Uşağı necə sevməli. Yanuş Korçak
“müvəfəqiyyətli uşaq” nümunəsi götürülür və uşaq qarşısında tələb qoyulur: düzlənməli olduğun nümunə budur.
İmkanlı valideynlərin oğlunun incəsənət adamı olması mümkünsüzdür. Daha yaxşısı qoy bədbəxt məktəbli və mənəvi təməli olmayan insan olsun. Burada birinci yerə uşağa sevgi deyil, valideynlərin eqoizmi, şəxsiyyətin xoşbəxtliyi deyil, ailə birliyinin ambisiyaları, öz yolunun axtarışları deyil, şablonun dəmir iradəsi çıxır.
Ağıl fəal və passiv, canlı və ləng, qapalı və şıltaq, hərəki və inadkar, yaradıcı və epiqon, səthi və dərin, konkret və məcazi, praktiki və poetik olur, yaddaş sıradan olmayan və ortabab ola bilər. Biri əldə olunmuş informasiyadan məharətlə faydalanır, digəri həyalı və qərarsızdır. Anadangəlmə despotizm və reflektorluqla tənqidilik. Vaxtından qabaq və ləng inkişaf, dar və müxtəlif yönlü maraqlara rast gəlirik.
Amma bunun kimə nə dəxli var?
Qoy lap dörd sinif bitirsin – taleyə boyun əymiş ata və ana bu cür düşünür.
Cəmiyyətdə fiziki əməyin nəzərəçarpan dirçəlməsini müşahidə edərək, in bütün sinif və təbəqələr arasında onun entuziastlarını görürəm. Bununla yanaşı olaraq isə valideynlərin və məktəbin müstəsna olanla, tipik olmayan hər şeylə, əqli cəhətdən zəif inkişaf etmiş, yaxud heç inkişaf etməmişlərlə mübarizəsi davam edir.
Ağıllı olmaq nədir axı? Kimə görə ağıllı?
Ailəni könüllü olaraq, ağır qurban verməyə səsləmək sadəlövhlükdür. İntellektin öyrənilməsi və psixotexniki sınaqlar təbii, xudbin səyləri ehtiva edir. Əlbəttə, bu, kifayət qədər uzaq gələcəyin mahnısıdır.
10. YAXŞI UŞAQ
“Yaxşı”nı “rahat”la qarışdırmamaq gərəkdir.
Az ağlayır, gecə oyatmır, sadəlövhdür, sözəbaxandır – yaxşıdır.
Şıltaqdır, səbəb olmadan qışqırır, onun ucbatından anası işıq üzü görmür – pisdir.
Özlərini necə hiss etmələrindən asılı olmayaraq, yeni doğulanlar doğuşdan etibarən böyük və kiçik dözümə malik olurlar. On vahid qışqırıqla reaksiya verməsindən ötrü birisinə xoşagəlməz hissiyyatın bircə vahidi kifayətdir, başqası nasazlığın on vahidinə bir vahid ağlayışla reaksiya göstərir.
Biri yuxuludur, hərəkətləri tənbəldir, asta əmir, qışqırığı enerjili, coşqulu deyil.
İkincisi tez həyəcanlanır, hərəkətlidir, ayıq yatır, acgözlüklə əmir, göyərə-göyərə qışqırır.
Özündən çıxır, boğulur, onu özünə gətirmək lazım gəlir, bəzən həyata çətinliklə qayıdır. Bilirəm: bu, xəstəlikdir, onu fosforla, südsüz pəhrizlə müalicə edirik. Amma bu xəstəlik körpənin güclü iradə, sarsıdıcı mətanət və dahiyanə ağıl payı almış yaşlı insana qədər böyüməsinə mane olmur. Napoleonun körpəliyində çığırmaqdan özündən gedən vaxtları olub.
Müasir tərbiyə uşağın rahat olmasını tələb edir. O, uşağın addım-addım neytrallaşdırılmasına, iradə və azadlığını, mətanətini, tələb və səy qüvvəsini boğmağa və məhv etməyə aparır.
Üzüyola, tərbiyəli, xeyirxah, rahat.
İradəsiz və həyata uyğunlaşmamış böyüyəcəyi böyüklərin ağlına belə gəlmir.
