Пакутны век. Трылогія. Васіль Якавенка
Нярэдка яны заканчваліся бойкамі, у якіх супраць стшэльцаў выступалі мясцовыя патрыёты, інакш кажучы, хлопцы з пракамуністычнай або камсамольскай рошчынай у душы.
Барыс па-свойму перажываў падзеі. Як бы там ні было, але той пажарнай каланчой, узнятай над мястэчкам, паны дужа дагадзілі маталянам, бо іхнія хаты ў мінулым неаднойчы гарэлі. Хаты стаялі шчыльна, страха да страхі – на вальнейшае рассяленне людскога мурашніка тут не хапала месца. З гэтай прычыны пажар, няўрокам кажучы, асвойтаўшыся ў нейкай бядачай халупе, мог лёгка злізаць цэлую вуліцу.
Паны дагадзілі, напэўна, і Барысу, які займеў сталы занятак, шмат было вольнага часу, нядрэнны заробак. Цяпер ён дэфіляваў па местачковых вуліцах, гаманкіх ды зыркіх, у дыхтоўным сінім мундзіры з бліскучымі гузікамі,– ладны, станісты, спанатраны на гумары і блюзнерстве, лавіў на сабе доўгія позіркі мясцовых дзяўчат, маладзіц… У вольныя ад дзяжурства гадзіны, калі Ганна мела адхланне ад працы ды ласку да яго, стражак Барыс, праўда, бавіўся з ёй.
Часам з яго ставала ахвоты лавіць рыбу на возеры, але ж вуды не прызнаваў і аддаваў перавагу рышоўцы. Рыбаліў не адзін – шукаў хеўру, з якой, як кажуць, і бацьку добра біць. Разам выбіралі месца і час, каб употай ад спадароў-арцельшчыкаў, якія арандавалі ў пана Юргенсана возера, закінуць снасць.
З большай ахвотай, праўда, Барыс лавіў ракаў. Ракі, як тыя стражы падводнага царства, насялялі грывы ўзбярэжжаў і само возера. Штораз ён прыносіў іх дадому па поўным вядры. Адно разумеў: рыба і ракі для яго – забава, і толькі. Ён не быў лайдаком, але ў душы выношваў іншае, наважваўся заняцца сур’ёзнай справай па мене, продажы. Ён меў намер урасці ў гандаль, камерцыю, каб лавіць не столькі шчупакоў і ракаў, колькі злотыя.
Барыс Рамановіч цяпер, чуеце, не той семнаццацігадовы гімназіст, які прыехаў з Расеі,– жыццё, сям’я год за годам усё больш адціналі яго ад юначых захапленняў. І прычыны таму былі розныя. Іх падпольная спулка, на жаль, не мела істотнай падтрымкі ад іншых падобных асяродкаў на Берасцейшчыне. Практычна яна страціла жывую зваротную сувязь і з Савецкай Беларуссю, дзе за нэпам, памяталася, будавалі запаветны лад жыцця. Туды больш не пускалі. Але туды і памкнуўся Браніслаў Тарашкевіч, які дамагаўся ад Польшчы права для беларусаў і ўслаўляў лад жыцця за Саветамі. Краіны зрабілі абмен вязнямі, і Польшча замест ваяўнічага беларускага дзеяча, патрыёта, вучонага, якім быў Тарашкевіч, прыняла да сябе Аляхновіча, драматурга, акцёра. Нібыта паляка, хаця які з яго поляк?.. Як паведамлялі газеты, абмен адбыўся 6 верасня 1933 года на мяжы пад Стоўбцамі, на станцыі Коласава. І быў вялікі кантраст у знешнім выглядзе вязняў. Элегантна апрануты, з бародкай, у капелюшы, пад гальштукам – Тарашкевіч ішоў насустрач знямогламу, абдзёртаму і, паводле польскіх крыніц, босаму Францішку Аляхновічу, які сем гадоў правёў на Салаўках. Разміналіся адзін з адным, і абодва, бадай, былі шчаслівыя: у кожнага за спінай была турма, а цяпер, здавалася таму і другому, свеціць новая жыццёвая перспектыва і, галоўнае, воля!
Польскі