Dietetyka kliniczna. Отсутствует
ekspresji receptora CCK1 są otyłe, a podanie egzogennej cholecystokininy nie wpływa wówczas na zmniejszenie wielkości spożywanego posiłku. Rola CCK w regulacji trawienia polega na pobudzaniu skurczu pęcherzyka żółciowego, relaksacji zwieracza Oddiego i umożliwieniu wypływu żółci. Jednocześnie CCK opóźnia opróżnianie żołądka i pobudza trzustkę do wydzielania soku trzustkowego.
Peptyd YY
Peptyd YY (PYY), zwany również peptydem tyrozyna–tyrozyna (nazwa wynika z obecności cząsteczki tyrozyny, określanej w nomenklaturze międzynarodowej jako Y, zarówno na C-, jak i N-końcu peptydu), zaliczany jest do rodziny polipeptydu trzustkowego, do której należą polipeptyd trzustkowy (pancreatic polypeptide, PP) oraz neuropeptyd Y. Pełna forma peptydu PYY (PYY1-36) składa się z 36 aminokwasów i jest produkowana przez komórki L błony śluzowej jelita krętego i okrężnicy w odpowiedzi na przyjęty pokarm. PYY jest wydzielany proporcjonalnie do kaloryczności przyjmowanego posiłku, przy czym uwalnianie PYY jest mocniej stymulowane po spożyciu tłuszczów w porównaniu z węglowodanami czy białkami.
PYY1-36 ulega proteolizie pod wpływem dipeptydylopeptydazy 4 (dipeptidyl peptidase 4, DPP-4), co skutkuje odcięciem reszty tyrozyny i proliny od N-końca łańcucha peptydowego. Powstała w ten sposób forma PYY3-36 zachowuje aktywność biologiczną i stanowi obwodowy sygnał anoreksygenny. Jest to główna forma peptydu YY krążącego we krwi. PYY3-36 wykazuje wysokie selektywne powinowactwo do jednego z podtypów receptorów Y, tj. receptorów Y2, zlokalizowanych w neuronach oreksygennych jądra łukowatego (NPY/AgRP). Za pośrednictwem receptorów Y2 PYY3-36 krążący we krwi hamuje neurony NPY/AgRP i w efekcie zmniejsza pobieranie pokarmu. Ponadto zmniejszanie łaknienia przez PYY wiąże się z jego wpływem na hamowanie wydzielania soku żołądkowego oraz hamowanie opróżniania żołądka i motoryki jelit.
Peptyd glukagonopodobny-1
Peptyd glukagonopodobny-1 (GLP-1) należy do grupy insulinotropowych hormonów jelitowych, zwanych inkretynami. GLP-1 powstaje w komórkach L błony śluzowej jelita krętego i okrężnicy oraz w neuronach jądra pasma samotnego (nucleus tractus solitarius, NTS) w wyniku potranslacyjnych procesów przemiany cząsteczki prekursorowej – proglukagonu. W tej lokalizacji z proglukagonu powstają również, poza GLP-1, peptyd glukagonopodobny-2 (glucagon-like peptide-2, GLP-2), glicentyna oraz oksyntomodulina (oxyntomodulin, OXM). Wydzielanie GLP-1 zwiększa się po przyjęciu posiłku, zwłaszcza bogatego w węglowodany i tłuszcze. GLP-1 wywiera efekt insulinotropowy w komórkach β wysp trzustki poprzez wiązanie się ze swoistym receptorem (GLP-1 receptor, GLP-1R). Receptory dla GLP-1 występują również poza komórkami wydzielającymi insulinę – w komórkach α i δ wysp trzustki, płucach, sercu, nerkach, żołądku, jelitach, skórze, przysadce mózgowej, podwzgórzu, pniu mózgu i włóknach aferentnych nerwu błędnego, co umożliwia szeroki zakres działania tego hormonu.
Poza istotnym wpływem GLP-1 na nasilenie wydzielania insuliny peptyd ten wywołuje supresję sekrecji glukagonu z komórek α wysp trzustkowych. GLP-1 uczestniczy również w krótkoterminowej kontroli stanu nasycenia. Znaczenie w hamowaniu łaknienia i zwiększaniu uczucia sytości przez GLP-1 przypisuje się zarówno działaniom zmniejszającym wydzielanie soku żołądkowego i jelitowego oraz opóźniającym opróżnianie żołądka, jak i mechanizmom centralnym.
