Gəncəli müdrik. M.Ş.Vazeh. Əlisa Nicat
yəqin ki, tanımamış olmaz, atam Cavad xanın bənnası idi.
Şəfi danışdıqca Züleyxa qırpımsız və təəssüf ifadə edən nəzərləri ilə ona baxırdı. Şəfinin gözləri hər dəfə bu nəzərlərlə rastlaşanda ona elə gəlirdi ki, Züleyxanın üzündən, gözlərindən, tellərindən aramsız olaraq ətrafa ətir, gözəgörünməz xoşbəxtlik dalğaları yayılır.
– Evləriniz ha tərəfdədir?
Şəfi bu dəfə də gülümsədi. Ancaq onun gözlərində acı bir kədər vardı. Bəlkə onun yerinə başqası olsaydı, heç olmazsa burada yalan deməyi özünə rəva görərdi. Ancaq Şəfi:
– Atam yaxşı bənna olsa da, Gəncədəki evlərin çoxunu tiksə də, özüyçün siz deyən elə bir şey tikməmişdi.
Xanım, yəqin ki, xına qoyduğuna görə günbəzvarı bağlanmış başını yırğalayaraq:
– Aləmi bəzər, özü lüt gəzər, – dedi və Şəfinin ürəyinə sərinlik yayan bir təbəssümlə gülümsədi. Züleyxa da altdan-yuxarı anasına baxıb, təəssüf hissi ilə gələcək müəlliminə nəzər saldı.
Şəfi təsdiq elədi.
– Bəli, bir köhnə ev qalmışdı, onu da qardaşım satıb Mənsurluya, dayımın yanına köçdü.
Xanımın gözləri qıyıldı.
– Bəs indi harda qalırsan?
Şəfi ani olaraq Züleyxaya baxdı, sonra tutqun halda:
– Məsciddə, – dedi.
Aralığa uzun, cansıxıcı sükut çökdü. Şəfi başını aşağı dikib düşünürdü: görəsən indi Züleyxa onun barəsində nə fikirləşir?
Şabalıdı saçları dəstə ilə alnından yana dağılmış Züleyxa başını qaldırdı. Gözəl gözlərini yoxsul, kimsəsiz mirzənin üzündə, saqqalında, çənəsində, kitab tutan əlində, hətta əlinin damarlarında gəzdirdi. Şəfi başını qaldırarkən Züleyxanın mənalı baxışlarını sezdi.
– Yaxşı, Mirzə, qıza əlifbeyni nə müddətə öyrədə bilərsən?
– O, qızdan asılıdır. Əgər hafizəsi olsa, çox tez. İstəsəniz ərəb, fars dillərini də öyrədərəm.
Züleyxa şən hərəkətlə anasının dizini qucaqladı. Şəfi qızın süd kimi ağ, hamar və zərif boynunu gördü. Qızın belinin necə qıvrıldığını hiss etdi.
– Ana, nə yaxşı olar.
Birdən-birə isti bir axın Şəfinin bütün varlığını titrətdi. Ona elə gəldi ki, qəlbində şəfəq sökülür, bahar çiçəkləri yırğalanır, bülbüllər cəh-cəh vurur.
Xanım, qızın bu cazibədar coşqunluğundan xoşlanmayaraq qaşqabağını tökdü:
– Ərəb-fars dili nəyinə lazım? Oxuyub-yaza bilməyin kifayətdir, – dedi.
Sonra ürəyi gup-gupla döyünən Şəfiyə sarı döndü. Gözləri xanımın azca qaralmış dodaqlarında olan Şəfi, Züleyxanın anasına qətiyyən oxşamamasına təəccüb edə-edə düşündü ki, indi sanki xan arvadı deyil, onun taleyi danışacaq…
– Yaxşı, mən razı. Günaşırı gəlib elə bu otaqda məşğul olarsız. Hərdən mən, ya da Zeynəb gəlib qulaq asarıq. Bu gün get, başımız qonaqlara qarışıb, sabah bir az bundan tez gələrsən.
