Пацалунак на фоне гор (зборнік). Анатоль Бутэвіч
калі ахвотнікаў паласавацца арэхамі было асабліва мала, ён нечакана загаварыў сам, першы:
– Асланам мяне завуць. Адыгеец. І жонка адыгейка. Фаціма. Хоць ёю магла стаць беларуска,– і пранікліва зірнуў на мяне. Я маўчаў. Ён паўтарыў: – Ага, беларуска. Зосяй звалі… Як сёння помню…
Я не ведаў, як паводзіцца, каб не перапыніць старога. Падтакваць? Ён можа згубіць думку, перарвецца нітка ўспамінаў. Моўчкі слухаць? Але ці не забракуе яму суразмоўцы?
Стары тым часам працягваў:
– Ой, і даўно ж тое было. Яшчэ ў час апошняй вайны. Вялікай Айчыннай, значыцца,– ён зірнуў на мяне.– А мне ж сяголета ўжо семдзясят дзявяты… Не верыш? Праўду кажу. Магу пашпарт паказаць… А тады мне было шаснаццаць, сямнаццаты… Падшпарак. Але дужы быў, рослы. Гэта цяпер я сагнуўся. Не брэшуць, калі кажуць, што гады да зямлі гнуць. Ага, праўда… З гадамі зямля кліча да сябе. Гарбаціць. Асабліва тых, хто ўсё жыццё ёй кланяўся, пальцамі сваімі перабіраў… У сорак трэцім шмат нашых хлопцаў трапілі на шахты. У Грузію. Самі. Каб немцы не забралі. Я таксама. А там – сапраўдны інтэрнацыянал. Адкуль толькі не было людзей. І з вашай Беларусі, з Украіны, з Польшчы. Адна моладзь. Многа дзяўчат было. А маладое дзела вядомае. Нават нягоды і непасільная праца не адбярэ маладосці. Адным словам, глянулася мне адна беларуска. Зосяй звалі. З-пад Брэста. Пакуль хадзіў вакол, як кот каля смятаны, зразумеў, што і яна не адварочваецца. Я напачатку і каханнем не наважваўся гэта называць. Проста падтрымлівалі адно аднаго. Шмат успаміналі кожны пра свае мясціны. Я ўвачавідкі бачыў перад сабой яе паляшуцкую вёску, роўныя бязгорныя прасторы. Яна распавядала так займальна і жыва, што не паверыць было нельга. Здаецца, я ведаў Зосю і яе бацькоў даўным-даўно. А яна, адчуваў, зачаравана слухала пра Чорнае мора, бо ніколі не бачыла яго. Так паступова спляліся нашыя лёсы. Мае калегі, адыгейцы, адгаворвалі. Маўляў, не прымуць дома праваслаўную дзяўчыну, а ты не захочаш ехаць у невядомую Беларусь. Іншыя знарок падтаквалі: праўду кажуць твае супляменнікі. Лепш аддай прыгажуню нам, а мы табе грузінку альбо польку сасватаем, адыгейку знойдзем. А то выпішам з вашага Туапсінскага ўзбярэжжа. Але я стаяў на сваім, ніякім адгаворам і кепікам не паддаваўся. Пагатоў пакпіць, пасмяяцца я і сам быў ахвотнік. А з Зосяй мы па-сапраўднаму сышліся. Як на сённяшні манер, пакахаліся. Ага… Хоць слова гэтага ні яна, ні я ні разу не прамовілі. За нас гаварылі нашыя пачуцці, нашыя вочы, нашыя целы. Нам было проста добра. Цікава. Як бывае блізкім людзям. Неўзабаве ўжо не смяяліся і мае супляменнікі. Змірыліся. Адно часам некаторыя цішком, каб не пачула Зося, пыталіся, што буду я рабіць з Асланай, на якую даўно паклаў вока. Яна ў нашай туапсінскай вёсцы засталася, чакаць абяцала. Па праўдзе кажучы, я і сам не ведаў. Але спадзяваўся на жыццё – яно багацейшае на выдумкі, нешта будзе. Ды і ці жывыя пазастаемся. І я, і Аслана. А тут усе мы жывыя і – маладыя. Жыві, пакуль жывецца. Добра было нам з Зосяй. Планавалі, як яна паедзе спярша дамоў, у сваю беларускую вёску, пра ўсё дамовіцца з бацькамі, папросіць у іх дазволу. Бо тады былыя вашыя «заходнікі» нават за «васточнікаў» выходзілі толькі са згоды бацькоў. Так Зося казала. А «васточнікамі»,