Choroby zakaźne i pasożytnicze. Отсутствует
troponin T, troponina T
TORCH – toxoplasmosis, other (HIV, HPV etc.), rubella, CMV, HSV – toksoplazmoza, inne (HIV, HPV itp.), różyczka, CMV, HSV
TPHA – Treponema pallidum hemagglutination assay, test hemaglutynacji krętka bladego
TPV – tipranavir, typranawir
TSA – trichostatin A, trichostatyna A
TSS – toxic shock syndrome, zespół wstrząsu toksycznego
TTE – transthoracic echocardiography, echokardiografia przezklatkowa
TTV – transfusion transmitted virus, wirus przenoszony drogą transfuzji
TVR – telaprevir, telaprewir
UDCA – ursodeoxycholic acid, kwas ursodeoksycholowy
UE – Unia Europejska
UNAIDS – The Joint United Nations Programme on HIV and AIDS, Wspólny Program Narodów Zjednoczonych Zwalczania HIV i AIDS
VCA – viral capsid antigen, antygen kapsydowy wirusa
VCAM – vascular cell adhesion molecule, cząsteczka adhezyjna komórek naczyń
VDRL – veneral diseases research laboratory, mikroskopowy test kłaczkowy
VEL – velpatasvir, welpataswir
VISA – vankomycin-intermediate Staphylococcus aureus, Staphylococcus aureus średniooporny na wankomycynę
VL – viral load, poziom wiremii
VRE – vancomycin-resistant Enterococcus, Enterococcus oporny na wankomycynę
VRSA – vancomycin-resistant Staphylococcus aureus, Staphylococcus aureus oporny na wankomycynę
VSV – vesicular stomatitis virus, wirus pęcherzykowego zapalenia jamy ustnej
VZV – varicella-zoster virus, wirus ospy wietrznej i półpaśca
WHO – World Health Organization, Światowa Organizacja Zdrowia
WZW – wirusowe zapalenie wątroby
ZDV – zidovudine, zydowudyna
ZUM – zakażenie układu moczowego
I
CZĘŚĆ OGÓLNA
1
Epidemiologia chorób zakaźnych – najważniejsze zagadnienia
Maria Gańczak
Choroba zakaźna jest wynikiem bezpośredniej lub pośredniej transmisji drobnoustroju chorobotwórczego (lub wytwarzanych toksyn czy jadów) od zakażonej osoby, zwierzęcia lub ze środowiska nieożywionego do podatnego gospodarza.
1.1. Choroby zakaźne – krótki rys historyczny
Choroby zakaźne towarzyszą ludzkości od tysiącleci. Epidemie ospy prawdziwej były notowane zarówno w trakcie wojen egipsko-hetyckich wiele setek lat przed naszą erą, jak i później, podczas licznych krucjat, odkryć geograficznych i kolonizacji obu Ameryk. O epidemiach dżumy donoszono już w czasach panowania Dżyngis-chana i w okresie Cesarstwa Rzymskiego. Między VI a VII wiekiem naszej ery prawie 50% populacji europejskiej poniosło śmierć wskutek tej choroby, a w XIV wieku dżuma była przyczyną śmierci od 75 do 200 milionów ludzi na kilku kontynentach. Epidemia kiły, która wybuchła pod koniec XV wieku, początkowo w Hiszpanii, we Francji i we Włoszech, szybko rozprzestrzeniła się na inne kraje europejskie, a następnie na terytorium Ameryki Północnej.
Stosunkowo wcześnie rozpoznano, że choroby zakaźne są zaraźliwe, jednakże wiedza o ich aspektach epidemiologicznych była znikoma, zatem wysiłki dotyczące kontroli nad ich rozprzestrzenianiem często kończyły się niepowodzeniem. Tym bardziej warto wspomnieć o dokonaniach Snowa i Semmelweissa. Pomimo braku znajomości czynnika etiologicznego, wskazali oni skuteczne metody walki z epidemiami cholery i gorączki połogowej.
