Ölmək asan deyil.. Коллектив авторов
QASIRĞA
İda Zobel hәr şeyә biganə olan adi adamların әhatәsindә dünyaya gəldi. Ciddi vә sәliqәli alman qızı olan anası onu üç yaşında atasının vә bibisinin ümidinә qoyaraq dünyadan köçdü. İda on yaşına çatanda Uilyam Zobel ciddilikdә özünә vә әvvәlki arvadına oxşayan ikinci arvad aldı.
Hәr ikisi onları әhatә edәn Amerika dünyasının yüngüllüyü vә başı pozuqluğu ilә heç cür barışa bilmirdi. Simic, yerә baxan, burnundan uzağı görməyәn, lakin diribaş olan bu adamlar heç vaxt rahatlıq bilmәyәn, hәmişә nәyisә axtaran, nәyinsә arzusunda olanların sırasında idilәr. Zobelә elә gəlirdi ki, bu cür hәyat hәddindәn artıq hay-küyçü olan gənc kişi vә qadınların hәr axşam küçәlәrdә veyllәnib, kefdәn başqa heç nә düşünmәmәsindәn çox-çox yaxşıydı. Hәlә avtomobillәrdә o yan-bu yana şütüyәn gənc avaralar, onların gəzdiklәri qızlar. Başlarını itirmiş biganә valideynlәr. Bütün uşaqların müstәqil, özbaşına hәrәkәtlәri. Belә millәtin axırı necә olacaq? Evdә, boş vaxtlarında vәrәqlәdiyi qәzetlәr dә hәr cür mәzmunsuz yazılarla dolu deyildimi? Hara baxırsan çılpaq qadın şәkillәrinә rast gəlirsәn. Caz! Ehtiras mәrasimlәri! Kәmәrlәrinin altında içki şüşәsi gәzdirәn yuxarı sinif oğlanları! Hәlә qızlar! Dizdәn yuxarı yubka geyәn, baldırları çöldә, yaxaları döşlәrinin arasınacan açıq, çılpaq qollu, kәsik saçlı, tünüklüyündәn alt paltarları belә görünәn qızlar!
«Necә? Onun da qızı bu cür böyüyәcәk? Özünü bu başıpozuqluğun ağuşunamı atacaq? Heç vaxt!»
Düşüncәlәr içindә qovrulan Zobel, İdanın böyümәsi vә tәrbiyәsi üçün әn ciddi qaydalar qoydu: qızın saçı öz qaydası ilә uzanmalıdır; dodaqları vә yanaqları heç vaxt oğlanlara gәl-gәl deyәn әnlik-kirşan üzü görməyәcək; sadә paltar geyәcәk; alt paltarı, corabları, ayaqqabısı vә şlyapaları adi olacaq. Bir sözlә, geyimi çox sadә vә ciddi olmalıdır. Mәktәbdә dәrslərә başı qarışmasa vә ya atasının evi dolandırdığı rәng dükanında gərək olmazsa, İda bütün günü evdә oturmalıdır. Ümumiyyәtlә, qızı elә tәrbiyә elәmәk lazımdır ki, onu heç bir qüvvә sürüklәyib çürük cəmiyyәtә calamasın.
Bu mәqsәdlә Zobel, Elizabet Hohstaufer adlı yaşlı bir dindar alman qadınının idarә etdiyi, öz ciddi qayda-qanunları ilә şәhәr mәktәblәrindәn seçilәn, hәtta bir qәdәr dә dini hesab edilәn mәktәbi seçdi. Bu qadın illәr uzunu xeyirxah xidmәti sayәsindә әtrafdakı yüzlәrcә alman ailәsinin dәrin rәğbәtini qazanmışdı. Hәddindәn artıq açıq-saçıq tәrbiyә verәn abırsız şәhәr mәktәblәrinә İdanı göndәrmәyә dәymәzdi.
Qız mәktәbә girәndәn sonra hәr gün evdә onu sorğu-suala tutur, cığırını azmamaq üçün hәr cür nәsihәt verirdilәr.
