Altı il Dəclə-Fərat sahillərində. Qəzənfər Paşayev
Harun ər-Rəşidin adı ilə bağlıdır. 1914-cü ildə salınmışdır. Dəclə çayı boyu uzanıb gedən bu küçə şəhərin mərkəzi küçəsi sayılır. Hər iki tərəfində boy-boy mağazalar yerləşir. Küçənin şimal qurtaracağında isə məşhur Bağdad bazarlarını görmək olar.
Əbu Nəvas küçəsi 1934-cü ildə salınıb. Harun ər-Rəşi- din zamanında şöhrət qazanmış məşhur şair Əbu Nəvasın adını daşıyır. Burada Əbu Nəvasın gözəl heykəli ucalır. Həmin küçədə çoxlu şirkət, dövlət müəssisəsi, diplomatik idarə və müasir tipli mehmanxanalar vardır. Dəclə çayı boyunca uzanıb gedən bu küçəni məşhur edən yalnız restoran, kazino, əyləncə yerləri deyil; o həm də burada bişirilən «məzquf»a görə məşhurdur. «Məzquf» ocaq üzərində qızardılan balıq yeməyidir. Bəzən bizim Lənkəran-Astara zonasında məşhur olan «ləvəngi» kimi bişirilir.
Dəclə sahili, Əbu Nəvas küçəsi axşamlar çox gözəl olur. Cavan qızlar, oğlanlar buraya seyrəngaha çıxırlar. Elə bil Xaqani XII əsrdə deyil, dünən Dəclə sahilində olmuş, Bağdad gözəlini vəsf etmişdir:
Dəclə kənarında dünən bir afəti-can görmüşəm,
Həsrət gözlərimdən Dəclə tək axmış qızıl qan, görmuşəm.
Əbu Nəvas küçəsindən Dəclə çayı ilə səyahətə çıxırlar. Gəmilər gecəyarıya qədər adamları Dəclə boyu gəzdirir. Cəmisi yarımca saata şəhərin səs-küyündən uzaq Umm əl-Xənazir turist adasına getmək mümkündür. Orada da «məzquf» sifariş vermək olur.
Sədun küçəsi 1922 – 29-cu illər arasında İraqın baş na- ziri olmuş Möhsün əs-Sədunun adını daşıyır. 1929-cu ildə ingilislər onu İraqı İngiltərənin müstəmləkəsinə çevirmək haqqında müqavilə bağlamağa məcbur edəndə camaatın gözü qabağında özünü öldürən Möhsün əs-Sədun indi milli qəhrəman kimi tanınmaqdadır. Yeri gəlmişkən deyim ki, 1963-64-cü illərdə Sovet mütəxəssisləri ilə İraqın cənubunda – Səmavada işləyərkən oranın valisi Saleh Sədunla tez-tez görüşür- dük. Möhsün əs-Sədunun oğlu bizə çox yaxşı münasibət bəsləyirdi.
Möhsün əs-Sədunun heykəli ucaldılan Sədun küçəsinə müasir imarətlər xüsusi görkəm verir. Bütün təyyarə şirkətlərinin nümayəndəlikləri, əsas kinoteatrlar, ən yaxşı mehmanxanalar, bahalı restoranlar, gözəl mağazalar və s. bu küçədə yerləşir.
Sədun küçəsində «Kabab Ərbil» adlı kababxana var. Orada İraq azərbaycanlıları gözəl kabab bişirirlər: Ona görə də bu ikimərtəbəli kababxana həmişə adamla dolu olur. Burada yeməyi sifariş edib evə də aparırlar. Yolu İraqa düşən hər bir adam orada Aslan adlı cavan oğlanın məharətinə bələd ola bilər. Adamlar yeməkxanadan çıxdıqca Aslan qapının ağzında kabab haqqını alan kassirə qışqırır: «O qardaş filan qədər verməlidir». Adam mat qalır. Bu qədər müştərinin yeməyini və haqqını o necə yadında saxlayır? Kababxana sahibi onu üç nəfərin yerində işlədir və gündə üç dəfə qiymətdə səhv edib-etmədiyini yoxlayır. Deyirlər hələ səhvini tuta bilməyiblər.
Bu mənim yadıma tələbəlik vaxtı Bakıda, «Təzə ba- zar»da olmuş bir hadisəni saldı. Ortayaşlı, gülərüz, bir adam qarpız tığının yanında durub avazla müştəri çağırırdı: «Qarpızlar padşahı, dərdlərin dərmanı çil qarpız məndə; bala, şəkərə qəmzə satan Saday məndə; xırda tumlu, qara tumlu, qırmızı tumlu – hər nə desən var məndə».