11.KÖRPƏ ÇIĞIRTISI – GƏNC ANANIN QARŞILAŞDIĞI XOŞAGƏLMƏZ GÖZLƏNILMƏZLIKDIR
Əlbəttə, o, uşaqların ağladığını bilirdi, amma öz körpəsi barədə fikirləşərkən, bunu hesaba almırdı, ondan yalnız heyranedici təbəssümlər gözləyirdi.
Qadın onun istəklərinə qulaq asacaq, onu ağılla, müasirliklə, təcrübəli həkimin rəhbərliyi altında tərbiyə edəcəkdi.
Onun körpəsi ağlamamalı idi.
Ancaq bir dəfə gecə… Hələ özünə gəlməmişdi, əsrlərlə uzanmış həmin qorxunc saatların əks-sədası hələ canlı idi. Qayğısız həyatın şirinliyini, yerinə yetirilmiş işdən, zərif, saf həyatında ilk ümidsiz səydən sonra istirahət həzzini yenicə dadmışdı. “Başqa məni” artıq özü yaşadığına görə onda hər şeyin keçdiyi illyuziyası indi-indi oyanmışdı. O, lal xatirələrə dalaraq, yalnız, cavab tələb etmədən, təbiətə sirli pıçıltılar dolu suallar verməyə qadirdir.
Birdən…
Nə isə tələb edən, nədənsə şikayət edən körpənin despotik çığırtısı kömək əldə etməyə çalışır – qadın isə başa düşmür.
Diqqətlə qulaq as!
– Bəs bacarmıramsa, istəmirəmsə, bilmirəmsə?
Gecə lampasının işığındakı bu ilk çığırtı iki həyat mübarizəsinin elan olunmasıdır: biri – yetkin, güzəştlərdən, məğlubiyyətlərdən, qurbanlardan yorğundur, müdafiə olunur; digəri – yenidir, gəncdir, öz haqlarını əldə edir.
Bu gün onu hələ günahlandırmırsan: o anlamır, iztirab çəkir. Ancaq bil: zaman siferblatında bu sözləri deyəcəyin saat var – məni də ağrıdır, mən də əzab çəkirəm.
12. ELƏ KÖRPƏLƏR VAR KI AĞLAĞAN DEYIL, BUNDAN DAHA YAXŞI NƏ OLA BILƏR
Amma çığırtıdan alnındakı damarları şişənlər, əmgəyi gərilənlər, sifətini və başını qırmızılıq bürüyənlər, dodaqları göyərənlər, dişsiz çənəsi əsənlər, qarnı şişənlər, yumruqları qıc olub sıxılanlar, ayaqları havanı təpikləyənlər də var. Birdən gücdən düşmüş halda, tam itaət ifadəsilə susur, “məzəmmətlə” anasına baxır, yuxu barədə yalvararaq, gözlərini qapayır və bir neçə dəfə nəfəs alıb, yenə də oxşar, yaxud daha güclü ağlayış hücumuna atılır.
Xırda ağ ciyər, balaca ürək, yenicə formalaşmış beyin buna necə dözür?
Həkimin köməyinə tələsirsiniz!
O, gəlib çıxana kimi yüzillər keçir, etinasız təbəssümlə qadının qorxularını dinləyir, qadının körpəsi belə yad, əlçatmaz peşəkar üçün minlərdən biridir. O, bir dəqiqə sonra başqa iztirablara doğru getməkdən, başqa şikayətləri dinləməkdən ötrü gəlib, indi, günəşli küçə ilə adamlar getdiyinə görə hər şeyin şən göründüyü gündüz vaxtı gəlib, körpənin, çoxsaatlıq yuxusuzluqdan tamamilə əldən düşərək, elə bil acığa düşərək yuxuladığı, sonsuz dəhşətli gecənin izlərinin artıq geridə qaldığı vaxtda gəlib.
Ana həkimi dinləyir, bəzən diqqətsiz qulaq asır. Onun dost, müəllim, ağır səyahətdə bələdçi kimi görmək istədiyi həkim xəyalı məhv olur.
Qadın zəhmət haqqını ona təqdim edir və yenə də həkimin biganə, onu anlamayan kənar adam olduğu barədə acı hissiyyatı ilə təkbətək qalır. Üstəlik, həkim özü də heç nəyə əmin deyil, konkret heç nə deyə bilmir.
13
Əgər gənc ana bu ilk günlərin və həftələrin bu günkü körpənin sağlamlığından daha artıq, hər ikisinin gələcəyi üçün necə əhəmiyyətli olduğunu bilsəydi…
Həm