Баай барыылаах Байанайдан. Андрей Яковлев
Кыһыыбыттан ыппатаҕым даҕаны. Арай онно барбаккабын сэһээккэбэр олорбутум буоллар дии саныыбын билигин.
Аны уокка бэриллэр ас туһунан. Уокка сибилигин аһыахтаах аскыттан (сиикэй буспут эт аһылыктартан ураты) бэриллэрэ ордук. Алаадьыны, арыыны, сүөгэйи, чэйи, табаҕы, кымыһы, арыгыны биэриэххэ сөп. Ону таһынан сиэли ас кээһиигэ туһаналлар. Сиргэ сылдьан элбэхтик мөккүһээччибит: Байанайтан көрдөһөргө үүтээн оһоҕор ас кээһэн көрдөһөр ордугун дуу эбэтэр тэлгэһэҕэ турар кулуһун уота ордугун дуу. Мин санаабар, иккиэн биир суолталаахтар. Ол эрээри тус бэйэбэр үүтээним оһоҕо ордук чугас курдук.
Айылҕаҕа кэлбит киһи бастаан үүтээн иһин-таһын ыраастыыр үгэстээх. Бөҕү-сыыһы уматан, ыраастаан сылдьар сананарга да астык. Хас да күннээх уокка оттор маскын кэлбит күҥҥэр бэлэмниигин, ууну-хаары мунньунаҕын. Ити үлэлэри толорор кэмҥэр үүтээн уораанын6 таһаарар үлэни толоруллар. Ол аата уһуннук оттуллубакка турбут дьиэ тымныы салгынын сылытыы. Оһоҕу куурбут маһынан тигинэччи оттон үүтээн иһин күүскэ сылытыллар. Дьиэ эркиннэрэ сылыйдахтарына эрэ уораана тахсыбытынан ааҕыллар. Бу үлэ киһи сиргэ-уокка сылдьан, сыыстарбатын хааччыйар. Онон уорааны таһаарарга болҕомтолоохтук сыһыаннаһыллыахтаах.
Сиргэ-уокка «уот ыла» кэлбэтэх буоллахха, хаһан баҕарар наллаан сылдьар ордук. Наллаан сылдьыы – айылҕа эргимтэтин хаамыытыгар сөп түбэһэр. Онон киэҥ-холку тыыҥҥынан холкутук, наллаан сылдьар киһи айылҕалыын биир тэтиминэн алтыһар кыаҕа үөскүүр. Оттон ууга-уокка түһэн сылдьыы сырыытын да курдук, саргы-сатаҕай буолар. Булт иннигэр эбэтэр кэннигэр түбэһэн өрүү кураанах да сылдьыаххын сөп. Улахан куораттар олорор тэтимнэрин ыһыктыбакка кэлбит куорат булчуттара биир-икки күн иһигэр барытын саба көтөн, өлөрө-өһөрө охсон барыахтарын баҕарааччылар. Итинник сыһыаны Ийэ айылҕа ылыммат, ылыныа да суоҕа.
Билигин сааскы кустааһын араас эгэлгэтин туһунан кэпсэтиэххэйиҥ.
Сааскы кустааһын бултааһын бары көрүҥүттэн умсугутуулаахтара уонна тартарыылаахтара. Саха киһитэ кыстык хаар түспүт бастакы күнүттэн сааһы кэтэспитинэн барар үгэстээх. Саас бастакы харалдьык тахсыыта куска тэриммитинэн барар.
Сорохтор сааскы кустааһын ыал хармааныгар ночооттооҕун туһунан этэллэр. Мин итини кытта сөпсөспөппүн. Эдьиий Дора айылҕа уһуктар кэмигэр эр киһи айылҕалыын алтыһара туһалааҕын, өйө-санаата тобуллаҕас, этэ-хаана чэгиэн буолуутугар көмөлөөҕүн өрүү быһаарар.
Булт тэрээһинэ олус элбэх үбү ирдиир, онно мөккүөр суох. Ол эрээри кустааһын абылаҥар ылларбыт «сордоох» ороскуоту хаһан да аахсыбат. Кусчут былырыын сыыһа ытан ыыппыт «улахыын да улахан куһун» бултаары, кыһыны быһа кыһаллан туран тэринэн, суолугар көрсөр бары харгыстары сатабыллаахтык туораан бултуур уутугар хас саас аайы син биир эргиллэр.
Хомурах куһа 7
Кусчут бастакы сааскы булдун хомурах (хаар) куһуттан саҕалыыр.
Хомурах
Үүтээн уораана – уһун кэмҥэ тоҥон турбут үүтээн тымныйбыт (уораана) салгына.
Хомурах куһа – сааскы бастакы кустар.