Czynniki etiologiczne chorób zakaźnych zaczęto odkrywać stosunkowo niedawno, bo pod koniec XIX wieku. Pionierskie osiągnięcia w tym zakresie są udziałem m.in. Pasteura, następnie Hansena, Kocha, Loefflera, Gaffky’ego, Rosenbacha, Eschericha, Welcha, Yersina, Van Enmergena, Shigi i Pfeiffera. Koch opisał warunki, jakie powinien spełniać drobnoustrój (izolacja, hodowla in vitro i zakażenie), aby móc go określić jako przyczynę choroby. Było to znaczące osiągnięcie w epidemiologii chorób zakaźnych, jako że opierając się na tak ustanowionych zasadach można było wykazać specyficzny związek przyczynowy między patogenem a chorobą. Identyfikacja czynników chorobotwórczych przyczyniła się do zrozumienia epidemiologii chorób zakaźnych, co z kolei ułatwiło stworzenie strategii zapobiegawczych. Takie dyscypliny, jak mikrobiologia, wirusologia czy immunologia wspomogły epidemiologię, biostatystykę i zdrowie publiczne, tworząc podwaliny działań prewencyjnych.
Pozanie patofizjologii chorób zakaźnych wpłynęło na postępy w terapii. Do leczenia wprowadzano szczepionki i anatoksyny, początkowo przeciwko ospie prawdziwej, następnie, na przełomie XIX i XX wieku, przeciwko wściekliźnie, durowi brzusznemu, cholerze, błonicy, krztuścowi i tężcowi. W latach 20. ubiegłego stulecia zsyntetyzowano nowe leki przeciwmalaryczne, w następnej dekadzie – sulfonamidy, lata 40. przyniosły zaś przełomowe odkrycie penicyliny.
Działania w zakresie zdrowia publicznego mające na celu kontrolę chorób zakaźnych, takie jak poprawa warunków sanitarnych, powszechne chlorowanie wody pitnej, wprowadzanie na rynek kolejnych szczepionek i antybiotyków czy stopniowe ulepszanie metod diagnostycznych, przyczyniły się do znaczącego obniżenia umieralności oraz wpłynęły korzystnie na oczekiwaną długość życia, szczególnie wśród mieszkańców krajów wysoko rozwiniętych ekonomicznie. Przykładowo, w USA umieralność z powodu chorób zakaźnych, która na początku ubiegłego stulecia wynosiła 800 : 100 000 mieszkańców, spadła pod koniec lat 90. XX wieku do 50 : 100 000.
Ostatnie dziesięciolecia przyniosły dynamiczny rozwój genomiki i proteomiki, co wpłynęło na dokładniejsze poznanie interakcji między gospodarzem a drobnoustrojem. Rozdział 8 podręcznika zawiera szczegółowe omówienie metod biologii i epidemiologii molekularnej oraz ich znaczenia w rozpoznawaniu chorób zakaźnych.
1.2. Choroby zakaźne w aspekcie globalnym i lokalnym
Choć poprawie uległy warunki sanitarno-higieniczne, a metody terapii i prewencji stają się coraz skuteczniejsze, choroby zakaźne stanowią obecnie około 30% całkowitego obciążenia chorobami na świecie i pozostają główną pod względem częstości przyczyną zgonów w wielu krajach rozwijających się. Szacuje się, że w 2015 r. z 5,9 miliona zgonów wśród dzieci do 5. roku życia, prawie połowa była wynikiem choroby zakaźnej. U noworodków najczęstsze przyczyny zgonu stanowiły posocznica, zapalenie płuc i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, u starszych dzieci zapalenie płuc, biegunka i malaria. Warto dodać, że przyczyniając się do skrócenia czasu przeżycia osób cierpiących na przewlekłe choroby (cukrzyca, nowotwory, schorzenia płuc, serca, nerek), zakażenia mogą pośrednio kształtować światowe statystyki dotyczące umieralności.
Oprócz znanych i opisanych chorób zakaźnych, pojawiają się nowe (tzw. emerging diseases). Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) do grupy tej zalicza się choroby wywołane przez patogeny, które dotychczas nie były identyfikowane, bądź takie, które występowały w populacji wcześniej, ale obecnie zapadalność na nie gwałtownie wzrasta lub poszerza się ich zasięg geograficzny. Od lat 40. ubiegłego stulecia zidentyfikowano ponad trzysta nowych chorób zakaźnych, przy czym północnowschodnia część USA, Europa Zachodnia, Japonia i południowowschodnia Australia są uważane za swoiste „punkty zapalne”.
Epidemiolodzy wytypowali dziesięć patogenów, które mogą wywołać groźne epidemie w najbliższej przyszłości. Poinformowali jednocześnie, że ludzie nie dysponują obecnie skutecznymi metodami terapeutycznymi w odniesieniu do