Albert Eynşteyn. Лоран Сексик
bilməyəcəklər. Paulina isə artıq ikinci uşağa hamilədir. Ona elə gəlir, bu şəhərdə həmişə qaz lampaları yanacaq, səkiləri elektrik fənərləri işıqlandırmayacaq…
German artıq neçənci dəfədir ki, xəritəni açıb baxır. Çox uzağa getməyə lüzum yoxdur, dağların arasında yerləşən bir yer seçmək lazımdır. Göllərə və meşələrə yaxın olsun. Almaniyanın cənubunda yerləşən Ştutqart bu baxımdan ideal seçimdir. Lakin vaxtilə ailəsi bu şəhərdə xeyli çətinliklərlə üzləşdiyindən Ştutqart German üçün uğursuzluq simvoludur. Xəritədə bir yer də qırmızı dairəyə alınıb: Bavariya. O, Şvabiyanın lap yaxınlığında yerləşir.
Dunay sahilində son gəzintilər… Əlvida, Ulm!
Uşaqlıq illəri
Albert artıq ailədə tək uşaq deyil. 1881-ci ildə bacısı Mariya dünyaya gəlib. Sonralar onu «Maya» deyə çağırmağa başlayacaqdılar. Maya heç vaxt Alberti tək qoymayacaq, onun dostu, sirdaşı olacaqdı. Albertin tanış elədiyi adama ərə gedəcəkdi. Amerikada qardaşının yanında yaşayacaq, elə onun yanında da dünyasını dəyişəcəkdi. Maya həm də onun ilk bioqrafı olacaq, hələ 1924-cü ildə XX əsrin bu dahi şəxsiyyətinin həyat tarixçəsini yazmağa başlayacaqdı…
… Paulina və German yenicə köçdükləri Münhenin (Bavariya vilayətinin paytaxtı) mərkəzində yaşamaq istəmədilər. Səs-küydən xoşları gəlmir, sakitliyə öyrəşiblər, təbiətə yaxın olmaq daha yaxşıdır. Bazar günləri yaxınlıqdakı meşədə gəzir, göldə qayıq sürürlər. Bəzən də şəhərə yollanır, İngilis bağında dolaşır, isti şokolad içə-içə ətrafdan keçib gedən faytonlara baxırlar. Burada özlərini Ulmdakı kimi azad, sərbəst hiss edirlər. Onlara elə gəlir, ömürlərinin axırına qədər burada yaşayacaqlar…
Daxau kəndi Münhendən cəmi iyirmi beş kilometr aralıdadır. Kənddəki evləri böyükdür, otağın birini Yakob əmi üçün ayırıblar. O, işə ciddi yanaşır. Germandan fərqli olaraq Yakob valideynlərinin köməyi ilə təhsilini başa vura bilib, mühəndis olub. Riyaziyyatı, fizikanı gözəl bilir. İki qardaş vaxtaşırı uşaq gülüşlərinin sükutu pozduğu otaqda dinamo maşını üzərində əlləşirlər. Germanla birlikdə emalatxananın planını çəkib, hesablama aparacaqlar. Onlar elektrik müəssisəsi yaratmağa hazırlaşırlar. Paulinanın atası bunun üçün qardaşlara borc verib. Münhenin mərkəzində yer də götürüblər. Tezliklə burada Eynşteyn qardaşlarının konsorsiumu fəaliyyətə başlayacaq. Yakob mühəndislik eləyəcək, German isə mühasibatlıq işləri ilə məşğul olacaq. Münhendən sonra sırada Ştutqart və Berlin var. Bütün Almaniya sənayeləşmə yoluna qədəm qoyur. Dəmir yollarının inkişafı nəticəsində Münhen Mərkəzi Avropanın yolayrıcına çevrilir. Kəndlər boşalır, Münhensə çiçəklənir…
Albertin üç yaşı var. İndiyə kimi ağzından bircə söz də çıxmayıb. Dinməzcə oturub oyuncaq ev düzəldir. Hərdən əl saxlayır, çığırıb-bağırmağa başlayır. Deyirlər, babasına oxşayıb. Əvvəl uşağın başının çox iri olmasından təşvişə düşmüşdülər, indi də əqli inkişafı sarıdan narahat olurlar. Həkim onlara toxtaqlıq verir: refleksləri yaxşıdır; yerişi bir az yöndəmsiz olsa da, normaldır; beyni də, deyəsən, qaydasındadır. Ancaq ata-ananın narahatlığı keçib-getmir: görəsən, niyə zarafatcıl Germanla mehriban Paulinanın oğlu belə qaradinməzdir? Üzündən qəm-qüssə əskik olmur. Niyə öz yaşıdları kimi uşaq oyunlarına maraq göstərmir? Heç dayəsi ilə də oynamır. Hərəkətlərindən ağırlıq duyulur. Nadir hallarda gözlərində parıltı görünür. İntəhası, hərdən fikrə getdiyi yerdə qəflətən başını qaldırıb böyüklərə diqqət kəsilir və o vaxt sanki möcüzə baş verir. Albert maraqla onlara qulaq asır. Fortepianonun arxasında oturan anasını heyranlıqla süzür. Paulinanın barmaqları pianonun dillərində gəzişdikcə Motsartın ilahi musiqisi otağa yayılır. Uşaq sanki bir anda canlanır.
