Səbahəddin Əli haqqında xatirələr. Коллектив авторов

      Giriº

      Türk nəsrinin cümhuriyyətdən sonraký inkiþafý qiymətləndirilərkən xüsusi qeyd edilməli olan Səbahəddin Əlinin öldürülməsindən otuz il keçməsinə baxmayaraq, onun həyatý, əlaqələri, davranýþ xüsusiyyətləri, bir sözlə, insan olaraq portreti hələ də çəkilməmiºdir. Üstəlik, o, hekayə və roman yazýçýlýðýndan əlavə, Nazim Hikmətin həbsdə olduðu, sosialist düþüncənin qəbul edilmədiyi, sosialistlərin təqib olunduðu dövrdə siyasi məzmunlu mübarizəni bir neçə dostu ilə birlikdə həyata keçirən insandýr. Bu səbəbdən də eynilə Lorka kimi, Xara kimi o da faþizmin qurbaný hesab edilməlidir.

      O, 1948-ci il fevralýn 5-də “Qandallý hürriyyət”də dərc olunmuº “Əsl böyük təhlükə bügünkü səlahiyyətsiz iqtidarýn fəaliyyətidir” yazýsýndan “Fərsiz idarə etdikləri milləti kommunizm təhlükəsindən qurtarmaqdan ötrü əcnəbilərin ianəsini gözləyən insanlarla pis yola düþmüþ arvadýnýn namusunu dostlarýnýn köməyilə təmizləmək istəyən adam arasýnda heysiyyətsizlik nöqteyi-nəzərindən heç bir fərqin olmadýðýný bu millət çox yaxþý baþa düþür” cümləsinin çýxarýlmasýna baxmayaraq, öldürüldükdən sonra da mühakimə olunan adamdýr.

      Amma təəssüf ki, illər boyu nə yoldaþlarý, nə dostlarý, nə yaxýnlarý, nə mütərəqqi ziyalýlar, nə də sənətkarlar Səbahəddin Əliyə sahib çýxa bildilər. Qaçmaq istəyini gizlətmədiyi üçün yoxa çýxdýqda xaricə getdiyi düºünülmüº, öldürülməsi xəbəri mətbuata düz doqquz ay sonra gəlib çatmýþdýr. O ölüm ki, hələ də üstü açýlmamýþ, həqiqi günahkarlar tapýlmamýþdýr. Yaradýlmýþ qorxu və ürkü ºəraitində adýný çəkmək cinayət sayýlmýþ, faktlar unutdurulmuº, yaratdýðý əsərlər nəþr olunmamýþdýr. Bu elə bir təzyiq, elə bir senzuradýr ki, heç bir qanuni əsasý yoxdur.

      Amma türk ziyalýsýna, türk sənətkarýna, türk gəncinə nə Nazim Hikmət, nə də Səbahəddin Əlini unutdura bilmiºlər… Mütərəqqi düºüncəni, xalqýn tərəfində, fəhlənin tərəfində olan ziyalýlarý, sənətkarlarý boðmaq, yox etmək istəyənlər tarixin qaranlýqlarýna gömülmüº, cýrtdanlaþdýraraq əzmək istədikləri insanlar öz üsyanlarý, yaradýcýlýqlarý ilə qaranlýðý daðýdaraq div olmuþlar. Bu gün onlarýn türküləri oxunur, yaradýcýlýðý ürəyimizə ºüur və müqavimət toxumu səpirsə, bu, inandýqlarý doðrularýn, baðlandýqlarý dünyagörüþünün gücündən irəli gəlir. Bu, reallýðý, həyatýn gerçəkliyini məhz öz dünyagörüºləri və sənətkar ºəxsiyyətləri ilə yoðurub bizə ötürmələrindən irəli gəlir.

      Belə olduðu halda onlar artýq, sadəcə, yaradýcýlýqlarý ilə deyil, həyat tərzləri, ºəxsiyyətləri, insani tərəfləri ilə də tanýnmalý, qəbul edilməli, dəyərləndirilməlidirlər. Xatirələri yaþadýlmalý, onlardan qalan nə varsa, tək söz olsa belə, dərc olunmalý, dostlararasý söhbətlərdə danýþýlanlar da yazýya alýnmalýdýr. Çünki məhz bu yolla onlarýn böyüklüyünün sirri açýla, yaradýcý þəxsiyyətləri çoxölçülü olaraq ictimai və fərdi reallýqlarý daxilində qiymətləndirilə bilər.

      “Səbahəddin Əli” adýný daþýyan bu kitab məhz belə bir məqsəd, belə bir cəhdin məhsuludur. Bundan baºqa, bu kitab Səbahəddin Əlinin çox sevdiyi qýzý Filizin öz anasý və atasýnýn dostlarýnýn köməyilə onun üçün hazýrladýðý hədiyyə hesab oluna bilər.

      Mənimsə bu kitaba verdiyim töhfə böyük deyil. Hətta materialla təmin etməyə səy göstərdiyimi də deyə bilmərəm. Xatirələr, məktublar, araþdýrmalar, Səbahəddin Əlinin çap olunmamýþ əsərləri