Damda dəli var. Азиз Несин
/>
DAMDA DƏLİ VAR
h e k a y ə l ə r
Əziz Nesin
Türk satirik ədəbiyyatının ustad yazıçısı Əziz Nesin, dövrünün problemlərini ciddi şəkildə işıqlandırıb, çağdaş türk satirik ədəbiyyatının dünya miqyasında təmsilçisi olub. Əsl adı Məmməd Nüsrətdir.
Əziz Nesin təhsilinə İstanbul Qanuni Sultan Süleyman liseyində başlayıb. 1935-ci ildə Qülləli Hərbi liseyini, 1937-ci ildə Qara Hərb məktəbini, 1939-cu ildə də Hərbi Fənn məktəbini bitirib. Baş leytenant olduğu müddətdə “vəzifə və səlahiyyətlərindən suii-istifadə” ittihamı ilə ordudan qovulub (1944). Bir müddət baqqallıq, mühasiblik etdikdən sonra jurnalist fəaliyyətinə başlayıb. “Cumartesi” adlı jurnal çıxarıb. ABŞ-ın Türkiyəyə göstərdiyi yardımın məqsədlərini tənqid edən “Hara gedirik?” adlı yazısına görə, 12 avqust 1947-ci ildə on ay ciddi rejimli həbs, üç ay on gün Bursada “əmniyyəti-ümumiyə nəzarəti” altında sürgün cəzası alıb. “Əziznamə” adlı kitabına görə, 1950-ci ildə yenidən həbs edilib. Elə həmin il Corc Politzerin “Marksist fəlsəfə dərsləri” adlı kitabının ön sözünün bir hissəsini tərcümə edib “Başdan” jurnalında yayımladığı üçünsə bir il dörd ay həbs cəzasına, İstanbulda “əmniyyəti-ümumiyə nəzarəti”nə məhkum edilib. Həbsdən çıxdıqdan sonra 1951-ci ildə kitab mağazası, daha sonra fotostudiya işlədib. Ədəbi fəaliyyəti ərzində 100-dən çox ləqəbdən istifadə edib.
1972-ci ildə Çatalcada kimsəsiz uşaqları oxutmaq məqsədini daşıyan “Nesin” Vəqfini yaradıb və kitablarının bütün gəlirini bu quruma bağışlayıb.
Mövzularını gündəlik həyatın içərisindən, qəhrəmanlarını xalqdan seçir, geniş xalq kütləsinin problemlərini böyük ustalıqla dilə gətirirdi.
Əziz Nesin “Qadın olan kişinin xatirələri” (1955), “Düyünlü dəsmal” (1955), “Qol kralı” (1957), “Kişi Səbahət” (1957), “Saçqıran” (1959), “İndiki uşaqlar möcüzədir” (1967), “Yaşar nə yaşar, nə yaşamaz” (1977), “Yeganə yol” (1978) romanları, “Geriyə qalan” (1953), “İt quyruğu” (1955), “Damda dəli var” (1956), “Dəlilər boşandı” (1957), “Məhəllə(nin qisməti)” (1957), “Məmləkətin birində” (1958), “Mahmud və Nigar” (1959), “Ah biz eşşəklər” (1960), “Yüz lirəyə bir dəli” (1961), “İnsanlar oyanır” (1972), “Hamının iş-gücü var” (2005), uşaqlar üçün “Monoloqlar” (1949), “Borclu olduqlarımız” (1976), “Mən də uşaq idim” (1979) və digər əsərlərin müəllifidir.
DAMDA DƏLİ VAR
Bütün məhəllə ayağa qalxdı:
– Damda dəli var!
Küçə başdan-ayağa dəlinin tamaşasına yığılanlarla dolmuşdu. Əvvəlcə polis bölməsindən, sonra polis şöbəsindən polislər gəldi. Ardınca təcili yardım yetişdi.
Dəlinin anası:
– Balam, oğlum, düş aşağı!.. Nolar, oğlum, düş aşağı!.. – deyə yalvarırdı.
Dəli də aşağıdakılara:
– Muxtar qoymasanız, özümü aşağı atacağam! – deyirdi.
Özünü atmağa hazırlaşan dəlini tuta bilmək üçün xilasedicilər xilasetmə yelkənini açdılar. Doqquz xilasedici ucundan tutduqları xilasedici yelkəni binanın ətrafında fırlatmaqdan qan-tərə batmışdı.
