Мыраубай батыр. Бәрәзә песие Мыраубай батыр маҗаралары / Мыраубай-батыр. Приключения Березинского кота Мыраубай-батыра. Наки Исанбет
ыр, коймактыр,
Сөйләгәнне тыңлап тор,
Иләктер дә чиләктер,
Колагыннан эләктер.
Мин сөйлим моны Миңлевафа әбидән ишетеп,
Әби откан кыз чагында бер бабайдан ишетеп,
Миннән отып, син сөйлә,
Шаккатсын малайлар ишетеп.
Әкият тыңлаганның зиһене арта,
Сүз сүзне тарта,
Тыңласыннар малайлар да
Борыннарын тарта-тарта.
Йә тыңлагыз, башладым,
Таудан таяк ташладым.
БЕРЕНЧЕ МАҖАРА
Мыраубайның кем булганы, кайда торганы,
ничек аның урынсызга кыйналганы
Сөйлим сезгә, бер дә түгел имеш-мимеш,
Борын-борын замандагы бер кызык эш –
Түгел кырда, түгел тауда, әрәмәдә,
Бу эш булган Казан арты Бәрәзәдә.
Ул авылның әйләнәсе урман булган,
Анда төрле җәнлек-җанвар тулган булган;
Кояш батып ут алдыңмы Бәрәзәдә —
Аю килеп баса икән тәрәзәгә.
Бүре – сутник[1], Төлке – писыр[2], Куян анда
Урам йөргән Аю биргән командага.
Күсәк тотып Аю бабаң үткән чакта,
Бәрәзәдә эт тә өрми икән хәтта.
Шунда булган Ризван дигән бер бай кеше,
Асраган, ди, өендә ул бер дәү песи.
Һай, син күрсәң, хәтәр дә бер песи булган,
Койрыклары төтен кебек – үрә торган.
Әгәр аңа син карасаң бинокльдән,
Артка чикми, якын гына – бер метрдан,
Абау, күрсәң, мыеклары – берәр карыш,
Песи түгел, син әйтерсең: бу – юлбарыс!
Инде күзгә бинокльне кире тотсаң,
Син әйтерсең: песи түгел, бу бит тычкан!
Кара нинди бу бичара, кеп-кечкенә,
Кая инде тычкан тоту ул мескенгә!
Әйтмә ләкин моңа карап, бу, дип, кече.
Ул сугышса була икән Бүре төсле!
Кич курыкмый караңгыда, төнлә белән
Базга төшеп, тырнагына тычкан элгән.
Туны да бит юлбарыс күк – юллы-юллы,
Үзе булган бик мәкерле, тирән уйлы.
Утырганда аска карап уйга талып,
Моннан да зур акыллы баш булмас табып.
Өстен-башын тоткан, ди, ул сылап кына,
Мыекны да купшы йөрткән, сыйпап кына,
Үзе көяз, кыяфәте шәпкә күрә,
Исеме булган Мыекбаев Мырау түрә.
Түрәлеге нидә дисәң – шушы булган:
Сөт сөзгәнне карау аның эше булган.
Аш өендә итме соскан, ашмы пешкән —
Асрауларга ул юл башлап йөри икән.
Исемнәре зур булса да ул Мырауның,
Шәп булмаган, әйтсәм, анда хәлләр аның.
Йөрсә дә ул сырпаланып, бәрелә-тибелә,
Аңа берни бирмәгәннәр аш өендә.
Ник дип әйтсәң – хуҗасы бик саран икән,
Үзе тагы укымаган надан икән,
«Бернәрсә дә ашатмагыз, – диеп кушкан. —
Аңа закон: һәр көн тотсын ике тычкан!»
Ике тычкан, ике тычкан… Көн дә тотсаң,
Биш ай тоткач, булып чыга ничә тычкан?..
Тота торгач, беткән куйган ни бар тычкан,
Калганнары, белмим, кайсы-кая поскан.
Беркөн Ризван бу Мырауны тотып алды.
«Ник күренми моның тычкан тотулары?
Әллә сез, – ди, – аш бирәмсез чекри күзгә?
Тотсын тычкан! Ашатсагыз, бирем сезгә!»
Шуннан хәзер аш өенә керде исә,
Тибеп кенә очра икән аны бикә.
Ул бер типсә, ике тибә асрау аңа,
Ул җитмәсә, аркасына уклау ява.
Анда тагын утыра бер кырыс карчык,
Бар белгәне – «Перес, бар, чык! Перес, бар, чык!»
Үзең сакла кулындагы зур кыскычтан!
Кыскыч бит ул бер сукканда ике суккан…
Ярый әле, бу өйдә бар нәни Мәрьям,
Тик ул яклый Мыраубайны җәберләүдән.
«Тимәгез! – дип, күрсә, хәзер ала кочып.
Алып чыга аш өеннән: – Әйдә, мысык[3]!»
Әй шул Мәрьям, аның сөеп иркәләве!
Шәфкатьле дә булыр икән бу кадәрле!
Йомшактыр ла и-и… куллары, баштан сыйпый,
Мырау аңа «мыр-мыр» итеп рәхмәт укый.
Мәрьям
Сутник – сотник – йөзбашы. Элекке Рәсәйдәйөз кешегәбаш кешене шулай атап йөрткәннәр.
Писыр – писарь. Элекке Рәсәйдәприказ-указ кебек эш кәгазьләрен кәнсәләрдәкулдан күчереп язучы хезмәткәр. Гел мутланып, ришвәт алып эшләгәнгә фольклорда «төлке писыр» йөри.
Мысык – Уралда һәм Себер татарларында песигә шулай эндәшәләр.