Martin İden. Джек Лондон
Bernard isə stulda oturub, arıq ayaqlarını başqa stula qoyaraq qəzet oxuyurdu. Martin otağa girəndə qəzetin üstündən bic-bic ona baxdı. Bernard həmişə Martinin qəlbində ikrah hissi doğururdu. Bacısı bu adamda, görəsən, nə tapmışdı?
– Nə olub? – Martin özünü saxlaya bilməyib soruşdu.
Bilinmədi, mister Higginbotam gileylənir, yoxsa acığını tökür:
– Bu qapı keçən həftə rənglənib. Ehtiyatlı olmağın məsləhətdir.
Martin ona sərt cavab vermək istədi, lakin fikrindən daşındı.
– Yaxşı, gecəniz xeyrə qalsın! – dedi.
O, qapıya tərəf gedəndə palaza ilişib yenə büdrədi.
– Qapını çırpma, – mister Higginbotam hər ehtimala qarşı arxasınca səsləndi.
Martin hirsini boğub qapını ehmalca örtdü.
Mister Higginbotam qalibanə nəzərlə arvadına baxdı:
– Keflidir! Sənə demədimmi doyunca vurub gələcək?! Əgər bir də içib gəlsə, rədd olub getsin! İstəmirəm ki, uşaqlar ondan pis şeylər öyrənsinlər! Keçən həftənin pulunu verib?
– Onun hələ pulu var, – arvadı dedi.
– Dənizə nə vaxt gedəsidir?
– Yəqin, pulu qurtaranda.
– Burda işləmək istəsəydi, onu özümə arabaçı götürərdim, – əri dedi. – Tom haqq-hesabını üzdü, Garruzerslərdə işləyəcək, onlar daha çox zəhmət haqqı verir; mən o qədər verə bilmərəm.
– Gördün?! Sənə demişdim, ona çox az zəhmət haqqı verirdin, – arvadı dedi.
– Bura bax, arvad, sənə min dəfə demişəm ki, burnunu hər yerə soxma! – mister Higginbotam acıqlı-acıqlı donquldandı.
– Özün bilərsən. Ancaq Tom yaxşı oğlandır, – arvad mızıldadı.
– Qardaşcığazın tənbəl olmasaydı, arabanı sürərdi.
– O, yeməyin, mənzilin pulunu vaxtlı-vaxtında verir. O mənim qardaşımdır, nə qədər ki sənə borcu yoxdur, onunla öcəşməyin nahaqdır. Mən də insanam, yeddi il sənə boş yerə arvadlıq eləmişəm?!
– Ona demisənmi, gecələr kitab oxusa, qaz pulu verməlidir? Eşitdin? Günü sabah hökmən deyərsən. Bir də unutma, sabah tezdən Meriyenin dalınca adam göndər, gəlsin uşaqlara baxsın. Bir halda ki Tom işdən çıxıb, özüm mal dalınca getməli olacam, sən də mənim əvəzimə dükanda alver edəcəksən.
– Sabah paltar yuyacam, – arvadı qorxa-qorxa etiraz elədi.
– Nə olsun?! Canın çıxsın, yuxudan tez dur, –mister Higginbotam acıqlı-acıqlı qəzetin səhifəsini çevirdi.
4
Martinin qaldığı bu dar hücrəyə yalnız bir çarpayı, əlüzyuyan və bir stul yerləşmişdi. Son dərəcə xəsis olan mister Higginbotam arvadının işləyə bildiyini görüb qulluqçu saxlamırdı.
