Все науки. №8, 2022. Международный научный журнал. Ибратжон Хатамович Алиев
intellektuaal va mahnaviy salohiyati yuksak yangi avlod kadrlarini tayyorlash, ta’lim tashkilotlari bitiruvchilari zamonaviy kasb egalari bo’lishlari uchun zarur ko’nikma va bilimlar bo’lishini shakllantirish» mazkur sohadagi asosiy yo’nalishlardan biri sifatida belgilangan. SHuningdek, Prezident Farmoni va Qarorlarida shuningdek, asarlarida mamlakatimiz ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini takomillashtirish, jamiyatimizda o’qituvchi va pedagog xodimlar, ilmiy va ijodkor ziyolilarga bo’lgan hurmat-e’tiborni yanada oshirish, o’quvchilarning kasbiy mahoratini rivojlantirish, tizimda xususiy sektor ishtirokini kengaytirish masalalarini o’rganish va ijrosini ta’minlashning kun tartibidagi asosiy masalasi sifatida qaralmoqda /2—7/.
Bu masala boshqa fanlar qatori texnologiya fanini o’qitishda ham asosiy vazifa hisoblanadi. Buning uchun esa o’qitish jarayonida ta’lim metodlaridan unumli va oqilona foydalanish hamda bu metodlarini takomillashtirish, yangilarini izlab topish va o’qitish jarayoniga tadbiq etish orqali texnologiya fani mashg’ulotlarining samaradorligini oshirish talab qilinadi. SHu sababli bugungi kunda ta’lim-tarbiya sohasidagi asosiy dolzarb masala – ta’lim metodlari va shakllarini yaxshi egallagan, ularni amalda ahborot kommuniktsiya vositalaridan qiynalmay fodlana oladigan oladigan malakali pedagog kadrlarni tayyorlashdan iborat bo’lib qolmoqda. CHunki, o’quvchilarga ta’lim-tarbiya berish, ularni kasblarga yo’naltirishda o’qituvchi shaxsi va uning faoliyati alohida ahamiyatga egadir. Binobarin, o’qituvchi olib boradigan ochiq muloqot tarzidagi mashg’ulot jarayonini boshqa hech narsa bosa olmaydi. SHu sababli ham malakali yetuk o’qituvchi kadrlar tayyorlash uchun, ularning kasbiy mahoratini oshirish uchun ta’lim-tarbiya sifati va samaradorligini oshirish muhim omil hisoblanadi.
Jahonda ta’lim eng noyob kapital sifatida qadrlanayotgan bugungi sharoitda «ta’limning hamma bosqichlarida, ta’lim natijalarini baholash samaradorligini oshirish va usullarini takomillashtirish mexanizmlarini joriy etish orqali barcha insonlar uchun ularning hayoti davomida sifatli ta’lim olish imkoniyatini yaratishni dolzarb vazifa qilib qo’ymoqda»/ 8/.
Jahon hamjamiyatining asosiy maqsadini amalga oshirish kelajak yosh avlodni tarbiyalash, ta’lim tizimini yanada rivojlantirish va texnologik ta’lim jarayonlarini tashkil etish va uni boshqaruv mehanizmini takomillashtirish bo’yicha olib borilgan dars jarayonidagi boshqaruv faoliyati kompetentligi darajasi nuqtai nazaridan yondashish zarurati tug’ilmoqda. Bu esa fan o’qituvchisidan yanada yuksak mashuliyat, o’z ustida mustaqil ishlash va doimiy malakasini oshirib borish bilan o’zining kompetentlilik darajasini muntazam ko’tarib borishni taqazo etadi.
Respublikamizda amalga oshirilayotgan islohatlardan ko’zlangan maqsadga erishishda Kadrlar tayyorlash milliy modelining tarkibiy qismi kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimining samaradorligini zamonaviy talablar asosida oshirib borish vazifalarini qo’yadi. Ushbu muammoni bartaraf etishda o’qituvchilardan avvalol istak, hohish – iroda, yuksak kasbiy salohiyat va insoniy ijobiy fazilatlarga ega bo’lish talab etiladi.
Ta’lim jarayonlarini tashkil etish va boshqaruv mehanizmini takomillashtirish mavzusi yuzasidan bir qator ilmiy tadqiqot ishlari, ularni tushintirish mehanizmlari taklif etilgan bo’lsalarda /9/ texnologiya fanini, hususan, texnologik jarayonlarni tashkil etish va boshqaruv mehanizmini takomillashtirish jarayoni shu kun talabida o’rganilmagan.
SHuningdek, hozirgi kunda hech bir mamlakatning o’quv ta’lim-tarbiya muassasasida rahbar hodim tayyorlanmaydi, insonning rahbarlik salohiyati o’zining ish faoliyatida jamoada ishlash jarayonida shakllanib boradi. SHu bois fan o’qituvchisi boshqaruv faoliyatining kompetentlik darajasini yanada yuksaltirishning eng muqobil yo’li sifatida qaralmoqda va malaka oshirish tizimi orqali amalga oshirishga alohida ehtibor qaratilmoqda.
Dunyo hamjamiyatida aks etayotgan ilmiy-metodik, mahnaviy-mahrifiy va ijtimoiy-siyosiy jarayonlarning kontyokistida (manzarasida) aks etishi orqali yuzaga keladigan kommunikativ munosabatlar, ahborotlarni o’zatish va qabul qilish hamda uni qayta ishlash bilan undan mahlum maqsadlarda foydalanish orqali inson omili bilan bog’liq bo’lgan masalalarning ilmiy-nazariy yechimlari aniqlanmoqda.
