Pənahəli xan. Фарман Керимзаде
ona belə bir qiymətli bəxşiş verəcək.
Bu vaxt görünməmiş iş oldu. Nadir şah ayağa qalxıb racaya yaxınlaşdı, öz başındakı tacı götürdü, sonra isə racanın da çalmanı öz başından çıxarmasını gözlədi. Tacı onun başına qoyandan sonra geri çəkilib baxdı.
– Gör şahlıq tacı racaya necə də yaraşır!
Taxtın qarşısında dəstə ilə düzülmüş əyanlar arasında narazılıq nidaları ucaldı. Ancaq şah bir dəfə dönüb baxmaqla səs kəsildi. Bundan sonra Nadir dönüb racanın dizinin üstünə qoyduğu çalmasını götürdü.
– Qardaşım, yəqin ki, bu çalmanı mənə qızırğalanmazsan.
Bunu deyəndən sonra Nadir çalmanı başına qoyub taxtda oturdu.
Əyanlar, xüsusən vəzir lap pərt olmuşdu. İran səltənətinin rəmzini Nadir şah bir hind racasına bağışlamışdı. Bu, ölkəni, taxtı, müstəqilliyi vermək idi. Taxt-tacla oyun oynamaqmı olardı?
Raca oturduğu yerdə donub qalmışdı. Onun qarayanız sifəti avazımış, iri həbəşi dodaqları göyərmişdi.
– Qardaşım raca, İran şahının tacını daşımaq əziyyət deyil?
– Su, – raca zəif səslə dilləndi. Bu onun nə günə düşdüyünü aydın büruzə verdi.
– Bəli, o tacı gəzdirmək ağır işdi. Racaya su verin.
Racaya su verdilər. Əlləri əsdiyindən raca şüşə qabı dodağına yaxınlaşdırana qədər xeyli hissəsini çalxalayıb üstünə tökdü. Şüşə qab dodağına çatmamış əlindən düşüb mərmər döşəmədə çilik-çilik oldu.
Hamı gördü ki, racanın vəziyyəti xeyli xarablaşıb. Nadir onun adamlarına əmr verdi ki, racanı sarayına aparsınlar. Çünki ziyafət başqa günə keçirilir.
Raca kəcavəyə aparıldı. Nadir şahın tapşırığı ilə Pənahəli bəy tacı da racanın yanında kəcavəyə qoydu. Racanın dəstəsi sevinə-sevinə geri qayıtdı.
Pənahəli bəy geri dönəndə qapının ağzında Göygöz onu saxladı:
– Şahın tacını racaya sən verdin, hə?! Bu əməlinin cəzasını çəkəcəksən.
– Mən Nadir şahın əmrini yerinə yetirmişəm.
Göygöz deyindi:
– Sözə bir bax! Şahın əmrini yerinə yetirib. Görərsən!
Pənahəli bəy dilləndi:
– Axı, bu sirri sən bilmirsən. Mən isə bilirəm.
Göygöz pərt oldu. «Yəni Pənahəli bəy şaha məndən o qədər yaxın olub ki, hətta onun sirlərinə də bələddir?»
Bu zaman Nadir şahın xidmətçilərindən biri gəlib bildirdi ki, hökmdar hamını hüzuruna çağırır.
Əyan-əşrəf yenidən toplaşdı. Şah hirslə dedi:
– Mən tacı bağışlayanda kim idi özündən çıxan?
Yaşlı vəzir qabağa yeridi.
– Şah sağ olsun, tacı hökmdara ölkə verir, şahın da tacı bağışlamağa haqqı yoxdur. Tac ölkə deməkdir, ölkənin qeyrəti, namusu, müstəqilliyi deməkdir.
Nadirin birdən-birə hirsi soyudu və onu gülmək tutdu. Qəşş elədi Vəzir elə bildi ki, şahın başına hava gəlib. Onsuz da hökmdarın bugünkü hərəkətləri dəlilik təsiri bağışlayırdı.