– Tәlәs! Dәrsin başlanmasına cәmi on dәqiqә qalır. Vaxt itirmә!.. Necә oldu ki, bu gecә beş dәqiqә gec qayıtdın? Nә edirdin?.. Müәlliminiz saxladı? Dәftər almaq istәyirdin? Niyә qabaqca evә gәlmәdin, onu sonra birlikdә gedib alardıq.
Bütün bu sözlәri İdanın analığı deyirdi.
– Bilirsәn ki, dәrsdәn sonra mәktәbdә yubanmağını atan xoşlamır… Bәs bu gün saat on iki ilә bir arasında Uorren avenyuda nә edirdin? Atan sәni bir qızla görüb… Vilma Bәlet? Kimdir bu Vilma Bәlet? Harada yaşayır? Nә vaxtdan onunla tanış olmusan? Necә olub ki, onun barәsindә indiyәcәn bizә bir kәlmә dә demәmisәn? Özün bilirsәn ki, atan necә adamdır. İndi gərək hәr şeyi ona danışam. Hirslәnәcәk. Atanın qoyduğu qaydalara itaәt etmәlisәn. Hәlә o yaşa çatmamısan ki, hәr şeyi özün hәll edәsәn. Axı, bu barәdә atan sәnә neçә kәrә deyib…
Buna baxmayaraq, İda hәyatın sevinc vә lәzzәtlәrini duyur, mәğrur vә sәrbәst böyüyürdü. Gözqamaşdırıcı parıltıdan yalnız tәsadüfi şölәlәr gәlib ona çatsa da, İda Uorren avenyunun parlaq, işıqlı dünyasında yaşayırdı. Saysız-hesabsız maşınların ötdüklәri yerdә! Hәlә kinolar, qızın sevimli şәkillәri, aktrisalar, mәktәbdәki qızların yamsıladığı bәzi hәrәkәtlәr! Sәslәr, öz maşınlarında belәdən-belә keçәn oğlan vә qızların qәhqәhәsi, taqqataqla ötәn tramvaylar, yanbayan düzülmüş dükanlar. Qol-qola, bәdәnlәrini әsdirә-әsdirә küçә boyu var-gәl edәn, xәlvәtə çәkilib yenidәn әsas küçәyә çıxan, güzgülәrdә vә vitrin şüşәlәrindә öz mütәnasib әndamlarına tamaşa edәn, hәrdәnbir oğlanlarla gizlicә baxışan, nәyisə hündürdәn danışa-danışa planlaşdıran, çәnә döyәn qızlar!
Qәşәngliyinә vә zәrifliyinә baxmayaraq, İda on dörd yaşınacan atasının qanunları çәrçivәsindә qaldı. Düz saat yeddi otuzda sәhәr yemәyi, çünki saat sәkkizdә atası dükanı açmalıdır; on iki otuzda atasının yanında günorta yemәyi; axşam saat altı otuzda isә şam – ticarәt vә ictimai işlәrin hәlli üçün Uilyam Zobelin çiyinlәrinә hәr gecə ağır yük düşür, kişinin başı qarışıq olurdu; odur ki, belә ertә şam yeyirdilәr. Hәr gün saat dörddәn altıyacan, ya da axşam yeddidәn ona qәdәr, şәnbә günlәri isә bütün günü İda atasının dükanında işlәmәliydi. Heç bir mәrasimә gedә bilmәzdi, yaxın rәfiqәlәrini evә çağırmağa ixtiyarı yoxdu.
Ögey anası İdanın az-maz xoşuna gәlәn rәfiqәlәrinin hәrәsinә bir ad qoyur, öz fikrini әrinә söylәyir, kişini inandırırdı. Qonşularda pıç-pıç gәzirdi ki, onun valideynlәri çox ciddidirlәr, onlar qızı icazәsiz bircә addım atmağa da qoymurlar. Tәsadüfәn valideynlәrinin xoşuna gәlәn kinoya getmək, hәrdәnbir valideynlәri ilә maşın gəzintisi olmasaydı, İda kino üzünә dә, gəzinti üzünә dә hәsrәt qalardı. Qız on beş yaşına çatanacan belә oldu, sonra atası ucuz bir maşın aldı vә arabir qısa sәyahәtә çıxmağa başladılar.
