Elders. Erns Grundling
stappers wat die Camino op drie ander wegspringplekke begin ook deurstap.
By die stadshek lees iemand se graffiti: “Le voyage est la seule chose que tu payes et qui te rend plus riche” Reis is die enigste ding waarvoor jy betaal wat jou ook ryker maak.
Dit is diep Franse platteland hier, die ene pastorale tonele. ’n Ent weg is ’n rugbyspan – dit kan seker net die dorpspan wees – besig om te oefen.
Dit herinner my aan dorpspanne uit my jeug in die tagtigs: Old Collegians (OC’s, of Ousjas), Swifts en Despatch. My pa was in daardie jare onderwyser en skoolsielkundige by die Hoër Tegniese Skool Daniel Pienaar op Uitenhage. Hy was ook oor naweke rugbyskeidsregter, veral by klubwedstryde.
Ek het baie van die plaaslike derbies bygewoon op Uitenhage se Sentrale Veld, soos dit destyds genoem is. Dan het ek tussen die mense gesit en gekyk hoe my pa blaas. Hulle het soms gekla oor die ref en hom allerhande dinge toegevoeg, sonder om te besef sy seun sit tussen hulle.
Eers later jare sou ek besef hoe bevoorreg ek was om spelers soos Danie Gerber en Frans “Domkrag” Erasmus te kon sien klubrugby speel.
Die vuiste het dikwels geklap tydens hierdie wedstryde, veral wanneer Despatch en OC’s kragte gemeet het. Met heethoofde soos Adri Geldenhuys en Armand du Preez in ’n losskrum kon dit seker nie anders nie.
Maar niemand kom naby Japan le Roux nie – in ’n stadium kaptein van Uitenhage se eerste rugbyspan. Japan, ’n wildewragtig van ’n agtsteman met so ’n blonde kuif, het hierdie truuk gehad: Hy sou saam met die skrum sak, maar dan sodra die manne gebind het afsak grond toe, vorentoe leopard crawl en die opposisie se haker met die vuis in die gesig slaan. Die skrum sou dan noodwendig ineenstort, maar Japan het genoeg tyd gehad om agteruit te leopard crawl en dan onskuldig van agter op te kyk om die skeidsregter te vra wat verkeerd gegaan het.
Japan het egter later jare sy moses teëgekom toe hy een aand tydens ’n wedstryd ’n skeidsregter katswink geslaan het. Waar is Japan deesdae?
* * *
Ek stap op na die Citadel, ’n fort wat in 1628 gebou is. Hier is ’n inligtingsbord met feite oor die dorp en die Citadel se ontstaan. Ek vang myself uit dat ek besig is om Weg-tipe notas neer te pen:
•Koning van Pamplona, García Ximénez, 716 die dorp gestig
•12de eeu – San Juan del Piede Portus
•King of Navarre – King Sancho VII the Strong
•Pyrenees + Protectors – John Baptist
•4 passe oor Pyrenees: bv. Lepolder (1440 m)
•Stronghold, frontier town + commercial crossroads
•Wyn en cider word hier gebrou
Dit gaan ’n uitdaging wees om die Camino nie soos ’n Weg-artikel aan te pak nie. Eintlik wil ek so min as moontlik skryf.
Ek toets my lastige knie en klim die twee honderd nege en sestig trappe tot by die uitkykpunt bo by die Citadel. Hier lê die hele dorpie met sy wit geboutjies en terracotta-dakke voor my, met die magtige en moerse intimiderende Pireneë op die horison.
Hier is ’n aanhaling van Aymeric Picaud, die twaalfde-eeuse monnik en pelgrim wat die Codex Calixtinus geskryf het oor sy eie Camino-pelgrimstog. Dit word as die eerste gidsboek vir pelgrims beskou. Picaud skryf oor die Pireneë: “It’s eight thousand miles high and as much down.” Kyk, hy oordryf erg, maar ek gaan beslis harde bene kou om teen daardie berg op en af te klim op my eerste dag. ’n Volle vyf en twintig kilometer lê tussen hier en Roncesvalles in Spanje.
Ek sal moet kophou en myself vinnig fiks stap.
Ek maak ’n lynskets van die Pireneë in my notaboekie, om myself te keer om nog Weg-tipe notas te maak. Al langs die berg se buitelyne skryf ek: So die plan is om môre in een taamlik wilde go oor hierdie fokken hoë berge te klim omdat ek nie ’n Duitser is wat byvoorbeeld al in Januarie by die baie cool oorblyherberg Orisson bespreek het nie. Nou moet ek en ander stappers soos die gawe Kanadees Bill byvoorbeeld eenvoudig kophou en die +/- more or less 27 km oor die bleddie berge oor tot onder in Roncesvalles en hopelik met ons knieë wat hou anderkant uitkom en oukei wees.