Şəfi ayağa qalxdı. Züleyxa yerə baxırdı. Elə bil gözlərini onun sonsuz həsrətindən gizlətmək istəyirdi. Şəfi eyvana çıxdı. Hiss etdi ki, qəlbinin sevinci tüğyan edir. Axı neçə müddət idi ki, gözəlliyə bu qədər yaxın olmamışdı. Dərs dediyi qızların heç biri Züleyxa ilə müqayisə oluna bilməzdi. Şəfi fikirlər içində pillələri düşdü.
İbrahim xan başında təzə araqçın həyətin o başında göründü.
Şəfi dayandı. Qonaqların biri həyəti, meyvə ağaclarını seyr edir, o biri iki nəfər isə Əlimərdanın tutub saxladığı atlara baxırdılar. İbrahim xan Şəfiyə yaxınlaşıb laqeydcəsinə:
– Hə, nə oldu? – dedi.
– Sabahdan dərsə başlayırıq.
Xan:
– Allaha şükür, allaha şükür, – dedi və yenə laqeyd halda uzaqlaşdı.
– Eldar xan, dediyim «Qızıl yal» bax odur. Sizin canınızçın, bir dəfə o məni Göycə göl tərəfdə güllə ağzından qurtardı. – Təriflədiyi atın yalını sığallamağa başladı.
– Siz allah, bura baxın, doğrudan da qızıldır. Beli görün necə yastıdır. – Adə, – nökərə sarı çığırdı: – Bəs Qəmər hanı?
Nökər gözlərini döydü:
– Tövlədədi.
– Bəs onu niyə gətirməmisən? Yeri, maymaq oğlu maymaq.
Qonaqlardan sarıbığlı birisi əliylə nökərə dayanmasını işarə edərək:
– İbrahim xan, – dedi, – bilirsənmi nə var? Baxmaqdan bir şey çıxmaz.
O, razılıqla gülümsəyən yoldaşına baxdı.
– Əgər atlarının filhəqiqət nadir şeylər olduğunu sübut eləmək istəyirsənsə, nökərə bica yerə əziyyət vermə. Nahardan sonra gedib Şıx düzündə yoxlarıq. Çünki at ki var, arvad kimi şeydir…
İbrahim xan pərt olsa da özünü sındırmadı:
– Mən razı, – deyib, başıyla nökərə atları aparmağı işarə etdi.
Əlimərdan atların cilovunu tövləyə sarı çəkdi. Şəfi onun yerişini seyr edib qeyri-ixtiyari gülümsədi. Nökər dal pəncələri üstə yeriyən ayıya oxşayırdı.
Çoxdan bəri minilməyən atlar yallarını silkələyir, fınxırırdılar. Qonaqlar və xan dayanıb tamaşa edirdilər.
– Ə, bir bəri döndər.
Nökər xanın əmrini eşidib atları dairə gəzdirib geriyə döndü. Atlar yeridikcə sinələrinin əzələləri oynayır, qızılı yalları, dəriləri bərq vurur, gur qara və boz quyruqları şəlalə kimi dalğalanırdı. İncə ayaqlarından tutmuş, ceyran kimi qaçmaq ehtirası ilə yanan gözlərinə qədər bütün əzaları qüvvətlə köpürüb daşırdı.
Nəhayət, atların quyruqları evin tinində yox olanda Şəfi də tamaşadan ayrılıb, yavaş-yavaş darvazaya sarı yeridi.
Yolla gedir və düşünürdü…
Hardadır yer cənnəti? – Bir sevdanın telində,
Gözəllərin gözündə, köhlənlərin belində…
«…Züleyxa, sultanım, sənin bu gənc, bu qüdrətli gözəlliyin məni hara çağırır? Səadətin qızmar çöllərinəmi? İztirabların solğun bağçalarınamı?»
O, bazarın yanıyla gedirdi. Baqqallar, dəmirçilər, misgərlər, dərzilər, papaqçılar alveri, işi şagirdlərinə tapşırıb günorta yeməyinə məşğul idilər. Piti və kababxanalar adamla ağzınacan dolu idi. Hamballar xanların, bəylərin, tacirlərin bazarlıqlarını evlərə daşıyırdılar.
3
Bir-birinin