Qırmızı batıq. Йерун Брауверс
Və sonunda o, duman içərisində itib-batdı.
İndikindən altı, ya da yeddi yaş gənc olanda bir meşədə azdığım xatirimdədir. Həyatımı daima həyata nifrət, yaşamağa həvəssiz və yarısərxoş halda yaşamışam. Bir yay axşamı qəsəbələrdən birinin kafesində Liza ilə tanış oldum, ya da o mənimlə tanış oldu. Onun intellektual və istiqanlı üzü vardı. Hər hərəkətində xışıldayan pastel rəngli paltarlar geyinmişdi. Bir saat keçməmiş mən yatmaq təklif elədim, ya da o, təklif elədi. Həmin illərin ən önəmli sözləri idi. Belə ki, həsrətin, ağrıların bu yolla tarazlığını qoruyurdular. Onunla iki, ya da üç gün qaldım. Sağollaşıb qayıtdıqdan sonra onun adını, bayraqlarla və yaşıllıqlarla, çiçəklər, xalçalar və yol kənarındakı ziyarətgahlarla bəzədilmiş qəsəbə haqqında artıq hər şeyi unutmuşdum. Mən özümə sığınacaq tapmışdım və növbəti gün arvadım qızımızı dünyaya gətirdi. Güzgüyə baxdım və stress içindəki özümü tanıya bilmədim. Saçlarımın ağardığının fərqinə vardım. Bütün hazırlıqlar və ssenari qaydasındadır. Yəqin, anamın əri kimi, bir gün mənim də portret kimi baxdığım günlər o qədər də uzaq deyil. Həyatımın ikinci hissəsi yaxınlaşırdı və bu hissədə mən əzilə və məhv ola bilərdim.
Anamın ölümündən bir ay əvvəl Kristmas ərəfəsində Liza ilə tanış olmuşdum. Və həmin qəsəbəyə bir gün bir də qayıtdım. Yenidən Liza ilə görüşdüm, ya da o mənimlə görüşdü. Biz bir əyləncə məclisində yeyib-içib və deyib-gülən insanlarla dolu otaqda yenidən rastlaşdıq. İkimiz də bir-birimizi eyni anda gördük. Liza mənə tərəf gəlməyə başladı və hər şey ağlımda film kimi canlandı; Liza gülümsəyir. Liza evində pəncərənin yanında dayanıb, o, saat dükanının üstündəki evdə yaşayır. Bütün bu xırda detallar altı-yeddi il sonra Lizanı mənə tam xatırlatdı.
Üzümdə gülümsəmə yaransa da, peşmançılığın məni vurduğu an da elə bu idi. Həmin illərdə çox vecsiz və boşluq içində idim, çünki mən olduğum kimi idim. Biz ikimiz də böyümüşük, lakin o, məndən daha gəncdir. Paltarının xışıltısı və onun səsi…
Mənimlə son görüşümüzdən sonra məşhur olduğumu dedi. Təsdiq etdim. “Zınqırovun hardadır?” deyib güldü. Həyatımın necə getdiyini soruşdu və cavab olaraq boş, mənasız olduğunu dedim. Bəs sən?
Mən?
Hələ də məktəbdə dərs deyirsən? Bəli, o, hələ də məktəbdə müəllim idi.
Həyatımızda dəyişiklik yox idi. Lakin bu, tamamilə düz deyil, çünki mən eyni bədəndə yaşasam da, artıq eyni adam deyildim.
Kiçik zınqırov?
Mən Liza ilə o vaxt görüşəndə şalvarımın sağ ayağında zınqırov taxırdım. Bu mənim Danny-dən aldığım özənti idi.
Mən artıq o insan deyiləm. O şalvarlar artıq nə əynimə, nə də adıma sığışa bilər. Biz çox şey demədik, lakin bu aydın idi ki, ikimiz də eyni şeyi fikirləşirdik. Ki biz illər əvvəl ikimiz də nəsə deyib, əl-ələ verib məclisdən çıxa bilərdik…
Lakin həyatımdakı dramalardan artıq bezmişəm.
Bir dəfə müsahibədə demişdim. İki adamın bir-biri üçün ən gözəl arzusu bir-birinə aşiq olmamaqdır. Lakin mövcud olub heç nəyə toxunmayan heç nə yoxdur.
Anamın öldüyü günlərdə ehtiras və kədərlə Liza və anamı düşünürdüm. Biri üçün kədərlənir, digərini isə sevirdim. Bu hisslər ikisi bir arada çox şövqsüz olur. Onların hər ikisini düşünmək mənə əzab verirdi.
