Hekayələr. Ги де Мопассан
ki madmazel Elizabet Russe sizsiniz, demək, sizinlə.
Qız özünü itirdi, ani olaraq nəsə düşündü və qətiyyətlə dilləndi:
– Bir bu çatmırdı!.. Getmirəm!
Ətrafdakılar həyəcanlandılar. Belə bir təklifin səbəbini bilməyə çalışdılar. Mübahisə başlandı. Qraf qıza yaxınlaşdı:
– Düz eləmirsiniz, xanım, ona görə ki sizin rədd cavabınız təkcə özünüzə yox, yol yoldaşlarınıza da zərər vura bilər. Heç vaxt sizdən güclü olan adama müqavimət göstərməyin. Şübhəsiz, bu çağırışda elə bir qorxulu şey yoxdur, yəqin, elə-belə, rəsmiyyət üçündür.
Hamı qrafın səsinə səs verdi. Qızı dilə tutdular, yalvarıb-yaxardılar, öyüd-nəsihət verdilər və nəhayət, inandırdılar. Axı hamı belə bir axmaq hərəkətdən sonra vəziyyətin mürəkkəbləşə biləcəyindən qorxurdu.
Nəhayət, Gonbul dilləndi:
– Yaxşı, razıyam, ancaq yadınızda saxlayın, yalnız sizə görə razılıq verirəm.
Qrafinya onun əlini sıxdı:
– Bilirsinizmi, sizə nə qədər minnətdarıq!
Gonbul getdi. Hamı yenidən süfrə arxasına əyləşmək üçün onun otaqdan çıxmasını gözlədi.
Hamı zabitin onu yox, məhz bu hirsli, kəmhövsələ qızı çağırmasından dilxor olmuşdu və əgər, işdir, onları çağırmalı olsa, xəyallarında cavab vermək üçün şit-şit cavablar hazırlayırdılar.
Nəhayət, on dəqiqədən sonra Gonbul qayıtdı. Onun sifəti qıpqırmızı idi, həyəcandan güclə nəfəs alırdı, özündən çıxmışdı və öz-özünə söylənirdi:
– Əclafın biri əclaf, bir bunun iştahından keçənə bax!
Nə baş verdiyini bilmək üçün hamı qızın üstünə atıldı. Amma o, bir kəlmə də demədi, nəhayət, qraf təkid etdikdə böyük bir ləyaqətlə:
– Bunun sizə dəxli yoxdur, – deyə cavab verdi, – mən onun sözlərini sizə deyə bilmərəm.
Belə olduqda hamı içindən ətrafa kələm qoxusu yayılan iri kasanın ətrafına cəmləşdi. Belə bir həyəcanlı hadisənin baş verməsinə baxmayaraq, iştahla çörək yedilər. Alma şərabı ləzzətli idi və Luazo ilə arvadı, həmçinin rahibələr bu ləzzətdən tez məhrum olmamaq üçün şərabı qurtum-qurtum içirdilər. Qalanları başqa çaxır sifariş etdilər, Kornyude isə pivə istədi. O özünəməxsus xüsusi bir əda ilə şüşənın tıxacını açar, pivəni köpükləndirər, stəkanı əvvəlcə əyər, sonra yuxarı qaldırıb içkinin rəngini daha yaxşı görmək üçün çırağın işığına tutardı. Kornyude içki içəndə şəraba, ya da pivəyə bulaşıb rəngini dəyişən uzun saqqalı xəfifcə titrəyər, gözünü qıyıb krujkaya zilləyər və bu an elə bil dünyaya ancaq yeganə bir iş üçün – şərab içmək üçün gəldiyini dərk edib vəzifəsini böyük bir ləzzətlə yerinə yetirərdi. O, həyatını dolduran iki böyük ehtirası – şəffaf el12 içməyi və inqilabi fəaliyyəti xəyalən birləşdirir ve birinin dadına baxanda o birini yaddan çıxartmırdı.
Cənab Folanvi arvadı ilə birlikdə stolun lap qurtaracağında oturub şam edirdi. Kişi köhnə parovoz kimi fısıldayırdı. Sinəsi elə xışıldayırdı ki, yemək zamanı ağzını açıb bir söz deyə bilmirdi, amma arvadı bircə an danışığına ara vermirdi. O, prussiyalılara rast gələndən sonra gördüyü bütün məsələlərdən – onların nə etdiklərindən, nə söylədiklərindən danışır və iki oğlu orduda olduğuna görə, həm də prussiyalılar onu böyük xərcə saldıqları üçün onlara nifrət edirdi. Danışanda ən çox da qrafinyaya müraciət edirdi, çünki belə bir nəcabətli qadınla söhbət etməkdən xoşu gəlirdi.
