Hekayələr. Чингиз Айтматов
mən çox utanmışdım… İndi isə o vaxtdan iki il keçir, görürsən… ağac ilk çiçəyini açıb… Asiya hələ bilmir. Görəndə sevincindən atılıb-düşəcək… Bəs nədir, bu, çox böyük işdir… Baydamtalda adamlar məskən salanda hazır bağları olacaq!..
Səhər tezdən günəş dağların arasından görünəndə onun şüaları çayın üzərindəki dumanı dağıtdı, Nurbek, həmişəki kimi, Asiyanı keçiddən ötürməyə getdi. O artıq hiss etmişdi ki, Asiya Baydamtala yaxınlaşanda nədənsə həmişə həyəcanlanır. O birdən dayanır, başını qəşəngcə geri eləyir və onu sahildə tək qoyub irəli qaçır. Asiyanın bir sevimli daşı da var idi, daş sinəsinə kimi suyun içində idi. O, cəld həmin daşın üstünə qalxır və onun lap qurtaracağında dayanırdı. Qız acgözlüklə suların səsinə qulaq kəsilir, günəşin ilk şüaları onun üz-gözünə yayılırdı. O, adətən, çayın daha gur axdığı uçurumu göstərir və qışqıraraq nəsə deyirdi. Ancaq nə dediyini başa düşmək olmurdu, çayın gurultusu onun səsini batırırdı. Bəzən isə ancaq qırıq-qırıq sözlər eşitmək olurdu: “Ay-ay! Nurbek!.. Bir bax… Baydamtal…”
– Nə deyirsən, Asiya? Eşitmək olmur!
Qız gülür və əl çalırdı.
Ancaq bu dəfə Asiya keçidə sarı qaçıb getmədi.
– Yəqin, sən darıxırsan, Nurbek? – qız dayandı və onun gözlərinin içinə baxdı. – Sən o kitabı oxuyub qurtardın? Tamam sağalandan sonra sən də bizimlə birlikdə o zirvələrə qalxacaqsan. Mən öz təcrübələrimi sənə göstərəcəm. Orda çox maraqlı şeylər görəcəksən. – Asiya bir qədər fikirləşdi və əlavə etdi: – Hə, bu gün isə Gertsenin3 “Keçmiş və düşüncələr” kitabını tap. Oxu, o mənim ən sevimli kitablarımdandır. Mən mübariz, məqsədyönlü, güclü insanları sevirəm!
– Yaxşı, Asiya!
Asiya yenə də nəsə demək istəyirdi, ancaq onlar artıq sahilə gəlib çatmışdılar. Nurbek yedəyə qalxmaqda Asiyaya kömək etdi.
– Biz bir azdan qayıdacağıq! – qız qışqırdı. Onlar o biri sahilə çatanda Asiya oradan Nurbekə əl elədi. O, sanki demək istəyirdi ki, orada dayanmasın, evə getsin, yoxsa öskürəyi tutacaq. Sonra isə onlar sahildən uzaqlaşdılar, Asiya bir neçə dəfə dayanıb geri döndü və ona əl elədi.
Nurbek onlar döngədə gözdən itənədək keçidin yanında dayandı, baxışları ilə onları yola saldı. Sonra o, evə dönmək əvəzinə daşlı sahillə çaya tərəf endi, aşağısını suların yuduğu bir daşın üstündə oturdu.
Baydamtal həmişəki kimi coşub-çağlayırdı.
Çayın dayaz yerindən bir dalğa qalxıb Nurbekin ayaqlarına tərəf gəlirdi. Dalğa sanki deyirdi: “Çıx get! Yaxın gəlmə!” Nurbek ayaqlarını geri çəkmədi. Hirsli dalğa onun çəkmələrinin üstündə bulanıq köpük qoyub geri çəkildi, sonra yenə qayıtdı. Nurbek gülümsədi.
Baydamtal mənbəyini dağ silsiləsinin döngələrindən götürürdü. Oralar daim qar və buzlaqlarla örtülü olur, çay da başlanğıcını elə buradan götürür. Əgər insanlar bu buzlaqların ərimə prosesini öyrənsələr, Baydamtalı da ram eləyərlər. Bu hələ ki bir problem olaraq qalır, bu işin öhdəsindən ancaq cəsur və qorxmaz adamlar gələ bilərlər.
Nurbek həyəcanlı halda ayağa durdu və çayın dayaz yeri ilə irəliləyərək Baydamtalın gur sularına tamaşa etməyə başladı.
