Φίληβος. Платон
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η πρώτη λέξις του διαλόγου τούτου εξαγγέλλει, ότι πρόκειται να συζητηθούν δύο αντίθετοι γνώμαι περί του αγαθού (ευτυχίας), η μία του Φιλήβου, όστις ορίζει αυτό ως την ηδονήν, η δε άλλη του Σωκράτους, όστις ορίζει αυτό ως την φρόνησιν. Κατά πρώτον εισάγεται το αξίωμα ότι το αγαθόν πρέπει να έχη αυτάρκειαν (ακριβώς όπως εις τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλους), συμφώνως δε προς αυτήν την ανάγκην αποδεικνύεται ότι ούτε μόνος ο ηδονικός βίος αλλ' ούτε και μόνος ο φρόνιμος αποτελεί το αγαθόν, αλλά ο ανάμικτος από τα δύο, κατά δεύτερον όμως λόγον βραβεύεται η φρόνησις ως ανωτέρα της ηδονής. Αλλά ο Πλάτων δεν αρκείται μόνον εις αυτήν την υπερίσχυσιν της φρονήσεως αλλά προσπαθεί να υποβιβάση την ηδονήν πρώτον μεν διά της μεταφυσικής κατατάξεως αυτής εις την τάξιν της εννοίας του απεράντου, ενώ αντιθέτως κατατάσσει την φρόνησιν εις το περατωμένον και μετρημένον. Κατόπιν δε διά του ανισχύρου άλλως επιχειρήματος ότι αι καλλίτεραι ηδοναί (αφροδισιακαί) εκτελούνται εν τω κρυπτώ, το οποίον επροτάθη και εις τον μείζονα Ιππίαν.
Το σπουδαιότερον όμως εις τον παρόντα διάλογον είναι ότι εις την πρωτότυπόν του ανασκάλευσιν και εξερεύνησιν των πάντων ο Πλάτων λύει πλησίον μικροτέρων ζητημάτων άλλα μεγαλίτερα και σπουδαιότατα, και προ πάντων ανακαλύπτει δύο αδάμαντας φιλοσοφικούς υπερτάτου μεγέθους, οι οποίοι, αν δεν διέφευγαν την αντίληψιν των κατόπιν φιλοσόφων, ολόκληροι βιβλιοθήκαι δεν θα εγράφοντο περί θεού και ψυχής ως περιτταί και όλως διάφορον πορείαν θα ελάμβανεν η ηθική επιστήμη διά την τελειοποίησιν του ανθρώπου. Το πρώτον είναι η ακαταμάχητος απόδειξις περί της υπάρξεως Θεού απείρως ανωτέρου από την ανθρωπίνην σοφίαν εις τας σελίδας 38 – 41, το δε άλλο είναι ο στενός συνδυασμός του αγαθού προς το ωραίον (αντιθέτως προς τον μείζονα Ιππίαν) και το αληθές (σελ. 111 και εξής), το οποίον είναι η πρώτη απόπειρα προς τον αρμονικόν συνδυασμόν και συμβιβασμόν όλων των καλών ιδιοτήτων και αρετών εις την τελειοποίησιν του ατόμου.
Κ. ΖΑΜΠΑΣ
ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ
ΣΩΚΡΑΤΗΣ, ΠΡΩΤΑΡΧΟΣ, ΦΙΛΗΒΟΣ
Σωκράτης. Κύτταξε λοιπόν τόρα, Πρώταρχε, τι λόγον θα σου αποτείνη ο Φίληβος αυτήν την στιγμήν και ποίου είδους είναι ο ιδικός μας, διά να τον διαφιλονικήσης, εάν δεν τον εύρης κατά την γνώμην σου. Θέλεις να συγκεφαλαιώσωμεν και τον ένα και τον άλλον;
Βεβαιότατα.
