Примечания
1
R. Markuszewicz, A Miraculous Escape. Recollection of a Survival of the Holocaust, Beecroft 1976 (wyd. John Hammond). Niepodany został tłumacz, ze Wstępu dowiadujemy się, że byli to jacyś anonimowi amatorzy. W tytule słowo escape jest dwuznaczne. Można je tłumaczyć zarówno jako „ocalenie”, jak i jako „ucieczka”. Ponieważ nie udało się dotrzeć do polskiego oryginału, nie wiemy, jak brzmiał po polsku pierwotny tytuł pamiętnika. Z treści wspomnień wynika niedwuznacznie, że ich autor ocalał, ponieważ Gestapo nie udało się ustalić jego żydowskiego pochodzenia, a nie dlatego, że „uciekł”. Wydaje się więc, że w tym wypadku bardziej na miejscu jest mówienie o jego „cudownym ocaleniu”.
2
W sposób bardziej obszerny życie i dorobek naukowy Romana Markuszewicza przedstawiłem w artykule Romana Markuszewicza rewizja teorii Freuda, w: Przywracanie pamięci. Polscy psychiatrzy XX wieku orientacji psychoanalitycznej, red. P. Dybel, Kraków 2017, s. 425–490.
3
Praca Ludwika Jekelsa nosiła tytuł Zarys teorii Freuda (Lwów 1912). Natomiast wspomniana praca Romana Markuszewicza została opublikowana w „Warszawskim Kalendarzu Lekarskim” w 1926 roku (s. 265–341). Wspomnieć wypada, że najbardziej kompetentnym i całościowym wprowadzeniem do teorii Freuda w międzywojniu była wydana w 1928 roku książka Gustawa Bychowskiego pt. Psychoanaliza (Warszawa 1928).
4
R. Markuszewicz, Beitrag zum autistischen Denken bei Kindern, „Internationale Zeitschrift für Psychoanalyse” 1920, Nr. 6, s. 248–252. Natomiast jeśli chodzi o publikacje w szwajcarskich i holenderskich czasopismach, to publikował on artykuły m.in. w „Jahrbücher für Psychiatrie und Neurologie”, „Schweizer Archiv für Neurologie und Psychiatrie”, „Psychiatrische en Neurologische Bladen”.
5
Tenże, Psychoanaliza i jej znaczenie lecznicze, „Warszawski Kalendarz Lekarski” 1926, s. 348.
6
Ma to głównie miejsce w jego artykule O nowy kierunek w psychologii (odbitka), Warszawa 1949.
7
Por. tenże, Podstawy pojęciowe popędu zachowawczego, „Myśl Społeczna i Kliniczna” (Lublin) 1945, nr 2, s. 25–41.
8
Markuszewicz często używa zastępczych nazw dla miejscowości, w których toczy się akcja pamiętnika, oraz zastępczych nazwisk i imion dla występujących w nim osób, na wypadek, gdyby pamiętnik wpadł w ręce Niemców.
9
Wymordowanie chorych w szpitalu w Choroszczy przez Niemców Roman Markuszewicz opisał w odrębnym artykule Barbarzyńska likwidacja przez Niemców Szpitala Psychiatrycznego w Choroszczy, „Rocznik Psychiatryczny” R. 27, 1949, nr 1, s. 63–66.
10
Później Markuszewicz dowiaduje się od polskiego „informatora”, że ten donos złożyły na niego dwie kobiety, oskarżając go o bliżej nieokreśloną krzywdę, jaką, ich zdaniem, miał wyrządzić niejakiemu doktorowi Meierowi. W ocalałej części dziennika niczego jednak więcej na ten temat nie znajdujemy.
11
Jeden z przykładów tego typu zachowań w dzienniku Markuszewicza to denuncjacja przez chłopów w pobliskim „Złotowie” młodego żydowskiego lekarza dentysty. Do tego zdarzenia nawiąże on pod koniec dziennika, pisząc, że za owym dentystą Żydem wstawiła się wówczas „panienka Anna”, chcąc go uratować. Ponieważ fragmenty dziennika, w których autor opisał to zdarzenie, zostały zniszczone, nie wiemy nic więcej na ten temat.
12
Do tego zdarzenia nawiązuje anonimowy autor Wstępu do dziennika, mówiąc o „dobroci” w stosunku do Żydów kilku katolickich księży (R. Markuszewicz, A Miraculous Escape, dz. cyt., s. 2). W ocalałym fragmencie pamiętnika nie odnajdujemy jednak żadnych szczegółów na ten temat.