O, gülməli bir şey danışanda səsini alçaldırdı, əri isə tez-tez onun sözünü kəsirdi.
– Madam Folanvi, danışmasan yaxşı olar.
Ancaq o, ərinə əhəmiyyət vermədən sözünə davam edirdi.
– Bəli, xanım, bunlar ancaq donuzu kartofla, kartofu da donuzla yeməkdən başqa bir şey bilmirlər. Onların təmiz, mədəni insanlar olması haqqında deyilənlərə inanmayın. Qətiyyən elə deyil, ayıb olmasın, hər yeri murdarlayırlar. Siz onların bütün günü, səhərdən axşama qədər necə təlim keçdiklərini bircə görəydiniz: hamısı düzənliyə yığışır, sonra irəli-geri gedir, o yana dönür, bu yana gəlirlər. Bundansa yaxşı olardı ki, evlərində oturaydılar, yer şumlayaydılar, yol salaydılar. Eh, xanım, hələ dünyada bu hərbçilərdən heç kəs xeyir görməyib. Əlindən adam öldürməkdən başqa heç bir iş gəlməyən bu adamlara bilmirəm bu bədbəxt camaat niyə müftə yerə çörək verir? Mən savadsız qoca arvadam, mən heç, amma səhərdən axşama qədər onların əldən düşərək ayaq döydüklərini görəndə öz-özümə fikirləşirəm: “Bax elə adamlar var ki, camaata xeyir verməkdən ötrü cürbəcür kəşflər edirlər, bəs belələri – xalqa ziyan vurmaqdan ötrü dəridən-qabıqdan çıxanlar kimə və nəyə lazımdır?” Məgər kim olur-olsun – istər prus, istər ingilis, istər polyak, istərsə də fransız olsun, adam öldürmək mənfurluq deyilmi? Əgər səni bir adam təhqir etdiyinə görə ondan intiqam alıb öldürürsənsə, sənə cəza verirlər, demək, adam öldürmək pis şeydir, amma bizim övladlarımızı quş kimi qırıb tökürlər, buna heç kəs heç nə demir, əksinə, çoxlu adam öldürənlərə orden verirlər. Demək, onlar yaxşı iş görürlər? Yox, elə deyil, bilirsinizmi, mən bu işlərdən heç nə başa düşə bilmirəm.
Kornyude ucadan dilləndi:
– Dinc dolanan qonşuya hücum edib müharibə başlamaq vəhşilikdir, amma vətəni müdafiə etmək müqəddəs borcdur.
Qarı başını aşağı saldı.
– Düzdür, vətəni müdafiə etmək lazımdır, amma öz xeyri üçün müharibə törədən kralların hamısını qırmaqdan yaxşı şey yoxdur.
Kornyudenin gözləri oynadı:
– Afərin, xanım! – deyə qışqırdı.
Cənab Karre-Lamadon çaşıb-qalmışdı. O, məşhur sərkərdələri ilahiləşdirib pərəstiş etsə də, bu qoca kəndli arvadının sözlərindəki ağıllı fikirləri dinlədikdən sonra düşünməyə məcbur olurdu ki, doğrudan da, bu saat mənasız yerə çəkilən zəhmətlər gərəkli bir işə sərf edilsə, qurub-yaratmaq əvəzinə vurub-dağıdan əllər xeyirli bir işdən yapışsa, boş yerə çəkilən zəhmətlərin hamısı həyata keçirilməsi üçün yüz illərlə vaxt lazım olan böyük işlərə sərf edilsə, insanlara nə qədər firavanlıq gətirərdi.
Luazo yerindən qalxdı, aşxana sahibinin yanında oturdu və pıçıltı ilə danışmağa başladı. Yekəqarın aşxana sahibi qonşusunun zarafatından qəşş etdi, boğulub öskürdü, güldükcə piyli qarnı atılıb-düşməyə başladı. Aşxana sahibi ilə Luazo dərhal sövdələşdilər. Aşxana sahibi ondan altı çəllək Bordo şərabı aldı və qərara gəldi ki, yazda gətirər. O əmin idi ki, prussiyalılar yaza qədər çıxıb gedəcəklər.
Yemək qurtaran kimi sərnişinlər dağılışıb yatmağa getdilər.
Bəzi şeylərə göz qoyan və ürəyinə