Terapia zajęciowa. Отсутствует
na wielu płaszczyznach, stosująca modele praktyki dające możliwość lepszego rozumienia pacjenta i jego potrzeb oraz wykazująca się znajomością i umiejętnością implementowania terapii zgodnej z zasadami Evidence Based Practice (EBP). Terapeuta zajęciowy w rozumieniu światowym to również osoba mogąca pracować nie tylko z chorymi fizycznie czy psychicznie, lecz również odnajdująca się w terapii uzależnionych, niedostosowanych społecznie, wykluczonych czy stanowiąca wsparcie dla pracowników i pracodawców w procesie optymalizacji stanowisk pracy i minimalizowania zagrożeń wynikających z wykonywania określonych zawodów. Współczesny terapeuta zajęciowy to również ktoś, dla kogo zasada Person Centered Practice (osoba w centrum działania) jest podstawą i kanonem budowania relacji terapeutycznej. Dzięki umiejętności stosowania tej właśnie zasady terapeuta zajęciowy stara się zrozumieć potrzeby i oczekiwania swojego pacjenta.
Nasz podręcznik jest próbą przybliżenia czytelnikom podstaw i założeń terapii zajęciowej zgodnej z wytycznymi Unii Europejskiej oraz Europejskiej Sieci Terapii Zajęciowej w Szkolnictwie Wyższym (ENOTHE – European Network of Occupational Therapy in Higher Education). Przygotowując „Terapię zajęciową”, staraliśmy się poruszyć nie tylko problematykę teoretyczną, ale również pokazać możliwości diagnostyczne, obszary interwencji i przykładowe rozwiązania terapeutyczne w pracy z pacjentami mającymi różne dysfunkcje.
„Terapia zajęciowa” jest pierwszym tego typu kompleksowym opracowaniem problematyki nowoczesnej, europejskiej terapii zajęciowej dostępnym w języku polskim. Dedykujemy ją studentom kierunków Terapia Zajęciowa, dla których może stanowić pomoc dydaktyczną. Mamy jednak nadzieję, że nasza propozycja znajdzie również uznanie i przybliży kompetencje terapeuty zajęciowego innym członkom zespołów terapeutycznych, a wśród nich fizjoterapeutom, lekarzom, pielęgniarkom, pedagogom, psychologom czy logopedom.
Część I
Teoretyczne podstawy terapii zajęciowej
1
Terapia zajęciowa – podstawowe pojęcia
Edyta Janus
Słowa kluczowe: terapia zajęciowa, historia terapii zajęciowej, zajęcie, zdrowie, dobrostan, podejście Person Centered Therapy
1.1. Wprowadzenie
W niniejszym rozdziale zaprezentowano definicje podstawowych terminów z zakresu terapii zajęciowej, takich jak: zajęcie, zdrowie, dobrostan. Przedstawiono także informacje dotyczące historii dyscypliny oraz założenia koncepcji Person Centered Practice – kluczowej dla budowania relacji terapeutycznej.
1.2. Rys historyczny
Terapia zajęciowa nieodłącznie splata się z ludzką egzystencją od zarania dziejów. Zajęcia i ich wykonywanie przez człowieka są kluczowe dla przetrwania gatunku.
Początków terapii zajęciowej można upatrywać już w starożytnym Egipcie, Cesarstwie Mongolskim i Chińskim. Istotne dla jej rozumienia są także twierdzenia Galena gloryfikujące zajęcie i pracę jako naturalną terapię dającą człowiekowi szczęście.
Akcentowanie pracy i zajęcia jako narzędzia terapeutycznego ma miejsce także w oświeceniu, dokładniej w XVIII w., kiedy to Phillipe Pinel i William Tuke podjęli działania mające na celu budowanie zrozumienia i godnego traktowania więźniów i osób chorych psychicznie.
Pinel propagował nowe podejście do osób chorych psychicznie polegające na respektowaniu ich praw i możliwości decydowania o własnym losie. Sprzeciwiał się także izolowaniu pacjentów, podkreślając rolę społeczeństwa i rodziny w procesie zdrowienia. Traktował zajęcie jako istotny element leczenia. W jego rozumieniu zajęcie to podejmowanie określonych działań skierowanych na cel poprzez wykorzystanie przez człowieka czasu, energii i uwagi.