Nog ’n stapper, ’n middeljarige vrou, kom staan ook by die uitkykpunt. Ek wil graag ’n foto van hierdie oomblik hê, en deel my eerste Weg-besigheidskaartjie uit. My plan is om self geen foto’s te neem nie, maar wel nou en dan vir vreemdelinge te vra vir ’n foto, hulle ’n besigheidskaartjie in die hand te stop en my inboks dop te hou wanneer ek terug is in die Kaap.
* * *
Tydens aandete in die tuin speel ons ’n tipe kenmekaarspeletjie, noem dit ’n Baskiese ysbreker. Gelukkig nie die tipe weird ysbrekers wat ek onthou van CSV-kampe op Jeffreysbaai in die negentigs nie, toe ons byvoorbeeld ’n appel met ons kenne vir mekaar moes aangee. Vir dié speletjie moet almal om die tafel ’n denkbeeldige bal na mekaar gooi. As jy die bal “vang” moet jy jou land uitroep en weer die bal vir ’n ander persoon gooi.
Hierna vertel elkeen om die tafel waarom hy of sy die Camino doen. Joe van die VSA is al byna sewentig jaar oud en stap sy derde Camino. “I have to come back every year, it’s the Camino,” sê hy, sy gesig die ene vrede.
Chris en Ann van Australië doen dit om tyd in die buitelewe te spandeer en terug te dink. Die groot en gawe Kanadees Bill sê stellig: “I know it sounds strange, but God wants me to be here, he has a plan for me.”
Michelle, ’n Ierse vrou, het haar ma wat kanker gehad het lank versorg. Die ma is twee maande gelede oorlede, en sy het die Camino kom stap om haar dood te verwerk. “I will meet myself,” is al wat die wi-fi-lose Duitser Karl-Heinz met groot sekerheid sê.
My antwoord: “I hope to find out along the way why I’m doing it. I’m looking for new answers and new questions. And as a journalist I always travel with my camera and mobile phone. I’ve decided to leave it all behind and go for a digital detox.”
Aandete is vegetaries en gesond: daar’s blomkoolsop, wortelslaai, groenslaai, bruinrys en lensies. Vir nagereg eet ons jogurt, amper ’n tipe sorbet. En ons drink rooiwyn.
Josele is ’n inspirerende gasheer en noem ons almal ’n “planetary family” wat van regoor die wêreld bymekaarkom om te stap.
Hy beklemtoon die belangrikheid van stilte en ’n gevoel van “landing and grounding” wat ’n mens op die Camino behoort te ervaar. Hy wys in die rigting van die Pireneë. “Don’t be anxious. The mountain is ready for you, it’s waiting for you.”
Josele vertel oor die Baskiese taal – dat dit selfs ouer as Latyn is en heeltemal onafhanklik van ander Europese tale ontwikkel het. En hy vertel van die Baske se voortdurende stryd om selfbeskikking – die grens tussen Spanje en Frankryk sny die Baske se gebied in twee.
Hy vertel ons van die woord “ultreia”, ’n woord wat ’n mens elke tree op die Camino saam met jou kan neem. Dit beteken “onwards, forward”.
Of aan-met-die-lyk, dink ek by myself.
Jare gelede het ek hierdie staaltjie by ’n vriendin van my se ma gehoor: Daar was glo ’n oom op ’n klein dorpie, kom ons noem hom Elias, wat besonder lui was. Oom Elias was so ’n lui nikswerd gewees dat die gemeente maar besluit het om hom eerder lewendig te begrawe. Hy was só lui dat hy dit as ’n verligting beskou het.
So het die dag van die begrafnis aangebreek en ná die kerkdiens is die gemeente vort na die begraafplaas. Die draers het statig vir oom Elias, wat springlewendig in sy kis gelê het, na sy oop graf gedra. Een van die gemeentelede kon dit nie oor haar hart kry dat oom Elias nou so voortydig begrawe word nie. “Is daar tog nie ’n werkie wat oom Elias dalk hier rond sal wil doen nie?” wou sy weet. “Dalk kan hy iets doen soos help houtjies kap of …”
Sy kon nog nie haar sin klaarmaak nie, of oom Elias brom uit die kis: “Aan-met-die-lyk! Aan-met-die-lyk! Watse ge-houtjies kap is dit dié?”
* * *
Teen agtuur die aand is ons almal reeds in die kamers,