Σωκράτης. Ο Φίληβος λοιπόν λέγει ότι αγαθόν είναι δι' όλα τα ζώα η απόλαυσις και η ηδονή και η τέρψις και όσα ανήκουν εις αυτήν την κατηγορίαν και συμφωνούν με αυτήν. Ο δε ιδικός μας διισχυρισμός είναι ότι όχι αυτά, αλλά η φρόνησις και η νόησις και η μνήμη και αι συγγενείς με αυτά ψυχικαί δυνάμεις, δηλαδή η ορθή κρίσις και οι αληθινοί συλλογισμοί, τουλάχιστον από την ηδονήν είναι προτιμότερα δι' όλα, όσα ημπορούν να αποκτήσουν αυτά. Και εις όσα ημπορούν να τα αποκτήσουν αυτά είναι το ωφελιμώτερον από όλα τα πράγματα όχι μόνον εις το παρόν αλλά και εις το μέλλον. Μη τυχόν, Φίληβε, και δεν είναι αυτός ο διισχυρισμός του καθενός από τους δύο μας;
Βεβαιότατα αυτός είναι, καλέ Σωκράτη.
Σωκράτης. Λοιπόν παραδέχεσαι, φίλε Πρώταρχε, αυτήν την συζήτησιν, την οποίαν σου αποτείνομεν τόρα.
Είναι ανάγκη να την παραδεχθώ. Διότι ο καλός μας Φίληβος εκουράσθη.
Σωκράτης. Τόρα λοιπόν πρέπει με κάθε τρόπον να εξακριβώσωμεν την αλήθειαν δι' αυτούς.
Μάλιστα πρέπει.
Εμπρός λοιπόν έξω από αυτά ας κάμωμεν ακόμη και την εξής συμφωνίαν.
Ποίαν;
Σωκράτης. Ότι τόρα ο καθείς μας οφείλει να προσπαθήση να αποδείξη μίαν κατάστασιν και διάθεσιν της ψυχής, η οποία είναι ικανή να καταστήση ευτυχή τον βίον δι' όλους τους ανθρώπους. Μη τυχόν δεν είναι έτσι;
Μάλιστα έτσι είναι.
Σωκράτης. Επομένως δεν πρέπει άραγε σεις μεν να αποδείξετε την απολαυστικήν κατάστασιν, η αφεντιά μου δε την διανοητικήν ;
Πολύ ορθά.
Σωκράτης. Τόρα όμως; Αν παρουσιασθή καμμία άλλη καλλιτέρα από αυτάς; Αν μεν φαίνεται περισσότερον συγγενής με την ηδονήν, άραγε τότε δεν θα είμεθα και οι δύο νικημένοι από τον βίον, ο οποίος συμφωνεί με αυτήν, υπερισχύει όμως ο βίος της ηδονής από τον βίον της νοήσεως ;
Μάλιστα.
Σωκράτης. Αν όμως φαίνεται περισσότερον συγγενής με την νόησιν, δεν νικά τότε η νόησις την ηδονήν, και νικάται η ηδονή; εις αυτά συμφωνείτε κατ' αυτόν τον τρόπον, ή πώς αλλέως ;
Εγώ τουλάχιστον τα παραδέχομαι.
Και συ, Φίληβε; τί λέγεις;
Φίληβος. Εγώ ωρισμένως και τόρα φρονώ ότι υπερισχύει η ηδονή και εις το μέλλον θα φρονώ τα ίδια. Συ όμως, Πρώταρχε, πρέπει να κρίνης μόνος σου.
Πρώταρχος. Καλέ Φίληβε, εάν παραδώσης εις ημάς τον λόγον, δεν θα ισχύη πλέον η γνώμη σου εις την συμφωνίαν ή διαφωνίαν με τον Σωκράτη.
Φίληβος. Λέγεις την αλήθειαν. Εγώ όμως τόρα εξιλεόνομαι και επικαλούμαι την ιδίαν την θεάν.
Πρώταρχος. Και ημείς βεβαίως ημπορούσαμεν δι' αυτά