Ta’lim tizimida texnologik jarayonlarni tashkil etish va uni boshqaruv mehanizmini takomillashtirish jarayonini tashkil etishda zamonaviy bilimga ega bo’lgan ijodkor, malakali, salohiyatli va tashkilotchilik qobiliyatiga ega bo’lgan o’qituvchiga zarur. SHuningdek, texnologiya fani o’qituvchisi texnologik jarayonlarni tashkil etishni bilishi, Ta’lim jarayoni samaradorligiga salbiy tahsir etuvchi va ularni bartaraf etish yo’llarini bilishi, modullarni integratsiyalash va ularning o’ziga hos hususiyatlarini bilishi, o’quvchilar bilim samaradorligini oshirishda o’quvchilarning tayanch kompetentsiyalari va fanga oid umumiy kompetentsiyalarning mazmun-mohiyatini bilishi va dars jarayonida tadbiq eta olishi zarur.
Pedagogik jarayonlarni tashkil etish va boshqarish texnologiyalari/10/ o’zluksiz Ta’lim tizimida tashkil etiladigan pedagogik jarayonlar, pedagogik jarayonlarning o’ziga xos orqalilari, pedagogik jarayonlarni tashkil etish va boshqarishga zamonaviy yondashuvlar, Ta’lim jarayonlari samaradorligi, pedagogik jarayonlarni tashkil etish va boshqarishning funktsiya va metodlari, shuningdek, ta’lim muassasasi oldiga qo’yilgan maqsadlarga erishishda rahbarlar va professor-o’qituvchilar tomonidan pedagogik jarayonlarni takomillashtirish, pedagogik jarayon sub’ektlari faoliyatini muvofiqlashtirish va ularning refleksiv faoliyatini tashkil etish asosida ta’lim samaradorligini oshirish yo’nalishidagi vazifalar yoritilgan.
R.X.Djuraev, S.T.Turg’unov, N.Q.Axmedovalar Xalq Ta’limi tizimi umumiy o’rta ta’lim muassasalari rahbarlarining boshqaruv faoliyati yo’nalishlari, boshqaruv faoliyati modeli, umumiy o’rta ta’lim muassasalarida tashkiliy to’zilish va boshqaruv tamoyillari, boshqarishning funktsiya va metodlari, umumiy o’rta ta’lim muassasalarida boshqaruv jarayonini takomillashtirish omillari, ta’lim muassasasi rahbarlarining ish vaqti va undan foydalanish, ta’lim muassasasini boshqarish texnologiyalari, boshqarishda innovatsion faoliyat, ta’lim muassasalari rahbarining boshqaruv faoliyati samaradorligi, umumiy o’rta ta’lim muassasalari faoliyatini tashkil etishda hamkorlikdagi boshqaruv kabi masalalar yoritilgan/12/.
R.X.Djuraev, S.T.Turg’unovlar tomonidan zamonaviy maktab rahbarlarining funktsional vazifalari va boshqaruv faoliyati samaradorligi, boshqaruv funktsiyalari va metodlari, umumiy o’rta ta’lim muasasalaridagi tashkiliy to’zilish, strategik boshqaruv va rejalashtirish, boshqaruv jarayonidagi tarbiyaviy munosabatlari, rahbarlik uslublari, ta’lim muasasalari rahbarlarining boshqaruv qobiliyatlari va umuminsoniy xislatlar, boshqaruv algoritmi, boshqaruvda mehnat munosabatlari etikasi, rahbarning ish vaqti va undan foydalanish, xodimlar va rahbarlar faoliyatini tashkil etish masalalari o’rganilgan/13/.
O’qituvchilarning kasbiy kompetentliligini rivojlantirishda ta’lim muassasasi rahbarlarining funktsional vazifalari o’qituvchilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirish yo’nalishidagi funktsional vazifalar, ularning kasbiy faolligini, shuningdek, malakasini oshirish, kasbiy kompetentliligini rivojlantirish hamda innovatsion faoliyatini tashkil etishda Ta’lim muasasasi rahbarlari oldida turgan vazifalarni samarali amalga oshirishga doir tavsiyalar berilgan/14/.
O’qituvchilarning kasbiy mahoratitva kompetentliligini rivojlantirish /15/ bo’yicha ta’lim muassasasi o’qituvchilarining kasbiy kompetentligi va uning kompetentlari, pedagogik kompetentlilik ko’rsatkichlari va baholash mezonlari, o’qituvchilarda kasbiy kompetentlikni rivojlantirish jarayonlari, metod, vositalari, kasbiy mahorat va kompetetntlikni rivojlantirish jarayonida korporativ asoslari, pedagogik innovatsion faoliyat, o’zluksiz malaka oshirish jarayoni modeli kabi masalalar yuzasidan so’z yuritiladi.
Mazkur muammolarni ijobiy yechimini topish uchun texnologiya fani o’qituvchisining texnologik jarayonlarni tashkil etishni bilishi va boshqaruv mehanizmini takomillashtirish omillarini izlab topish yo’nalishida ilmiy tadqiqot ishlari olib borish shu kunning asosiy muammosidir.
Bu esa texnologiya fani o’qituvchilarining texnologik jarayonlarni tashkil eta olishi va boshqaruv faoliyatida esa kompetentli, dars mavzusini bayon etishda innovatsion yondashuvlarga asoslanishi, pedagogik va psixologik sifatlarga ega bo’lishi, shuningdek, zamonaviy talablar asosida o’quvchilar guruhi faoliyatini boshqarish kompetentligini yuqori yuqoriga ko’tarishda mamlakatimiz prezidentining farmonlari, qarorlari va VM qarorlari hamda mazko’r sohaga aloqador