Sonralar dünyanı qarış-qarış gəzdiyi vaxt pianonu daşımağın çətin olacağını sanki əvvəlcədən hiss edirmiş. Odur ki skripkanı seçir və bu alətə ömürlük bağlanır. Bundan sonra musiqi onun əyləncələrindən birinə çevrilir. Zamanı gəlincə Nyu-Yorkun Karnegi-holl konsert zalında Şubertin, Sürixdə xəstə oğlu ilə Baxın əsərlərini çalacaq, Belçika kraliçası ilə birlikdə kamera musiqisi ifa edəcək…
Albertin beş yaşı var. Həftənin bəzi günlərində onunla skripka müəllimi məşğul olur. Əlbəttə, ilk məşğələlər məktəbdəki yunan dili dərsləri kimi darıxdırıcı keçir. Ancaq o, skripkanı atmır, çünki musiqidə nə qədər böyük xoşbəxtlik gizləndiyini əvvəlcədən hiss eləyir. On üç yaşında artıq Motsartın bütün sonatalarını çala bilir.
Günlərin bir günü atası Albertə kompas bağışlayır. Bəlkə də, başqa uşaqlar üçün bu adi əşya idi, ancaq əqrəblərin titrəyişi Albertin ağlını başından alır. Çarxı nə qədər bərk fırlatsan da, əqrəb öz bildiyi istiqamətə yönəlir. Əgər kompas insan əlinin hökmünə müqavimət göstərirsə, deməli, ona insandan daha güclü bir qüvvə təsir göstərir. «Dünyaya gözəgörünməz qüvvələr hökmranlıq eləyir!» – daim axtarışda olan uşaq üçün gəldiyi bu qənaət böyük əhəmiyyət kəsb edir. Albert lap kiçik yaşlarından ali qüdrətə inanırdı. Ancaq onu da başa düşürdü ki, kompasın əqrəblərini döndərən Yaradanın əli deyil. Bu nəsə başqa bir şeydir…
Yeddi yaş… Artıq məktəbə getmək vaxtıdır. Germanla Paulina təhsil sisteminə böyük ümid bəsləyirlər. Fikirləşirlər ki, başqa uşaqlarla təmas Albertə yaxşı təsir eləyər, üzü gülməyə başlayar, ünsiyyət qurmağı öyrənər. Hətta, bəlkə, onları narahat edən qəribə vərdişini (Albert uşaq vaxtı bərkdən dediyi hansısa sözü sonra bir də yavaşdan, sanki özü üçün təkrar edirmiş) də tərgidər.
Münhendə ilk dərs günü… Uşaq məktəbə həvəssiz gedir. Başını aşağı salıb məktəb koridorlarından keçir. Suvağı tökülmüş divarlar, köhnə sinif otaqları… Sinifdən gələn ürəkbulandırıcı qoxu ömürboyu ondan əl çəkməyəcək.
Münhen məktəblərinin ibtidai siniflərində az qala hərbi nizam-intizam hökm sürürdü. Sanki hər müəllimin arxasında bir Bismark6 dayanıb. Elə bil müəllimlərə tapşırılıb ki, sözəbaxan, üzüyola, nizam-intizama əməl edən gənclər yetişdirsinlər. Müəllimin sözü – qanundur! Nəyəsə maraq göstərmək, tənqidi fikir bildirmək qadağandır. Doğrudanmı bu yalnız ona – Albertə belə gəlirdi?
Albert başqa uşaqlara qaynayıb-qarışmır. Həyətdə oynamır, yaşıdları ilə gəzməyə getmir. Sakit bir guşəyə çəkilib kitab oxumağa üstünlük verir. Həmin vaxt Münhendə belə bir ənənə vardı: hər həftə əsgərlər təbil sədaları altında küçələrdə addımlayır, böyüklər əl çalır, uşaqlar isə onların arxasınca qaçışırdılar. Lakin Albert həmin uşaqlara qoşulmur. O özünü əsgər kimi təsəvvür eləyə bilmir. Hərbi orkestrdən isə lap zəhləsi gedir. Hərbi marşlar onu özündən çıxarır.
Albert sinifdə yeganə yəhudidir. Aralarında kobudluq, dava-dalaş olmasa da, sinif yoldaşlarının milli mənsubiyyəti ilə bağlı atmacaları, tikanlı sözləri ona bu uşaqlardan fərqləndiyini, onlar kimi olmadığını hiss elətdirir.
Albert oxumağa başlayan kimi, ravvinin7 şagirdi