Адвокатпен сұхбат. Тайыр Күзекұлы Назханов
– Сонда, қалай? Егер ол сұрақты қабылдамаса, бұл оның оны елемегенін білдірмейді ме?
ТАЙЫР – Жеке сөйлесуді ресми жауап алумен немесе көзбе-көз кезде- сумен шатастырмаңыз. Бұл жағдайда әр сөздің заңды мағынасы бар. Сұрақ қойылғандығы туралы құжаттық дәлел болу үшін, тергеуші бұл сұрақты хаттамаға енгізуге міндетті.
ДАНИЯЛ – Бұл не үшін және кімге керек?
ТАЙЫР – Бұл қажет, өйткені адвокат кейіннен тергеушінің іс – әрекеті- не шағымданып, қорғау құқығы бұзылғанын мәлімдеп, тергеушінің осы іске қатысы бар сұрақты «алып тастағанын» дәлелдей алады.
ТІРКЕУ НЕМЕСЕ ТЕРГЕУ?
ДАНИЯЛ – Жалпы, егер мен дұрыс түсінсем, сотқа дейінгі тергеуде қадамды қағазсыз жасауға болмайды. Онсыз іс бастау мүмкін емес пе?
ТАЙЫР – Бұл жерде екі жақты жауап беруге болады. Әрине, «құ- жаттық» тергеу бірінші оны тіркеуден басталады, СДТБТ деп аталады…
ДАНИЯЛ – Ал, бұл аббревиатура нені білдіреді?
ТАЙЫР – Сотқа дейінгі тергеп-тексерудің бірыңғай тізілімі. Бірақ, іс жүзінде ол алғашқы шұғыл әрекет деп аталатыннан басталады. Неге дейсіз бе? Есімде, тергеуші болып жұмыс істегенімде, кезекшілікке келетінмін. Мен, жедел уәкіл, сарапшы-криминалист және жүргізуші, бәріміз сол жерде отырып шақыруды күтеміз. Міне, олар бізге осындай бір жерде атыс жарақатының белгілері бар мәйіт табылғанын айтады. Ал, сіздің ойыңызша, тіркеу құжаттарын рәсімдеу үшін мен бірден ІІБ- ға баруым керек пе?
ДАНИЯЛ – Ия, бұл күлкілі. Сонымен қатар, хабарлама жалған бо- лып шығуы мүмкін.
ТАЙЫР – Егер жалған болмаса, уақытты босқа жоғалтпауға одан да көп себеп бар. Қылмыс іздерін бекіту үшін бірінші кезекте қылмыс орнына баруым керек, дұрыс па?
ДАНИЯЛ – Шерлок Холмс айтқандай: «Барлығын таптап тастамай тұрғанда»?
ТАЙЫР – Оқиға орнын тексеруім керек. Егер мәйіт шыныменде болса, онда оны бөлек тексеріп, денесінде жарақат бар-жоғына көз жет- кізіп, денені сот-медициналық сараптамасына жіберуім керек. Ондағы киімді алып, сипаттап, орап, оларды да сараптамаға жіберу қажет, ал егер ондайлар болып жатса, қылмыс куәгерлерінен немесе мәйітті тапқан адамдардан жауап алу керек. Мұның бәрі қылмыстың іздерін шоғыр- ландыруға бағытталған жедел тергеу әрекеттерінің кешені деп аталады.
ДАНИЯЛ – Иә, әрине, бұл қағаз толтырудан гөрі шұғыл іс.
ТАЙЫР – Бірақ, мен сізге дәлелдегенімдей, қағаздар да өте маңыз- ды, оны алда тағы да бірнеше рет дәлелдеймін. Қалай болғанда да, осы шұғыл шаралардан кейін барлық материалдарды кезекші бөлімге бересіз, содан кейін тіркеу жүргізіліп, сотқа дейінгі тергеу басталады. Айтпақшы, олар оны басқа тергеушіге тапсыра алады.
ДАНИЯЛ – Мұндай тәжірибе бұрыннан қалыптасқан ба?
ТАЙЫР – Бұрын «тергеуге дейінгі» тексеру болған. Ол бір айға со- зылатын. Яғни, фактінің өзін ғана бекіту жеткіліксіз болды. Жағдайлар әлі де нақтыланып, тексерілуі керек еді. Қылмыстық іс қозғауға негіздің бар-жоғы анықталатын, егер іс қозғалса, онда сотқа дейінгі тергеу баста- латын еді. Қазір ондай жоқ. Толық тергеу әрекеті