Molla Nəsrəddin lətifələri. Группа авторов
ection>
Yaxın Şərqdə, eləcə də Azərbaycanda iki şəxsiyyətin adı ilə bağlı lətifələr çox məşhurdur. Onlardan biri ərəb xəlifəsi Harun ər-Rəşidin qardaşı kimi qələmə verilən Bəhlul Danəndə, digəri isə Azərbaycanda molla, bir çox başqa ölkələrdə isə xacə və ya xoca titulu daşıyan Nəsrəddindir.
Molla Nəsrəddinlə bağlı lətifələr nəinki Şərqdə, hətta Rusiyada və Avropada geniş yayılmış, bu lətifələrin külliyyatları dəfələrlə nəşr olunmuşdur.
Çox güman ki, tarixdə Nəsrəddin adlı ağıllı, hazırcavab, dərin yumoru ilə seçilən bir şəxs olmuşdur və bu lətifələrdən bir çoxunu ilk dəfə o söyləmiş və ya bu məzəli əhvalatların qəhrəmanı olmuşdur. Lakin bu şəxsin harada, nə vaxt yaşaması barədə dəqiq bir məlumat yoxdur. Bir sıra folklorşünaslar Molla Nəsrəddinin prototipinin XIII əsrdə yaşayıb- yaratmış böyük Azərbaycan alimi Nəsirəddin Tusi olduğunu iddia edirlər. Doğrudan da, Tusi "xacə" və "mövlana" titulları daşımışdır. Bundan başqa, onun məşhur "Əxlaqi-Nasiri" əsərində lətifələr var ki, bu da onun yumora meyil etdiyindən xəbər verir. Nəsirəddin Tusinin hökmdarlarla münasibətləri heç də rəvan olmamışdır. Ən nəhayət, Molla Nəsrəddin lətifələrindən birində onun digər adının Həsən olduğuna işarə var. Məlumdur ki, Nəsirəddin Tusinin əsl adı Məhəmməd ibn Həsən olmuşdur.
Bütün bunlarla yanaşı, qeyd etmək lazımdır ki, Molla Nəsrəddin lətifələrinin bir çoxunda Teymurləng obrazı iştirak edir. Əmir Teymur isə Nəsirəddin Tusidən təxminən yüz il sonra yaşamışdır. Lakin bu lətifələr artıq xalq yaradıcılığının məhsulu da ola bilərdi…
Molla Nəsrəddin lətifələrində hakimlərin ədalətsizliyi, ikiüzlülük, yaltaqlıq, acgözlük, nadanlıq kimi xüsusiyyətlər incə yumorla məsxərəyə qoyulur.
MOLLA NƏSRƏDDİN və TEYMURLƏNG
GÖYƏ NİYƏ DIRMAŞMISAN?
Molla Nəsrəddinin Teymurlənglə ilk görüşünü belə danışırlar.
Teymur Mollanı saraya çağırtdırır. Molla içəri girib görür ki, otaq adamla doludur. Amma hamı dövrə vurub yerdə oturub, təkcə Teymur əyləşib uca bir taxtın üstündə. Tez baş əyib deyir:
– Salaməleyküm, ya Allah!
Teymur deyir:
– Mən Allah deyiləm, ay kişi! Mən…
Molla onun sözünü ağzında qoyub deyir:
– Qurban olum sənə, ya cənab Cəbrayıl!
Teymur deyir:
– A kişi, nə danışırsan? Mən niyə Cəbrayıl oluram?
Molla deyir:
– Başa düşmürəm, indi ki nə Allahsan, nə də mələk, düş, adam kimi otur adamların içində də, daha göyə niyə dırmaşmısan?
GÖR BƏDSUYUM KİMDİR?
Molla Nəsrəddinlə Teymurləngin birinci görüşünü belə də danışırlar.
Molla sir-sifətdən bir az kifir imiş. Günlərin birində səhər tezdən Teymur öz adamları ilə şikara gedirmiş. Yolda Molla Nəsrəddin bunların qabağına çıxır. Teymur onu görən kimi qəzəblənib deyir:
– Bu adamın çox pis bədsuyum sir-sifəti var. Səhər tezdən ki qabağımıza çıxdı, şikarımız yaxşı olmayacaq. Tutun bunu, basın dama!
Yazıq Mollanı o saat tutub göndərirlər zindana. Təsadüfən o gün Teymurun şikarı çox yaxşı keçir. Qayıdanda Mollanı zindandan çıxartdırıb yanına gətirtdirir. Deyir:
– Kişi, mən fikirləşdim ki, bu bədsuyum sir-sifətlə ki sən bizə rast gəldin, şikarımız yaxşı keçməyəcək. Amma əksinə, çox yaxşı keçdi. Odur ki rəhm eləyib səni azad eləyirəm.