Vəzir ətrafına göz gəzdirdi, gördü ki, Pənahəli bəydən başqa hamı onun fikri ilə şərikdir. Hətta az qalırdı əmr eləsin ki, ağlını itirmiş hökmdarı həbs edib yerinə oğlunu taxta çıxarsınlar. Əslində, buna haqqı var idi: dəli olmuş hökmdar hər cür ağılsız addım ata bilərdi. O səhvləri isə düzəltməyə yüz ağıllının da gücü çatmazdı.
Birdən-birə Nadir şah gülməyə ara verdi.
– Mənim tacımı gətir, Pənahəli bəy.
Pənahəli bəy qonşu otağa keçib şahın tacını gətirdi, diz çöküb onu şaha uzatdı. Nadir tacını götürüb başına qoydu.
Göygöz dilləndi:
– Hörmətli şah, Pənahəli bəy tacı racaya vermişdi axı… Mən bunu öz gözlərimlə görmüşdüm.
– Bəli, düzdür. İndi hər şeyi biləcəksiniz. Pənahəli bəy, xəncərinlə bu çalmanı sök.
Pənahəli bəy əli ilə yoxlayıb almazın harada olduğunu müəyyənləşdirəndən sonra xəncəri ilə kəsib yumurta boyda almazı çıxardı. Hamının heyrətdən gözləri böyüdü. Nadir şah almazı əlinə götürüb baxdı. Onun gözəlliyinə özü də heyran qaldı.
– İndi məsələni başa düşdünüz? Bu almazın xatirinə başıboş racaya misdən, şüşədən düzəldilmiş tacı bağışladım. Vəzir də mənə ağıl dərsi verir. Əslində, vəzir düz deyirdi. Buna görə də ona hörmətim xeyli artdı. Lakin biləsiniz ki, racanı duyuq salmamaq üçün bu sirri heç birinizə açmamışdım.
Nadir şah danışır, di gəl, gözünü bir an olsun belə almazdan ayıra bilmirdi.
– Bu almaz racaya yox, şaha layiqdir. Adı da qalsın «Şah almazı»5. Dəyəri həddən artıqdır. İranın bir neçə illik xərcidi. Səfərimiz başa çatdı. Qayıdırıq. Bizi İranın ac-yalavac əhalisi gözləyir. İranı üç il vergilərdən azad edirəm. Darül-İrşada nəzir demişəm. Qapısını qızıldan düzəldəcəyəm.
Nadir şah danışdıqca əyanların ürəklərindən qara qanlar axırdı. Göygöz fikirləşirdi: «Beş kəndim var. Onlardan vergi almasam, üç ildə gör nə qədər ziyan edəcəyəm. Anbarlarım boş qalacaq. Əyan-əşrəf İran kəndlisinin gününə düşəcək, rəiyyət əyan-əşrəfdən varlı olacaq. Nadiri şah seçməklə başımıza bəla açdıq. Bu çox getməz… Hələ bu Pənahəli bəyi başımıza çıxartmağını demirəm. Nadiri şah eləyən Əfşar tayfasıdır, ancaq o, gör kimlərə bel bağlayır?! Belə getsə, bu qiymətli almazı da ona verəcək. Yolda şahın başına bir iş gəlsə, o qədər var-dövlət də əlimizdən çıxacaq».
Göygöz bu cür düşünə-düşünə həm də gələcəklə bağlı tədbir tökməyə başlamışdı. Hətta İrana qayıdarkən yolda fürsət tapıb Nadir şahla söhbətə girişmişdi.
– Möhtərəm şahımız, mübarək qulaqlarınıza çatacaq bir neçə sözüm var.
– Buyur!
– Bizim Əfşar tayfamız indi başqa türk tayfalarından yuxarıda dayanır.
– Hə, sözünü de.
– Ona görə də Əfşar tayfasına gərək güzəştlər olsun.
– Nə güzəşt?
– Elə hər yerdə, hər işdə. Axı biz hökmdarın tayfasıyıq. Başqa tayfaları bizdən yuxarı tutmaq Əfşarların xətirinə dəyər.
Nadir şah onun hansı simə vurduğunu tutdu. Atının cilovunu çəkdi ki, Göygöz də onunla yanaşı gəlsin, dediklərini heç kim eşitməsin. Göygöz də cilovu çəkdi ki, ondan bir az geri qalsın.
– Yanaşı sür atını.
O, Nadir şahla bərabərləşdi.
– Hə,
«