Rəis:
– Xahiş edirəm, düş aşağı, qardaş! – deyə həm qorxutmağa çalışaraq həm də yumşaq səslə dəlini aldatmağa çalışırdı.
– Muxtar qoyun, düşüm! Yoxsa özümü aşağı ataram.
Yalvar-yaxar, hədə-qorxu – heç biri fayda etmədi.
– Ay qardaş… Düş aşağı!
– Bunlara bax!.. Məni aşağı düşürtməkdənsə, siz yuxarı çıxın…
Kütlədən biri oradakılara:
– Gəlin deyək ki, “Səni muxtar qoyduq”, – dedi.
Başqa biri:
– Olmaz e-e-e, – etiraz etdi, – dəlidən də muxtar olar?
– Allah, Allah! Həqiqətən muxtar qoymayacağıq ki…
Çəliyinə söykənmiş bir qoca:
– Olmaz, – dedi, – Həqiqətən, heç zarafata da olmaz.
– Bəlkə düşər…
– Düşməz. Bunları tanıyıram. Bir dəfə yuxarı çıxdılarsa, daha düşməzlər.
– Hələ bir dəfə aşağı düşsün, sonrası asandır!
– Düşməz!
Aşağıdan biri:
– Səni muxtar qoyduq! – deyə qışqırdı, – Di, düş aşağı!
Dəli oynamağa başladı:
– Düşmürəm! Şəhər məclisinə üzv seçməsəniz, özümü aşağı atacağam.
Qoca ətrafındakılara:
– Nə oldu, sizə demədim?
– İstədiyini edək.
– Nə etsəniz, düşməyəcək. İnsan bir dəfə dama çıxacaq qədər ağlını itirdisə, daha aşağı düşməz.
Rəis:
– Qoyduq, – dedi, – səni şəhər məclisinə üzv elədik. Qardaş, di düş aşağı, yoldaşlarını gözlətmə!
– Düşmürəm! Bələdiyyə sədri qoyun, düşüm!
Qoca:
– Gördünüz, – dedi, – vaxtında lazım idi. İndi heç düşməz.
Tər içində qalan xilasetmə komandiri yenə dilləndi:
– Tutaq ki, bələdiyyə sədri qoysaq, nə olacaq? Qoyaq.
Sonra iki əlini ağzına boru kimi tutub yuxarı səsləndi:
– Düş, qardaşım! Səni bələdiyyə sədri qoyduq, düş, vəzifənə başla!
Dəli oynayaraq:
– Düşmürəm, – dedi, – bir dəlini bələdiyyə sədri qoyanların arasında nə işim var? Düşmürəm!
– Bəs nə istəyirsən?
– Nazir qoysanız, düşərəm!
Aşağıdakılar qısa mübahisədən sonra:
– Yaxşı, – dedilər, – səni nazir də qoyduq! Di düş aşağı! Düş… Hamı səni gözləyir.
Dəli əlini burnuna aparıb lağ etdi:
– Düşmürəm! Dəlini nazir qoyanların arasına heç düşərəm?!
– Qardaş, səni nazir də qoyduq, digər nazirlər səni gözləyir. Di düş!..
– Əfəl-zadam? Düşüm, məni dəlixanaya salasınız?! Düşmürəm!
Qoca:
– Boş yerə çalışmayın, düşməz! – dedi, – Bu dəliləri çox yaxşı tanıyıram. Sizi də nazir qoysalar, düşmək istəməzsiniz.
Dəli bar-bar bağırdı:
– Baş nazir qoymasanız, mənlik deyil, özümü atacağam.
– Qoyduq!.. – deyə qışqırdılar, – Səni baş nazir qoyduq.
Qoca:
– Düşməz, – dedi.
Dəli yenə oynamağa başladı. Sonra da:
– Kral qoyun, düşüm! – dedi, – Kral qoymasanız, özümü atacağam.
Qocanın dedikləri düz çıxırdı. Ona müraciət etdilər:
– Nə deyirsiniz? Kral qoyaqmı?
Qoca:
– İş işdən keçib, – dedi, – daha nə deyirsə, etməyə məcbursunuz. Artıq necə də olsa, baş nazirdir.
– Səni kral qoyduq, – deyə qışqırdılar, – yaxşı,