Molla deyir:
– Məni heç bir günahım olmadığı halda tutmuşdunuz, indi də azad eləyirsiniz… Sağ olun! Mərhəmətiniz artıq olsun! Ancaq xahiş eləyirəm mənim bircə sualıma cavab verəsiniz.
Teymur deyir:
– Ver sualını!
Molla deyir:
– Siz səhər məni pis adam, bədsuyum adam hesab eləyib zindana saldırdınız. Halbuki elə mənə rast gəldiyinizə görə işiniz də rast gətirdi. Şikarınız həmişəkindən yaxşı keçdi. Mən də səhər tezdən gedirdim ki, bir çörəkpulu qazanam, bu gün külfətimi dolandıram. Sizə rast gəldiyim üçün işim tutmadı. Zindana salındım. Mən orada ac qaldım, külfətim də evdə. İndi özünüz insafla deyin: mən bədsuyum adamam, ya siz?
BİR ARŞIN SAQQAL, BEŞ YÜZ PUD TAXIL
Molla Nəsrəddinin balaca bir əkin yeri var imiş. O hər il bu yerdə buğda əkər, əlli-altmış pud məhsul götürüb külfətini dolandırarmış. Teymurləng hakimiyyət başına keçəndən sonra vergilər birə-beş artır. Kəndxudalar istədiklərini eləyib camaatın başına oyun açırlar. Növbə Mollaya da gəlib çatır, kəndxuda tutur yaxasından ki:
– Sənin bu il beş yüz pud taxılın olub. Gərək o haqq-hesabdan da vergi verəsən.
– Canım, vallah, mənim vur-tut əlli pud taxılım olub…
Kəndxuda dediyindən əl çəkmir. Axırda Molla əlacsız qalıb şəhərə, Teymurun yanına şikayətə gedir.
Teymur Mollanın şikayətinə qulaq asandan sonra qışqırır ki:
– Utanmırsan, bu bir arşın saqqal ilə yalan danışırsan?
Molla heç bir söz deməyib qalxır, qapıya tərəf yönəlir ki, çıxıb getsin, Teymur soruşur:
– Nə oldu? Haraya getdin?
Molla deyir:
– Kəndxudada günah yox imiş, qibleyi-aləm! Padşah mənim bir tutam saqqalımı bir arşın görəndə onun kəndxudası da əlli pud taxılımı beş yüz pud görər də…
QORXULU DİLƏNÇİ
Teymurləng Molla Nəsrəddinə əmr eləyir ki:
– Şəhər dolub dilənçi ilə. Özləri də elə üzlü, elə həyasız olublar ki, tutduqlarını buraxmırlar. Kağız-qələm götürüb o həyasızların siyahısını tutarsan, şəhərdən sürgün eləyəcəyəm.
Molla kağız-qələm götürüb Teymurun öz adını birinci yazır, özünə verir. Teymur kağıza baxan kimi dəli olur. Molla deyir:
– Niyə hirslənirsən, qibleyi-aləm! Özün dedin ki, lap həyasız dilənçilərin adını yazıb sənə verim. Mən də yazdım də…
Teymur deyir:
– A kişi, mən boyda Teymurləng dilənçiyəm? Özü də lap həyasızı?
Molla deyir:
– Niyə hirslənirsən, qibleyi-aləm!? Cidanı çuvalda gizlətmək olmaz. Dilənçisən, özü də lap həyasızından.
Teymur deyir:
– Demək, sənin fikrincə, gərək mən şəhərdən sürgün olunam?
Molla deyir:
– Bəli, qibleyi-aləm! O biri dilənçilər sənin kimi qorxulu deyillər. Onlar camaatdan yalvarıb-yaxarıb alırlar. Amma sən döyüb-söyüb alırsan.
TEYMURLƏNGSƏN Kİ, VARSAN
Günün birində Teymurləng Mollaya deyir:
– Molla, bu gün keyfim çox sazdır. Sənə bir şey bağışlamaq istəyirəm. Amma bilmirəm nə bağışlayım ki, öz ürəyindən olsun.
Molla deyir:
– Qibleyi-aləm sağ olsun, elə sən hər nə bağışlasan, mənim ürəyimdən olar.
Teymur deyir:
– Onda qoy mən bir-bir sayım, sən özün seç! Ya on qızıl, ya bir at, ya bir sürü qoyun, ya da bir bağ. Hansını istəyirsən?
Molla