Yeddi gözəl. Низами Гянджеви
ilmiş)
MÜQƏDDİMƏ
İki dünyanın yaradıcısı Allaha şükür. Onun yaratdıqlarının ən yaxşısı olan Məhəmmədə və ailəsinə salam olsun.
Bilin və agah olun ki, tarixçilərin etiqadına görə qədim zamanlarda, İran torpağında dörd sülalə hökmranlıq eləyibdir. Əcəm sultanları adı ilə məşhur olan o dörd sülalə Pişdadilər, Kəyanilər, Əşkanilər və Sasanilərdən ibarətdirlər. Bu etiqada görə məşhur İskəndər Kəyan padşahlarından axırıncısı hesab olunur. Amma firəng tarixçilərinin əqidəsinə görə, İranda şahlıq eləmiş padşahlarımız Kəyan, İskəndər və onların xəlifələri Əşkanilər və Sasanilər idilər. Hər halda Sasani sülaləsi Əcəm sultanlarının axırıncısıdır. Onların sayı iyirmi səkkiz idi. Yəzdigürd oğlu Bəhram İranın dördüncü məşhur və tanınmış padşahlarındandır. O, Sasani sülaləsinin on dördüncü padşahı olub, Heyrə sultanlarının yanında, Xəvərnəq və Nemanlar qəsrinin içərisində tərbiyə alıbdır. Burada onun əhvalatı bütünlüklə söyləniləcəkdir. Hərgah bu kitabda hadisələr tarixlə düzgün olmasa, oxuyanlar irad tutmasınlar.
Xülasə, bu Yəzdigürd daşürəkli, mürüvvətsiz, çoxlu eyibləri olan bir padşah idi. Onun eyiblərindən biri bu idi ki, hər kəs ona yaxşılıq etsə idi, əvəzində pislik görərdi. Bir sözlə, rəiyyət onun hökmranlığından razı deyildi.
Yəzdigürd bir neçə övladı dünyaya gəlmişdisə də, çox yaşamamış və dörd yaşında olarkən dünyadan getmişdilər. Daha övladı yox idi ki, özünə vəliəhd təyin eləsin. Buna görə də çox kefsiz və kədərli idi. O, günlərin bir günü xəlvətə çəkilib, başını açdı və əllərini Allahın dərgahına qaldırıb, ağlar gözləri və yanar ciyəri ilə ah-zarla ərz elədi:
– İlahi, ey mənim xaliqim, sənin dərgahına gələn bu ağsaçlı, bu ağlargözlü bəndənə rəhm elə, öz inayətinin bu bəndədən əsirgəmə. Sənin qapına gələn hər kəs, oradan məyus və məhrum qayıtmayıbdır. Məni də öz dərgahından naümüd qaytarma.
Xülasə, çox ağlayıb nalə etdikdən sonra xəlvətdən gəlib öz hərəmxanasına daxil oldu və birinci hərəmi ilə baş yasdığa qoydu. Allahın köməkliyi ilə padşahın duası qəbul olundu, arvadının boynuna uşaq düşdü. Padşaha müjdə verdilər, onun ruhu bu xəbərdən təzələndi, hədsiz dərəcədə sevindi. Sonra hökm elədi xəzinənin qapısını açdılar, fəqirlərə və dərvişlərə çoxlu qızıl bağışladı. Uşaq dünyaya gələnədək hər gün ehsan verdi. Vaxt tamam olandan sonra Allah-taala ona bir oğul evladı qismət elədi. Padşaha müjdə verdilər, o, çox xoşhal oldu. Əmr elədi bütün bazar və dükanları çırağban elədilər. Hər yerdə eyş-işrət məclisi quruldu. Məmləkətin yeddi illik xəracını xalqa bağışladı.
MÜNƏCCİMLƏRİN PADŞAHLA SÖHBƏTİ
Sonra əmr elədi ki, məmləkətin bütün münəccimləri və ulduz tanıyanları yığışıb padşah dərgahına gəlsinlər və yeni doğulmuş şahzadənin taleyindən xəbər versinlər. Münəccimlər yığışıb saraya gəldilər, kitablarını açıb, baxmağa başladılar. Padşaha ərz elədilər ki, Allah-taalaya şükür olsun, şahzadənin iqbalı və taleyi çox uca və xoşbəxtdir. Allahın inayəti ilə o, yeddi iqlimi zəbt və özünə təslim edəcəkdir.
Padşah bu xəbərdən çox xoşhal oldu. Münəccimlərə çoxlu cəvahir və xələt verdi. Şahzadənin adını Bəhram qoydu, tapşırdı ki, tərbiyəsinə səy və diqqət yetirsinlər.
Münəccimlər məşvərət məclisi düzəltdilər. Qərara gəldilər ki, əgər şahzadəyə bu məmləkətdə tərbiyə verilsə, atasının təbiəti və xasiyyəti ona da sirayət edər, o da atası kimi zalım olar. Münəccimlər çox məşvərətdən sonra padşahın hüzuruna qayıtdılar. Padşah onlara bir daha mərhəmət göstərdi və gəlişlərinin səbəbini xəbər aldı. Onlar ədəb və həya ilə padşahın dua-sənasını yerinə yetirib dedilər:
– Əlbəttə, möhtərəm Şəhriyarın xatirindən silinməyib ki, indiyədək neçə ali şahzadə dünyaya gəlibsə, bu yerin abu-havasının pisliyi üzündən öz həyatlarından fayda görmədən dünyadan gediblər. Buna görə bu şahzadəyə bir xoş abu-havası olan yerdə tərbiyə verilməsi vacibdir. Ümidvarıq ki, onda şahzadə çox ömür edər və məqsədinə nail olar.