W tym samym czasie Tuke podejmował próby przekonania społeczeństwa o konieczności godnego traktowania pacjentów, poświęcania im należnej uwagi i obdarzania życzliwością. Zachęcał pacjentów do nauki i rozwoju poprzez angażowanie ich w zajęcia o charakterze rekreacyjnym.
Wiek XIX stanowił „złote lata” dla propagowania i realizowania idei leczenia poprzez zajęcie. Jednak ukonstytuowanie terapii zajęciowej jako dyscypliny naukowej nastąpiło dopiero w XX w. W 1917 r. w Stanach Zjednoczonych powstało Amerykańskie Stowarzyszenie Wspierania Terapii Zajęciowej, którego celem było organizowanie kursów i szkół terapii zajęciowej. Stowarzyszenie to w 1923 r. przyjęło nazwę Amerykańskie Towarzystwo Terapii Zajęciowej (AOTA – American Occupational Therapy Association). W 1939 r. w Meyerson w Stanach Zjednoczonych został utworzony pierwszy ośrodek terapii zajęciowej. W 1952 r. powstała Światowa Organizacja Terapeutów Zajęciowych (WFOT – World Federation of Occupational Therapy), której głównym celem jest promowanie terapii zajęciowej oraz wyznaczanie i dbanie o standardy nauczania terapii zajęciowej w krajach zrzeszonych w tej organizacji.
Wart podkreślenia jest dynamiczny rozwój terapii zajęciowej w Anglii po I wojnie światowej – działania terapeutyczne były odpowiedzią na dramatyczną sytuację rannych żołnierzy wymagających wsparcia i leczenia.
W Polsce terapia zajęciowa zaistniała na przełomie XIX i XX w. Jednak jej rzeczywisty rozwój miał miejsce po II wojnie światowej, kiedy to zaczęła być stosowana na oddziałach psychiatrycznych, gruźliczych, rehabilitacji medycznej i w sanatoriach. W 1965 r. ukazał się pierwszy polski podręcznik dotyczący prowadzenia terapii zajęciowej zatytułowany „Terapia zajęciowa” autorstwa Kazimiery Milanowskiej, w którym szczegółowo opisane zostały zasady prowadzenia terapii zajęciowej w odniesieniu do jej poszczególnych form. Na początku lat 90. XX w. utworzono w Polsce pierwsze warsztaty terapii zajęciowej (WTZ) – placówkę rehabilitacyjną dla osób całkowicie niezdolnych do pracy zarobkowej. Podstawą prawną warsztatów była Ustawa z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 września 1992 r. w sprawie zasad tworzenia, działania i finansowania warsztatów terapii zajęciowej. Zmiany przepisów spowodowały przekształcenie ich celu na realizację zadań w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej, zmierzających do ogólnego rozwoju i poprawy sprawności, niezbędnych do prowadzenia przez osobę niepełnosprawną niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia – na miarę jej indywidualnych możliwości. Warsztaty terapii zajęciowej to tylko jedno z miejsc, w których terapia zajęciowa może być prowadzona. Terapia zajęciowa stosowana jest m.in. w domach pomocy społecznej, ośrodkach rehabilitacyjnych, szpitalach psychiatrycznych, w świetlicach terapeutycznych i zakładach opiekuńczo-leczniczych.
Warto wspomnieć, że na świecie, oprócz wymienionych już miejsc, terapia zajęciowa prowadzona jest w szkołach, więzieniach oraz ośrodkach pobytu dziennego dla dzieci/nastolatków/dorosłych upośledzonych umysłowo, z problemami sensomotorycznymi, społecznymi, emocjonalnymi i niepełnosprawnościami sprzężonymi. Terapia zajęciowa stanowi także ważny element opieki nad osobami starszymi. Terapeuci zajęciowi współpracują z firmami projektującymi i produkującymi sprzęt adaptacyjny oraz wyposażenie wnętrz dla osób o specjalnych potrzebach, a także z producentami sprzętu codziennego użytku (np. samochodów, komputerów).
Zawód terapeuty zajęciowego powstał zatem blisko 100 lat temu, a obecnie można zaobserwować dynamiczny rozwój terapii zajęciowej jako profesji, szczególnie w Polsce. Do niedawna terapia zajęciowa w Polsce była traktowana jako forma rehabilitacji zawodowej, społecznej oraz fizycznej, którą stosuje się głównie w pracy z osobami z niepełnosprawnością intelektualną i fizyczną oraz osobami z zaburzeniami psychicznymi. Jako podstawowe formy