Martin kitabları stolun üstünə qoydu. Pencəyini çıxarıb çarpayıda oturdu. Əyilib ayaqqabısını çıxarmaq istəyəndə nəzərləri qarşıdakı divara dikildi. Ağ suvaq çəkilmiş divarda damdan sızmış yağışdan sonra qara zolaqlar qalmışdı. Martin yerində dondu. Bu kirli fonda xəyallar baş qaldırmağa və əriyib itməyə başladı. O, uzun-uzadı divara baxıb: ”Ruf!”– deyə pıçıldadı. Adi səsin bu qədər gözəl ola biləcəyi Martinin ağlına gəlməzdi. Bu səs xoşuna gəldiyindən dönə-dönə təkrar etdi: “Ruf, Ruf”…
Onun ailəsi öz ruzisini zəhmətlə qazanırdı. Bacısı Hertrudanın paltar yumaqdan əlləri şişir, bişmiş ət kimi qızarırdı. Digər bacısı Meriyen də onun kimi: konserv zavodunda işləyirdi: pomidor doğramaqdan balaca, qəşəng əlləri kəsik-kəsik idi. Ötən qış karton fabrikində işlədiyi zaman maşın onun iki əl barmağını üzmüşdü. Tabuta qoyulmuş anası gözünün qabağına gəldi. Onun sinəsində çarpazlanmış əlləri də cadar-cadar idi. Ömrü boyu çalışıb-çabalamış atasının da əlləri qabar-qabardı. Rufun əlləri isə zərif idi; tək onun yox, elə ailə üzvlərinin də. Bu əllər onları ayıran məsafənin uzaqlığını göstərirdi.
“Hər halda, məni yenə evlərinə dəvət etdi,” – Martin düşündü. Sonra güzgüdə özünə baxıb təntənəli səslə dedi:
– Martin İden, sabah səhər sənin ilk işin pulsuz kitab verilən qiraətxanaya gedib davranış qaydaları ilə bağlı bir şey oxumaqdır. Başa düşdün? Ən başlıcası da, “cəhənnəm olsun, lənət olsun” sözlərini dilinə az gətirməlisən. Bunu birdəfəlik yadında saxla! – sonra qaz lampasını söndürüb yuxuya getdi.
5
Səhər yuxudan oyanan Martin sabun və çirkli paltar iyini duyub, özünün çəhrayı yuxularını unutdu. Otağından çıxanda bacısının acıqla kimisə səslədiyini, sonra şillə səsi eşitdi. Uşağın çığırtısı onun ürəyini dağladı. Rufun yaşadığı evdəki rahatlıqla bütün bunlar bir-birinə nə qədər yad idi.
O, gözünün yaşını tökən uşağı səslədi:
– Alfred, bura gəl! – əlini cibinə saldı, uşağın ovcuna iyirmi beş sentlik basıb, ovutmaq üçün qucağına aldı. – Ağlama! İndi get nabat al; qardaş-bacılarına da verərsən.
– On sent də bəsidir, – bacısı başını ləyənin üstündən qaldırıb dedi.
– Sabahın xeyir, bacıcan. Başın qarışıq olmasaydı, öpərdim səni!
Bacısının ürəyi yumşaq idi, ancaq illər ötdükcə deyingən olurdu. Bunun da səbəbi ağır əmək, böyük ailə, ərinin cansıxıcı xasiyyəti idi.
– Get yeməyini ye, – bacısı dedi, – yemək sobanın üstündədir; yəqin, Cim də durub.
O, mətbəxdə ikinci kirayənişini – Cimi gördü. Cim vələmir yarması yeyirdi. O, çilingər şagirdi idi.
– Axşam rəqsə gələcəksən? – Cim soruşdu.
– Yox… çox güman ki, yox.
Martin boşqabı kənara itələdi, pilləkənləri yüyürə-yüyürə düşüb küçəyə çıxdı. O, Oklənd qiraətxanasına getməyi qərara aldı. Çünki Ruf Oklənddə yaşayırdı. Kim bilir, bəlkə, Rufla rastlaşdı?..
Martin heyranlıqla rəflər arasında dolaşır, kitabların başlıqlarını nəzərdən keçirməkdən doymur, ədəb qaydaları haqqında təlim kitabını tapmaq istəyirdi. Lakin istədiyi kitabı tapandan sonra da suallarına cavab tapa bilmədi. Uzun-uzadı tövsiyələr içərisində başını itirdi.
Qiraətxanadan çıxanda masanın arxasında oturan adam soruşdu:
– Nə oldu? Axtardığınızı tapdınız?
– Bəli, ser, – Martin cavab verdi, – çox gözəl kitabxananız var.
– Tez-tez gəlin! Dənizçisiniz?
– Bəli, ser.
“Mənim dənizçi olduğumu hardan bildi?” – pilləkəndən düşə-düşə özündən soruşdu.
Küçəyə