Asiya bunun haqqında danışanda onu tanımaq olmur. Onun sakit və fikirli gözləri alışıb-yanır, onu daha güclü və daha işıqlı hislər çulğayır. “Sən təsəvvürünə gətir, Nurbek! Vaxt gələcək, bizim kolxozçular istidən qovrulan göylərə əl açıb yağış yağması üçün yalvarmayacaqlar. Çayın mənbəyinin sirrini öyrənib onu öz iradəsinə tabe edən insanlar tarlalara nə qədər lazımdır su verəcəklər!”
Qoca Asılbay isə Baydamtalın gələcəyindən söhbət düşəndə köynəyinin yaxalığından yapışıb:
– Ay tövbə! – deyir və başını bulayır. – İndiki gənclər heç sədd-sərhəd bilmirlər! Birdən elə işlərə girişirlər ki, bu az qala Allahın işinə qarışmaq olur! Bizim Asiya, inşallah, öz arzusuna çatacaq! Baxmayaraq ki həyatda müqəddəs insan yoxdur deyirlər, mənə elə gəlir, bizim Asiya öz əməlləri ilə müqəddəslik qazanacaq. Qarları, suları iradənə tabe etmək zarafat işdirmi? Qoy başqaları mənə gülsünlər, Asiya kimi gənclərə bütün varlığımla inanıram. Kim ki xalq üçün çalışır, o, mütləq istədiyinə çatacaq… Xalq özü ona kömək olacaq.
Nurbek kanat keçidinin yanında dayanıb fikrə getmişdi: “Kaş Asiya tez qayıdaydı! Vaxt necə də gec keçir”, – və düşündüklərindən özü qorxdu. O, dəfələrlə bu cür fikirləşərkən özünü yaxalamışdı. “Nə üçün? – Nurbek özü özündən soruşdu. – Doğrudanmı, mən Asiyaya vurulmuşam? Sən nə danışırsan, ağlın azıb nədir, bu ola bilməz! Mən onun haqqında başqa fikrə düşə bilmərəm, bu mənə elə gəlir! Məhəbbət elə-belə baş vermir. Mən ona hörmət bəsləyirəm, elə bil doğma bacımdır, dostumdur, amma bizim aramızda sevgidən söhbət gedə bilməz… Bəli, bəli! Sus, unut bu cür fikirləri, bir də bu haqda fikirləşmə!..”
Ancaq bu da var ki, bircə daşın düşməsi bir qayanı yerindən laxlada bilir. O, dəfələrlə özünə əmr eləmişdi ki, Asiya haqqında düşünməsin, ancaq bundan bir şey çıxmamışdı. Əksinə, fikirləri dönüb, dönüb onun üstünə qayıdırdı. O nə edəcəyini bilmirdi.
Nurbek, doğrudan da, çox qorxdu. “Gedim Asılbayın yanına, bir az söhbət edək, bəlkə, ötüb-keçdi!” – deyə fikirləşdi. Ancaq nəyə görəsə qocayla bu gün söhbətləri tutmurdu.
– Bu gün nə olub sənə, nəsə itirmisən, nədir? – Asılbay əlində yonduğu ağacı bir kənara qoyub təəccüb içində Nurbeki başdan-ayağacan süzdü. O, çox həyəcanlı idi.
– Yox! – Nurbek anlaşılmaz halda donquldanıb otağa keçdi. O, Gertsenin kitabını əlinə götürdü, bir-iki səhifə oxuyub qırağa qoydu və pəncərədən dağlara sarı boylandı: “Doğrudan da, mən elə bil nəsə itirmişəm! – ucadan dilləndi. – Çox maraqlıdır, bu nə ola bilər, görüm yadıma sala bilirəmmi!” – və birdən dilindən yenə bir nida qopdu:
– Asiya, görəsən, nə vaxt qayıdacaq?.. Bəsdir, yetər! – Nurbek yumruğunu masaya çırpdı. – Sənin haqqın yoxdur onun işinə və şəxsi həyatına qarışmağa! Onun haqqında düşünmə, utandırma onu!
Nurbek evdən qaçıb çıxdı və yenə də çayın qırağına gəldi. O, yenə də həmin daşın üstünə çıxdı və başını əllərinin arasına alıb oturdu.
“Sənin dilin necə dönüb “sevirəm” deyə bilər! – Nurbek fikirləşdi. – Asiya bu vəhşi, sirli, bu keçilməz dağlarda ona görə yaşayır ki, xalqa xeyir versin, misilsiz işlər görsün… Bəs sən kimsən? Əlbəttə ki, Asiya heç vaxt məni sevə bilməz! Onun üçün daha layiqli olan insanlar var!”
Dalğalar yenə də diyirlənib Nurbekin ayaqlarına çırpıldı. Sanki onlar demək istəyirdi: “Rədd ol, çıx get burdan!”
Gecəyarı olmuşdu. Dərəyə zülmət qaranlıq çökmüşdü.