Сайланма әсәрләр / Избранное. Мажит Гафури
Хәзрәт үзе дә бераз уйланды да, тамагын кырып, Һадиның иң элек әйткән сүзеннән эләктереп сөйләп китте. Дәрес тыңлаучы шәкертләр һәммәсе дә, шаккатып, хәзрәтнең авызыннан чыккан сүзләрнең берсен дә калдырмый тыңларга керештеләр.
Хәзрәт ачылганнан-ачылды, кызганнан-кызды. Зуррак хәлфәләрдән дә һәм аның алдындагы дәресен алып утыручылардан да сүзгә катнашучылар чыкты.
Без, вак шәкертләр, хәзрәт чаклы хәзрәт алдында сүз сөйләргә, бәхәс кылырга батырчылык иткән хәлфәләргә һәм аның алдындагы теге шәкертләргә хәйран калып, шаккатып утыра идек. Бигрәк тә Күгәрчен Сәлим дигән, болай карап торуга кечкенәрәк булган шәкертнең кыюлыгына һәм сүзгә бирешмәвенә соклана идек.
Мәдрәсә эчендә хәзрәт һәм үзара бәхәсләшкән шәкертләрнең тавышларыннан башка бер тавыш та юк иде. Без, утырган урыннарыбыздан да кузгалырга куркып, соң дәрәҗәдә тынычлык саклый һәм аларның бәхәсләшүләрен тыңлый идек.
II
Хәзрәтнең дәресе шулай иң кызу җиренә җиткән чакта гына, мәдрәсәнең ишеге ачылып, әллә кемнәр бик нык тавышланып, эчкә керә башладылар. Гадәттә, мондый бер-берсенә бәйләнешсез сүзләр һәм ашыгып-кычкырып сөйләүләр ут чыккан вакытта гына булганга күрә, без куркышып киттек. «Мәдрәсәнең түбәсенә ут капкан микән әллә?..» дигән уйга төштек.
Боларның тавышларыннан безнең кебек вак шәкертләр түгел, зур шәкертләр дә, хәтта хәзрәт үзе дә сискәнеп киткән кебек булды, һәм алар да, сүзләрен туктатып, ишеккә таба карарга мәҗбүр булдылар.
Шулай бик тавышланып һәм дә бик ашыгып, биш-алты моштым[100] керделәр дә, бер урынга басып тора алмый, бер артка, бер алга каранып, тышта башланган сүзләрнең ахырын монда бетерергә уйлаган кебек, нәрсәдер сөйләргә керештеләр. Боларның торышларыннан, бер урынга басып тора алмауларыннан нинди дә булса бик куркыныч һәм бик сирәк була торган бер эшнең булуы алдан ук мәгълүм булып тора иде. Әгәр дә мулла бабай монда булмаган, әллә ничә мәдрәсәнең иң зур шәкертләре монда дәрескә җыелмаган булса, без тагын да курка төшәр идек.
Хәзрәт күзлеген маңгаена күтәреп куйды да, ишеккә табан карап, ачулырак бер тавыш белән:
– Ни бар? Нәрсә булды?.. Төн белән ут чыккан кебек нәрсәгә шаулашып йөрисез?.. – дип сорашырга кереште.
Ишектән шаулашып кергән кешеләр, хәзрәтнең сорауларына җавап бирәсе урында, аңар да җавап бирергә ашыкмый, хәтта аннан да кирәгрәк бер эш бар кебек, артларына карап: «Сез аларны җибәрми шунда тотып торыгыз әле, хәзрәт нәрсә кушар, кулдан ычкындырмагыз!..» – дип кычкырып куйдылар.
Хәзрәтнең соравына да карамый, аларның шулай тавышланулары безне тагын да хәйран калдырды. Без берәр карак тоттылар микән, әллә башка куркыныч бер эш булды микән… дигән уйга калдык. Бөтен кешенең күзендә ашыгычлык һәм бу куркыныч эшнең нәтиҗәсен тизрәк белү теләге туган кебек булды.
Тегеләрнең җавап бирмәүләрен күргән хәзрәт тагын да мәһабәтрәк тавыш белән:
– Җә, нәрсә бар? Болай карап җавап бирегез… – дип кычкырып җибәрде.
Шул чакта тышкы яктан «Юк-юк!.. Хәзер тиз генә ычкына алмаслар инде!» дигән
Ул вакытта авылның укый-яза белмәгән кешеләрен «моштым» дип йөртәләр иде.