Чернобиль таваллоси. Светлана Алексиевич
муаллим бир қўшнимиз тушунтирди, ариларнинг сезгиси бизникидан кучлироқ ва оқилроқ, улар радиацияни дарҳол пайқашган. Радио, газеталар ҳали жим турган пайтда, асаларилар бундан хабар топган. Тўртинчи кунгина инларидан чиқишди. Оддий сариқ арилар… Том пешайвонида арилар уяси бор эди, уларга ҳеч ким тегмаган, ўша тонг улар йўқ бўлиб қолишди, тириги ҳам, ўлиги ҳам йўқ. Олти йилдан кейин қайтиб келишди. Радиация… У одамларни ҳам қўрқитди, жониворларни ҳам… Қушларни ҳам… Ҳатто дарахт ҳам қўрқади, фақат тили йўқ. Айтолмайди. Зараркунанда колорадо қўнғизлари эса аввалгидай судралиб юрибди, экинларимизни ейди, баргигача кемиради, улар заҳарга ўрганган. Худди биздай.
Лекин ўйлаб қарасам – ҳар бир хонадонда кимдир ўлган… Нариги кўчами, дарёнинг нариги қир ғоғидами… У ердаги ҳамма хотинлар энди эрсиз, эркаклари йўқ, уларнинг ҳаммаси ўлиб кетди. Бизнинг кўчамизда бобом ҳаёт ва нарироқда яна бир эркак қолди. Худо эркакларни эртароқ олиб кетади. Нима сабабдан? Бизга ҳеч ким тушунтира олмайди, бу сирни бирор банда билмайди. Ўйлаб қарасанг: фақат эркаклар қолса, яна хотинсиз – бу ҳам ёмон. Ичишади, жонгинам, ичишади. Аламдан ичишади, ғамдан ичишади. Кимнинг ўлгиси келади? Инсон ўлса, бу шундай қайғулики! Тасалли беришнинг иложи йўқ. Ҳеч ким ва ҳеч нарса таскин бўлолмайди. Ичишади ва суҳбатлашишади… Муҳокама қилишади… Ичади, қиқирлаб кулади ва тамом! Йўқ. Ҳамма осон ўлимни орзу қилади. Унга қандай эришиш мумкин? Жон – ягона тирик хилқат. Менинг азизам… Ҳамма хотинларимиз бепушт, ҳар учтадан бирининг бачадони тикилган. Ёши ҳам, қариси ҳам… Уларнинг ҳаммаси ҳам туғиб улгурмаган… Ўйлаб кўрсам… гўё бари ҳеч нима содир бўлмагандек ўтиб кетди…
Нимани қўшимча қилишим мумкин? Яшаш керак… Бошқа гап йўқ…
Яна… аввал ёғ, қаймоқни ўзимиз олардик, пишлоқ, сузма тайёрлардик. Сутни ўзимиз пишириб, ёғини олардик. Бунақа нарсаларни шаҳарда ейишадими? Ун устига сув қуйиб, аралаштирасан, парча-парча хамир бўлаклари бўлади, кейин уни қизиб турган қозонга солиб қайнатасан. Сут қуйиб, бирга пиширасан. Буни онамиз ўргатган: “Болаларим, ўрганиб олинглар. Мен ҳам онамдан ўрганганман”, дерди. Оқ қайин ва заранг дарахтлари шарбатини ичганмиз ─ қайинсув ва зарангсув. Ловияни қобиғи билан катта чўян қозонларда, улкан ўчоқларда буғлардик. Клюквадан бўтқа пиширардик… Уруш пайти қичитқи, олабута ва бошқа ўтларни териб келардик. Очликдан шишдик, лекин ўлмадик. Ўрмонда мевалар тердик, қўзиқоринлар… Энди ҳаёт шунақаки, буларнинг бари пароканда бўлди. Биз улар абадий, ҳамиша шундай бўлади, чўян қозонда қайнаётган нарса ҳам абадий деб ўйлардик. Агар бошқача бўлади, дейишса, асло ишонмаган бўлардим. Аммо ҳаммаси ўзгарди… Сут – мумкин эмас, ловия – мумкин эмас. Қўзиқоринлар, меваларни тақиқлашяпти… Гўштни уч соат сувга солиб, кейин ишлатишни тавсия қиладилар. Картошка қайнатсанг, икки марта қайнатиб, сувини тўкасан, учинчи мартасида истеъмол қиласан. Худонинг амрига қарши боролмайсан… Яшаш керак…
Сувимизни ҳам ичиб бўлмайди, деб қўрқитишади. Лекин сувсиз