Идегәй. Татар халык дастаны. Эпосы, легенды и сказания
– сын, фигура.
164
Үнән – уңган, җитез.
165
Сарнау – көйләү, җырлау.
166
Башлык хан, Абыл хан, Кара хан, Ала хан – бу ханнар тарихта билгеле түгел.
167
Томавыл – Чыңгыз дастаннарында күренгәнчә, бу – Томавыл мәргән. Чыңгыз ханның бабасы дип күрсәтелә.
168
Юклаусыз – траурсыз.
169
Яучы хан, Бәянду хан, Саен хан, Бәрки хан – биредә Алтын Урда ханнары турында сүз бара.
170
Үзбәк – Үзбәк хан. 1312–1341 елларда Алтын Урда ханы булып торган. Урданың иң төзек, күтәренке һәм данлы вакыты шул хан заманында булган.
171
Тыныйбәк – Үзбәк хан улы. Бик аз гына хан булып тора һәм үтерелә.
172
Асылбәк – аның турында мәгълүматлар табылмады.
173
Ябынча – яңгырдан бөркәнчек яки ат ябуы.
174
Шайман – корал һәм кием көбәләре.
175
Җанбәк – 1342–1357 елларда Сарай ханы булып торган.
176
Бирдебәк – Җанбәк улы. Тарихчылар аның явыз һәм холыксыз булуын хәбәр итәләр. Хан булгач, ул барлык кардәш-ыруларын үтертеп бетергән. Үзе 1360 елда Кулна мырза та-рафыннан үтерелә. Сарай чуалышлары шул хан заманында башлана.
177
Ыгына керү – ышыгына керү, баш салу.
178
Туктага, Туйгуҗа – Туктамыш ханның бабасы белән атасы.
179
Санай – җәянең бер төре.
180
Солан – салават күпере.
181
Энҗү, Бәнҗү – Амудәрья белән Сырдәрьяның борынгы исемнәре.
182
Гавер – кяфер.
183
Утчагыр – туп, пушка.
184
Беткән – үскән.
185
Корык – бер башы җеп элмәкле озын таяк, ат өереннән теләгән атны тотып алу өчен муенына шул ыргытыла. Сугыш вакытында сөңге сабында да шундый корыклар булып, дошманның муенына ыргытып, ат өстеннән ега торган булганнар.
186
Текәр – текәп, кадап утыртып куяр, ягъни үзәксез, байраксыз халыкларга байрак утыртыр.
187
Савыр – арт сан, бүлтәк.
188
Җайдак – иярсез, ягъни бер атыңны иярләп менәр, икесен запаска саклык өчен янга тагып алыр.
189
Нугайлының агыр йорт – Нугай мирзадан соң Алтын Урда дәүләте үз эчендә күбрәк «Нугай йорты» дип йөртелә. Агыр йорт – хөрмәтле йорт.
190
Айдынлы булак – якты чишмә, инеш.
191
Кузы – куй бәтие.
192
Табан телү – табанны пычак белән телеп, ярага ат кылы җибәрү. Ул чорларның иң рәхимсез җәзасыннан саналган.
193
Тиген – буш, түләүсез.
194
Саркыт – эчкәннән соң кәсәдә калган эчемлек. Ханның үзе эчкән кәсәдән бер-ике йотым калдырып кемгә дә булса эчәргә бирүе аның хөрмәте дип сан