Hekayələr. К. Г. Паустовский
Gecəykən onu qalxmaq təhlükəli olduğundan kapitanlar sübhə qədər gözləməli olurlar.
– Düz deyir, – Olqa Andreyevna təsdiqlədi. – Şəhər bağı ilə kəsə getsək, limana cəmisi on beş dəqiqəlik yoldur. Mən sizi ötürərəm. Faytonçunu isə buraxın. Sizi kim gətirib? Vasili?
– Bax bunu bilmirəm, – Kuzmin gülümsədi.
– Yox, Timofey gətirib, – Marfa qapıdan xəbər verdi. Onun samovar lüləsi ilə necə əlləşdiyinin səsi gəlirdi. – Heç olmasa, çay için. Yoxsa olmadı ki, yağışdan gəlib təzədən yağmurla gedəsiniz…
Kuzminin razılaşmaqdan başqa çarəsi qalmadı. Doqqaza çıxıb faytonçunun pulunu verdi. Faytonçu dərhal getmədi, xeyli atın yan-yörəsinə keçib cilovunu düzəltdi. Kuzmin geri qayıdanda artıq süfrə açılmışdı. Qırağı qızılı haşiyəli qədimi, göy fincanlar düzülmüş, isti süd dolu kuzə, bal, bir də üstündən içilmiş şərab şüşəsi qoyulmuşdu. Marfa samovarı da gətirdi. Olqa Andreyevna kasıbyana süfrə üçün üzrxahlıq etdi. Dedi ki, Moskvaya geri qayıtmağa hazırlaşır, hələlik isə Navoloki şəhər kitabxanasında işləyir.
Kuzmin ha gözlədi ki, qadın əri haqqında bir söz soruşar, amma o heç bir söz soruşmadı. Kuzmin bu vəziyyətdən daha da karıxıb qalmışdı. O hələ hospitalda ikən anlamışdı ki, Başilovun arvadı ilə arası sərindir. İndi də qadının məktubu oxumadan royalın üstünə qoyması mayorun zənnini təsdiqləmişdi. Ona elə gəlirdi ki, Başilovun qarşısında borcunu yerinə yetirə bilməyib və buna görə özünü günahkar sayırdı.
“Yəqin ki, məktubu sonra oxuyacaq”, – deyə fikirləşirdi. Amma bir şey aydın idi: Başilovun belə böyük əhəmiyyət verdiyi bu məktub və Kuzminin onu gecə vaxtı yad evə gətirməsi artıq gərəksiz və anlamsız idi. Nəticə etibarilə Kuzmin Başilova kömək edə bilməmişdi. Sadəcə, özünü çətin vəziyyətdə qoymuşdu.
Olqa Andreyevna sanki onun nə düşündüyünü təxmin edib dedi:
– Siz əsəbiləşməyin. Poçt, teleqraf mövcud olduğu bir zamanda bilmirəm o niyə sizi çətinə salmaq fikrinə düşüb.
– Yox, nə çətinliyi olacaq ki! – Kuzmin tələsik cavab verdi və bir az susub əlavə etdi: – Əksinə, bu çox yaxşıdır.
– Nəyi yaxşıdır?
Kuzmin qızardı.
– Nəyi yaxşıdır ki? – qadın bu dəfə ucadan təkrarən soruşub gözünü mayora zillədi. O elə baxırdı ki, sanki Kuzminin nə düşündüyünü təxmin etmək istəyirdi. Azacıq qabağa əyilib ciddi şəkildə cavab gözləyirdi. Amma Kuzmin susurdu.
– Deyin də, bunun nəyi yaxşıdır? – o, yenidən soruşdu.
– Necə izah edim… – Kuzmin fikirləşə-fikirləşə cavab verdi. – Bu, xüsusi söhbətdir. Xoşladığımız nə varsa, nadir hallarda başımıza gəlir. Bilmirəm başqalarında necədir, mən özümə görə deyirəm. Həyatda yaxşı nə varsa, həmişə məndən yan ötüb. Başa düşürsünüz?
– O qədər də yox, – Olqa Andreyevna cavab verib üz-gözünü turşutdu.