Məni tək buraxın! Mən heç nə hiss etmirəm və heç nə hiss etmək istəmirəm.
Dumanda əllərim əsərək yazıram. Ölüm məni qorxutmur. Həyat da məni qorxutmur. Qoy mən də tək ölüm. Fərqi nədir axı?!
Həmin günlərdə evimin səssizliyini pozmaq üçün telefon dəstəyini qulağıma tutar və bacardığım qədər yüksək səslə qurbağa səsləri çıxarardım – qurr, qurr…
II
Valideynlərimi, demək olar ki, tanımamışdım, bunu artıq qeyd etmişəm, uğursuz həyatımın artıq son akkordları vurul-maqdadır, tezliklə mənimki də bitəcək. İcazə verin əslində olduğumdan daha abırsız, əlbəttə, eyni zamanda daha sentimental görünməyim. Amma onda ən azından anamı tanıyırdım – həmin müharibə illərində mənə oxumağı öyrətdiyi yerdə, yapon düşərgəsində.
Düşərgənin adı Tcidenq idi. Bura çox qorxulan, bədnam, pis ad çıxarmış yapon komandirinin, kapitan Keniçi Sonenin düşərgəsi idi, 1946-cı ildə o, müharibə cinayətlərinə görə edam edildi. Xatırlayıram onu. Şəxsən o, anamı mahmızlı çəkməsi ilə vuranda buna şahidlik etmişəm.
“O, kraliça kimi idi”. “Anamı ölü kimi halsız uzananadək döyürdülər”. “Anam ən gözəl qadın idi, onda artıq onu sevməyi dayandırmışdım”. Nə yazmışamsa, yazmışam. “Anam öləndə onun dəfn mərasimində iştirak etməyəcəm”.
Tcidenqdəki qadın düşərgəsində on yaşa kimi balaca oğlanlar da yerləşdirilmişdi və mən orada nənəm, anam, bacımla birgə yaşayırdım. Bura keçilməz hasarlarla, keşikçi qülləsi və tikanlı məftillərlə qapadılmışdı. Cəmi bir neçə kvadratmetrlik xətkeşlə ölçülmüş kərpic evlərdə avropalı qadınlar öz uşaqları ilə birgə yaşayırdı. Onlar buranı, zərurət olardısa, öz qanları bahasına belə qorumağa hazır idilər. Həmin evlərin hətta pəncərə altlıqlarında, qapı kandarında, pilləkənin hər bir pilləsində, verandada, dəhlizdə belə yaşayış vardı. Həmin evlərin havasında belə insanlar yaşayırdı: həməki olan hər kəs köhnəlmiş, geyilib cındırı çıxmış paltarlar sərilmiş zivələrin arasında yaşayırdı.
Həmin evlərdən birində, Citarumveq 7-də biz təxminən on başqa insanla bərabər mətbəxdə yaşayırdıq, evimiz tək mətbəxdən ibarət idi. Anam nənəmin üzərində, düzsəthli iş görmə yerində yatırdı. Bacımla mən aşağıda, kabinin içində – nənəm içərini yuxarı və aşağı hissə olmaqla iki yerə bölən rəfdə, bacımla mən isə onun aşağısında, döşəmənin üzərində yatırdıq.
Aclıq, xəstəlik, əzab-əziyyət və bu qəbildən olan başqa zülmlər yoldaşımız idi.
Bu tip yapon düşərgələrinin unudulmaq təhdidi var, çünki oranın sakinləri olanlar bu barədə susmağa üstünlük verir, səssizliyini pozanlar isə bunu çox gec – kin-küdurəti, qəzəbi öləziyəndən, ya yumşalandan sonra edirlər. Və bu insanlar artıq “mülayim ölüm” sayıla biləcək ölümlə həyatlarına son veriblər.
Həmin cəhənnəmi yaşayanlar yapon düşərgələri haqqında ya məhəbbətlə, ya nostalji hissləri ilə danışır. Başqasını mən eşitməmişəm. Bu da ona rəvac verir ki, bu barədə məlumatsız, yad adamda belə bir təəssürat yaranır: “Əşşi, o qədər də pis ola bilməzdi”. Yapon düşərgələri haqqında yazılan çox az sayda ədəbiyyat var, onların da çoxu yazıçıların göz yaşları və pafosdan qorxduqları üçün əsas etibarı ilə hadisələri olduqlarından kiçik göstərməkdən ibarətdir.
Çox təəssüf, mən də belə düşərgə əhvalatı yaza bilmirəm, hərçənd mən də Tcidenq təcrübəsi yaşamışam. Belə pafosla özümü qırışdırmıram və