İda hәyatda yaşayan şәn vә gümrah insanları görürdü. Evdә isә valideynlәrinin rәsmi, quru münasibәti onu darıxdırırdı, o, soyuqluq duyurdu. Qızıl sağanaqlı eynәyinin altından açıq mavi gözlәriylә baxan Uilyam Zobelә elә gəlirdi ki, İda hәlә bir kәsin xoşuna gәlәsi hәddә çatmamışdı. Nazik, uzun sifәtli, qonur gözlü, sәliqә ilә daranmış qara saçlı ögey ana isә başqa cür düşünürdü. Әlbәttә, ciddiliyi ilә seçilәn Zobel öz düşüncәsi, qaydaları vә işgüzarlığı ilә özünü ata yox, allah kimi aparır, qızından aralı gәzmәyi üstün tuturdu. Bu da onları ata-bala yaxınlaşmağa qoymurdu. Bununla belә, İda valideynlәri ilә salamlaşırdı, xudahafizlәşirdi, süfrә başından qalxarkәn tәşәkkür dә edirdi. Hәrdәnbir valideynlәri onu özlәriylә qonaqlığa vә restorana aparırdılar; anсaq Zobel heç vaxt qız övladı arzulamamışdı, arvadı isә özgә uşağına çox da mehr salmaq istәmirdi – nә kişi, nә dә arvad yeniyetmә qızın daxili alәmi barәdә düşünürdü, ortada nә ruhi yaxınlıq, nә dә hәqiqi mәhәbbәt vardı.
Şәxsi lәyaqәtә vә özlәrinin nüfuzuna münasib olaraq qızın tәrbiyәsindә xüsusi әxlaq qaydalarına da ciddi әmәl edilirdi. Ancaq İdanın böyüdükcә daha qəşəng vә mәlahәtli olması atasının da, ögey anasının da ürәyinә qorxu-xof salmışdı. Qızın ipәk saçları, açıq mavi gözlәri vardı. Onun yumru, mütәnasib bәdәni hәtta miss Hohstauferin mәktәbindәki başqa qızların da diqqәtini cәlb edirdi. Balaca, düz burnu, dolğun, kiçikcә ağzı, hәmişә tәkәbbürlü dodaqları, yumru çәnәsi qəşəng idi. Mәgәr İdanın güzgüsü yox idi vә ya onunla bir mәktәbdә oxuyan oğlanlar kor idilәr ki, bu gözәlliyi görməyәydilәr? Hәlә yeddi yaşında ikәn oğlanlar özlәrini İdanın gözünә soxmaq istәmirdilәrmi? Әlbәt ki, onun atası, lap ögey anası da bunu yaxşıca görürdü. Ancaq qız başqaları kimi orda-burda lәngimirdi, güclü, mәntiqli, hәr şeyә mәna verәn nәsihәtlәr onun әl-qolunu bağlamışdı. Zobel vә arvadı düşünürdülәr ki, İda yalnız evә, dükana vә mәktәbә tәlәsmәlidir. Әgәr başqa iş dalınca göndәrilsәydi, dәqiqәlәr hesablanacaqdı.
Bütün bu ehtiyatkarlığa baxmayaraq, get-gedә qızın qәlb çırpıntıları artırdı. Gəncliyin yalnız öz gənclik dilindә danışan, axtaran, gәzәn әhvalı var. Bir-iki il әvvәl on iki yaşlı qıza elә gəlirdi ki, Uorren vә Trensi küçәlәrinin tinindә, onların evlәrindәn yarımca mәhәllә aralı aptekdә su satan Lourens Sulivan dünyada әn gözәl oğlandır. Ağappaq alnına tökülmüş pırtlaşıq, qara saçları, düz, incә әllәri (ya da qıza belә gəlirdi), geyimindәki sәliqә-sahman vә tәmtәraq necә xoşa gәlmәyәydi? Mәktәbdә oxuyan oğlanların çoxu