– Necə başa salım… – özünə qəzəblənib dedi. – Yəqin ki, sizinlə də belə olub. Məsələn, qatarın pəncərəsindən baxanda birdən tozağacı meşəsinin arasında tala görürsünüz. Payızın qızılı çalarının hörümçək toru kimi təbiəti necə bürüdüyünün, günəşin altında necə bərq vurduğunun şahidi olursunuz və siz istəyirsiniz ki, qatardan düşüb bu talada qalasınız. Amma qatar ötüb-keçir. Pəncərəyə sıxılıb geriyə – ağaclıqlara, çəmənliklərə, kəndarası yollara baxır, anlaşılmaz səda eşidirsiniz. Bu nəyin səsidir, bilmirsiniz. Bəlkə, meşənin, ya havanın səsidir?! Yaxud teleqraf xətləri cingildəyir? Bəlkə də, üstündən qatar keçəndən sonra dəmir relslərin çıxardığı uğultudur… Bu, bir anlıq baş verir, amma ömür boyu yaddaşından silinmir.
Kuzmin susdu. Olqa Andreyevna şərab dolu qədəhi onun qabağına qoydu.
– Mən ömrümdə, – Kuzmin qızara-qızara davam elədi. O, həmişə özü haqqında danışanda qızarardı, – həmişə bu cür, gözlənilməz, eyni zamanda sadə məqamlar arzusunda olmuşam. Bunlarla rastlaşanda özümü xoşbəxt sanmışam. Az da olsa, baş verib.
– İndi də belədir? – Olqa Andreyevna soruşdu.
– Bəli!
Qadın gözlərini yerə dikdi.
– Niyə? – soruşdu.
– Dəqiq bilmirəm. Amma belə hiss edirəm. Mən Visla yaxınlığında yaralanmışdım, hospitalda yatırdım. Hamı məktub alırdı, məndən başqa… Sadəcə, mənə məktub yazacaq yaxınlarım yox idi. Uzanıb hamı kimi müharibədən sonrakı gələcəyimi düşünürdüm. Əlbəttə ki, xoşbəxt və qeyri-adi gələcək xəyal edirdim. Sonra sağaldım, məni məzuniyyətə yollamaq qərarı verdilər. Gedəcəyim şəhəri təyin etdilər.
– Hansı şəhəri? – Olqa Andreyevna soruşdu.
Kuzmin şəhərin adını dedi. Qadın dinmədi.
– Gəmiyə oturdum, – Kuzmin davam elədi. – Sahilyanı kəndlər, limanlar bir-birini əvəzlədi. Yalqızlığımı dərk elədim. Allah xatirinə, gileyləndiyimi fikirləşməyin. Tənhalığın da yaxşı tərəfləri var. Sonra Navoloki gəldi. Qorxurdum ki, yatıb qalaram. Gecənin bir aləmində göyərtəyə çıxıb düşündüm: nə qəribədir ki, bu nəhəng, bütün Rusiyanı örtmüş qaranlıqda, yağmurlu səmanın altında minlərlə müxtəlif insan sakitcə yatır. Sonra faytonla bu yolu gələrkən kimlə qarşılaşacağımı özlüyümdə təxmin edirdim.
– Hər halda, indi özünüzü nəylə xoşbəxt sanırsınız? – qadın soruşdu.
– Belə… – Kuzmin birdən ayılıb özünə gəldi. – Ümumiyyətlə, hər şey yaxşıdır.
Bunu deyib susdu.
– Nə oldu? Danışın da!..
– Nə haqda? Onsuz da çox danışdım. Lazımsız sözlər dedim.
– Həş şey haqqında, – Olqa Andreyevna cavab verdi. Sanki mayorun son sözlərini eşitmədi. – Nədən istəyirsiniz, – əlavə etdi. – Düzü, bir az qəribədir.
O qalxıb pəncərəyə yaxınlaşdı, pərdəni yana çəkdi. Yağış hələ kəsməmişdi.
– Qəribə olan nədir? – Kuzmin soruşdu.
– Bu yağış! – Olqa Andreyevna ona tərəf çevrildi. – Bizim bu görüşümüz, gecə söhbətimiz… Məgər bu, qəribə deyil?
Kuzmin çaşqın halda susurdu. Bayırda, rütubətli qaranlıqda gəminin siqnal səsi eşidildi.
– Hə, belə… – sanki qadın rahat nəfəs alıb dedi. – Bu da gəminin siqnalı!
Kuzmin ayağa qalxdı. Olqa Andreyevna isə hələ də tərpənmirdi.
– Dayanın, – o, sakitcə dedi. – Gəlin yolqabağı bir az da oturaq. Lap qədimlərdəki kimi…
Kuzmin yenidən əyləşdi. Olqa Andreyevna da oturdu, fikirli idi, hətta üzünü yana tutmuşdu. Kuzmin onun hündür çiyinlərinə, boynunda toplanmış qalın hörüklərinə, təmiz, zərif boynuna nəzər salıb fikirləşdi ki, əgər Başilov