Səliqəli geyinmiş bir nəfər ona yaxınlaşıb qıpqırmızı qarpız istədi. Qarpız sahibi «gözüm üstə» deyib tığa göz gəzdirdi. 12-15 kiloqramlıq bir qarpız götürdü: «Bu siz istəyən qarpızdır. Amma o qədər də şirin deyil». Alıcı gülümsündü. Hiss olunurdu ki, satıcının sözlərinə inanmır. Xahiş etdi ki, qarpızı nişanlasın. Doğrudan da, qarpız qıpqırmızı idi. Lakin dadsızdı. Alıcı xahiş etdi ki, ona tumu qırmızı, dadlı bir qarpız da seçsin. Satıcı 5 – 6 kiloqramlıq qarpızı nişanladı. Hamı onun «biliciliyinə» mat qalmışdı. Başqa bir nəfər qara tumlu, içi lalə rəngdə qarpız istədi. Onun da xahişi yerinə yetirildi. Hamı satıcının qabiliyyətinə heyran qalmışdı. Ziyalı isə bikef olmuşdu. Müharibə törədənləri lənətləyərək bildirdi ki, qarpız sahibi vaxtında oxuya bilsəydi bu ağılla nələr et- məzdi?!.
O vaxtdan illər keçsə də, «Kabab Ərbil»də işləyən qan qardaşım Aslanın hərəkətinə göz qoyduqca bacarığına mat qalır, Bakıda «Təzə bazar»da şahidi olduğum yuxarıdakı əhvalatı xatırlayırdım.
Sədun küçəsinin cənub qurtaracağında 1962-ci ildə tikilmiş əzəmətli «Naməlum əsgər» abidəsi ucalır. Əsgərlərin fəxri keşikdə durduğu bu abidəni ziyarət edəndə və ya yanından ötüb keçəndə qəribə bir təzadın şahidi olurdum. Bu abidə ilə üzbəüzdə məscid var. Məscidin həyəti hər vaxt boş, abidənin ətrafı isə izdihamlı olurdu. Bu abidədən bir az o yana «Min bir gecə» nağıllarını əbədiləşdirən «Əlibaba və qırx quldur» memarlıq kompleksi yerləşir.
Bağdad şəhəri son illərin planına əsasən abadlaşdırıl- mağa başlanmışdır. Şəhərin çox hissəsinin yenidən qurulması, piyadalar üçün yeraltı keçidlər salınması, park və idman kompleksləri tikilməsi, uşaqlar üçün əyləncə meydançaları, şəhərdə gediş-gəlişi asanlaşdırmaq üçün Dəclə çayı üzərində daha dörd körpü salınması, hər il 135 min mənzil tikilib istifadəyə verilməsi, Bağdad ətrafında eni 1-3 kilometr olan «göy qurşaq» – meşə zolağı salınması nəzərdə tutulmuşdur. Təəssüf ki, İran – İraq müharibəsi bu planın hərtərəfli həyata keçirilməsinə mane olmuş və indi də olmaqdadır.
Bağdada xüsusi gözəllik verən, müasir memarlığın tə- ləblərinə uyğun, görəni valeh edən binalar şəhərdə çoxdur. Bağdad universiteti, Rafideyn və mərkəzi bankların, Xalq məclisi, Respublika sarayı, Planlaşdırma nazirliyinin binaları, «Bağdad» mehmanxanası və s. belələrindəndir. Bağdadda «Semiramis», «Nasr», «Xəyyam», «Babil», «Atlas, «Qranada» kimi yaraşıqlı kinoteatrlar vardır. Ən gözəl mehmanxanaları «Bağdad», «Xəyyam», «İraq», «Ambasador», «Qilqamış», «Karlton», «Uf» və sairədir. Burada Sədun adına, «Əl-Zəvra», «Opera», «14 iyul» və s. istirahət parkları vardır. «Əl-Xuld», «Əl-Ribat», «Bağdad» və s. teatr və konsert zalları məşhurdur.
Bağdadda 1923-cü ildə əsası qoyulan çox zəngin «İraq muzeyi» fəaliyyət göstərir. Burada ən qədim dövrlərə aid eksponat və şöbələr vardır. Abbasilər sarayı, XIII əsrin əvvəllərində tikilən Müstənsiriyyə məktəb binası, muzeylər və s. kimi Bağdadın tarixini əks etdirən abidələr iraqlıların və əcnəbilərin ən çox ziyarət etdikləri yerlərdəndir.
Bağdadın ən görməli yerlərindən biri də onun üstüör- tülü bazarlarıdır. Bu bazarlar Harun ər-Rəşidin dövründən qalmadır. Ərəblər fəxrlə deyirlər: «Kim Bağdad bazarlarını görməyibsə, demək Bağdadı görməyib». Bağdadın üstüörtülü bazarları bütöv bir şəhərdir. Orada müxtəlif şeylər satılan o qədər dar küçələr var ki, nabələd adam o saat azır. Burada iynə-sapdan tutmuş ən bahalı qızıl və gümüş bəzək və zinət əşyalarına qədər hər şey almaq olur. Bir yanda bəzirgan bazarı, bir yanda papaqçı, başmaqçı bazarı, baqqal, əttar, xalı- xalça bazarı və s.
Bunların