Padşah münəccimlərin fikrini və onların təklifini bəyənib, təsdiq elədi. O saat əmr etdi ki, vəzir və vəkillər cəm olub, məclisdə toplaşsınlar. Padşah bu barədə onlarla da məsləhətləşdi. Bütün məclis əhli mətləbi anlayıb razılıq verdi. Birinci vəzir yerindən qalxıb padşaha dua-səna oxuyandan sonra dedi:
– Əlbəttə, möhtərəm Şəhriyara məlumdur ki, bu gün adda-sanda, şan və şöhrətdə, nəcabətdə ərəb tayfası bütün dünyada məşhurdular. Ələlxüsus Yəmən vilayətinin hökmdarı möhtərəm Şəhriyara qardaş kimidir. Əgər məsləhət görərsinizsə, padşah Nemanı buraya dəvət edin və şahzadəni ona tapşırın. Bizə ondan başqa özgə bir tərbiyə verən lazım deyil.
Padşah və vəzirlər bu mətləbi eşidib birinci vəzirin ağlına və biliyinə “afərin” dedilər, onun təklifini bəyəndilər. Padşah katibini çağırıb təklifi Yəmən padşahına yazmağı əmr etdi. Katib məktubu yazıb padşahın hüzurunda oxudu, sonra qasidə verdi və Yəmənə yola saldı.
QASİDİN MƏKTUBU GƏTİRMƏSİ
Qasid gecə-gündüz yol getdi. Nəhayət, özünü Yəmən padşahına yetirdi. Ona təzim edib görüşəndən sonra naməni ona təqdim eləyib dedi:
– Bu namə sizin qardaşınız Yəzdigürd tərəfindəndir.
Neman şah öz-özünə sual verdi ki, görəsən, qasidin qəflətən gəlməsindən məqsədi nədir? Tələsik məktubu alıb oxudu, məzmundan xəbər olan kimi çox sevindi, şahzadə Bəhramın onun əli ilə tərbiyə tapacağından xeyli məmnun oldu. Səhəri günü Münzir oğlunu öz yerində taxtda əyləşdirib, səfər tədarükü görməyə başladı. O, yüz əlli min atlı ilə Yəməndən İrana yola düşdü. Onun gəlişini padşaha xəbər verdilər. O, həmin saat əmr elədi ki, bütün vəzirlər və vəkillər Neman şahı qarşılamağa çıxsınlar və ehtiramla şəhərə gətirsinlər. Neman şah yolun yorğunluğunu nəzərə almadan birbaşa padşahın hüzuruna getdi.
NEMANIN YƏZDİGÜRDÜN YANINA GƏLMƏSİ
Yəzdigürd səhər tezdən hərəmxanadan çıxıb öz taxtında əyləşdi. Neman şah artıq Yəzdigürdün hüzurunda idi. Yəzdigürd onu mehribanlıqla qarşılayıb yanında əyləşdirdi. Neman şah onu şahzadə Bəhramın dünyaya gəlməsi münasibətilə təbrik etdi. Bir saat söhbət etdikdən sonra padşah qalxıb hərəmxanasına, Neman isə onun üçün hazırlanmış imarətə getdi. Axşam vaxtı Yəzdigürd yenə də səltənət taxtında əyləşdi. Bütün vəzir və vəkillərini öz yanına çağırdı. Sonra bir nəfər göndərib Neman şahı buraya dəvət etdi. O, məclisə daxil olanda bütün vəzir-vəkillər ayağa qalxdı. Padşah da taxtından durub Neman şahın əlindən tutdu və öz yanında əyləşdirdi. Ondan sonra məclisə şamdanlar gətirdilər. On beş nəfər gözəlüzlü cavan süfrəyə cürbəcür yeməklər düzdükdən sonra əllərində qızıl şamdanlar tutub süfrənin ətrafında dayandılar. Yemək hazır olandan sonra padşah Neman şahı süfrənin baş tərəfində əyləşdirdi.
Ondan sonra dəvətlilər süfrəyə yaxınlaşdılar. Yemək bitəndən sonra Neman şah və məclis əhli əllərini yuyub nahar otağından başqa bir otağa keçdilər. Hər kəs öz yerində əyləşdi. Bir saatdan sonra siminbilək sağilər əllərində qədəh məclisə daxil oldular və şərabları qədəhlərə süzüb əhli-məclisə verdilər. Ondan sonra çalğıçılar və xanəndələr, xoştəbiətli mütrüblər eyş-nuşa məşğul oldular. İşrət vaxtında padşah Bəhramı görmək arzusu ilə saray xacələrinə əmr eylədi ki, uşağı məclisə gətirsinlər. Həmən dəqiqə Bəhramı məclisə gətirdilər. Padşah Bəhramın qundağını əlinə alıb üzündən, gözündən öpdü və Neman şahın qucağına verdi. Neman şah Bəhramı görməkdən çox şad oldu, Bəhramın məhəbbəti padşahdan minqat artıq onun qəlbində yer eylədi. Padşah Neman şahın Bəhrama olan meylini başa düşəndən sonra şadlığı artdı və Bəhramın tərbiyəsini ona tapşırdı. Neman şah padşahın cavabında dedi:
– Şahzadəyə tərbiyə verməkdən düşmən də imtina etməz. Xüsusən, mən ki bu şahzadənin bəndələrindənəm. Padşah Neman şahın cavabından