımı boşaltmamış Andrey əmiyə kömək edirdim kənddən gətirdiyi süd, qaymaq bidonlarını daşımağa. Allahtərəfi, yaşlı da olsalar, o qədər təşəkkür edərdilər, utandırardılar məni…
“Cənnətin qapıları…” Hardadı o qapılar, harda?
Başımdakı küt ağrı, hərəkətsizlikdən iliyiməcən işləyən soyuq məni haldan salmışdı. İsti, yumşaq bir yer olsaydı… Nataşa xalanın ayaqları arasından qırıq taxta yeşiklərin, əzik-üzük olmuş xiyar, pomidor, badımcan qalıqlarının altında tapdaq olub əzilmiş boz papağımı gördüm. Qulaqlarım, başım elə üşüyürdü ki!..
…Biz kənddə yaşayırdıq. Yeddi yaşım olardı. Kiçik əmim əsgərlikdən gəlmişdi, deyəsən, Sverdlovskidən. Əsgər gedəndə əmim qapqaraydı mənim kimi, atam kimi. Xalalarım deyirdi ki, əsgərlik Səlimə düşüb, kökəlib, həm də ağarıb, maaşallah! Və, o qədər dedilər ki, axırda əmim həmişə ağ qalmaq istədi – yığışıb getdi Rusyətə.
Hə, Rusyətə yola düşməmişdən bir həftə əvvəl Bakıya, bilet almağa gedəndə məni də özüylə apardı. Nəslimizdə, uzağa gəzməyə gedən üçüncü kişi mən oldum. Bilet alandan sonra şəhərdə gəzdirdi əmim. O qısa tumanlı qızlara baxırdı, mən də mağazaların iri vitrinlərinə. İlk dəfə dondurma, peraşki yedim. Deyəsən, çox yedim. Qarnımda sancılar başladı. Əmimə dedim “işim var”. Yaxınlıqda ayaqyolu tapmadı. Mən dözə bilmirdim. Əmimin mənə yazığı gəldi. İşarə elədi ki, parkdakı kolluğa girim…
Hə, bu başqa məsələ! Lap kəndimizdəki kimi, girdim kolların arasına, şalvarımı tez aşağı çəkib çömbəldim. U-uuyy…
Əmim, nədənsə uzaqlaşdı məndən, lap uzaqlaşdı, guya mənim əmim deyil. Yol ilə keçənlər mənə baxıb, rusca nəsə deyirdilər. Çünki, Bakıda demək olarki, hamı rusca danışırdı və mən də babam kimi rus dilini bilmədiyimdən onları başa düşmürdüm. Babama bütün davanı kartof təmizlədiyinə görə yazığım gəlirdi, indi də özümə…
Rahatlandım, kolun yarpaqlarıyla özümü təmizlədin. Nə yaxşı ki, böyürtkan kolu deyildi!.. Şalvarımı düymələyib qaçdım əmimin yanına. Utana-utana soruşdum ki, o arvadlar nə deyirdi mənə? Güldü, cavab vermədi…
– Çernajopı…