1.10.3. Hormony trzustki – insulina
Insulina, podobnie jak leptyna, jest głównym sygnałem obwodowym zawiadamiającym mózg o stanie energetycznym organizmu. Zarówno insulina, jak i leptyna wydzielane są proporcjonalne do ilości tkanki tłuszczowej organizmu. Receptory insulinowe są szeroko rozprzestrzenione w OUN, szczególnie wysokiej ekspresji ulegają w jądrze łukowatym podwzgórza. Działanie insuliny w OUN powoduje zmniejszenie przyjmowania pokarmu poprzez hamowanie neuronów NPY/AgRP i aktywację układu neuronów POMC/CART. Za anoreksygenną aktywność insuliny odpowiada szczególnie zwiększenie wydzielania α-MSH przez neurony POMC zachodzące pod wpływem tego hormonu. Insulina odgrywa również pośrednią rolę w regulacji sytości poprzez stymulowanie syntezy i uwalnianie leptyny z adipocytów. Rolą agonistycznego duetu leptyna–insulina jest ponadto potęgowanie sycącego działania cholecystokininy.
Jak przedstawiono powyżej, za kontrolę pobierania pokarmu, utrzymywanie bilansu energetycznego w stanie równowagi i zachowanie masy ciała odpowiedzialne są centralne i obwodowe neurohormonalne mechanizmy regulacyjne. Biorą w nich udział ośrodki mózgowe, w szczególności podwzgórze, jego struktury i neuroprzekaźniki wraz z hormonalnymi i metabolicznymi sygnałami pochodzącymi z obwodu ciała. Sygnalizacja obwodowa działa pobudzająco lub hamująco na ośrodki podwzgórzowe, indukując sygnał oreksygenny lub anoreksygenny. Zaburzenia w funkcjonowaniu tych mechanizmów mogą przyczyniać się do nieprawidłowości w przyjmowaniu pokarmu – sprzyjać nadmiernej podaży energii i prowadzić do rozwoju otyłości lub przyczyniać się do utraty łaknienia.
1. Ahima R.S., Antwi D.A.: Brain regulation of appetite and satiety. Endocrinol. Metab. Clin. N. Am. 2008; 37(4): 811–823.
2. Baggio L.L., Drucker D.J.: Biology of incretins: GLP-1 and GIP. Gastroenterology. 2007; 132(6): 2131–2157.
3. Baskin D.G., Figlewicz Lattemann D., Seeley R.J. i wsp.: Insulin and leptin: Dual adiposity signals to the brain for the regulation of food intake and body weight. Brain Res. 1999; 848(1–2): 114–123.
4. Brobeck J.R.: Food intake as a mechanism of temperature regulation. Yale J. Biol. Med. 1948; 20(6): 545–552.
5. Campbell J.E., Drucker D.J.: Pharmacology, physiology, and mechanisms of incretin hormone action. Cell Metab. 2013; 17(6): 819–837.
6. Casanueva F.F., Dieguez C.: Ghrelin a new hormone implicated in the regulation of growth hormone secretion and body energy homeostasis. Growth Genet. Hormones 2004; 20(1): 1–8.
7. Chaudhri O.B., Field B.C., Bloom S.R.: Gastrointestinal satiety signals. Int. J. Obes. (Lond.) 2008; 32(supl. 7): 28–31.
8. Chua S.C. Jr, Koutras I.K., Han L. i wsp.: Fine structure of the murine leptin receptor gene: Splice site suppression is required to form two alternatively spliced transcripts. Genomics 1997; 45(2): 264–270.
9. Considine R.V., Sinha M.K., Heiman M.L. i wsp.: Serum immunoreactive-leptin concentrations in normal-weight and obese humans. N. Engl. J. Med. 1996; 334(5): 292–295.
10. Cummings D.E., Overduin J.: Gastrointestinal regulation of food intake. J. Clin. Invest. 2007; 117(1): 13–23.
11. Dembiński A., Warzecha Z.: Grelina – hormon żarłoczności? Kosmos – Problemy Nauk Biol. 2010; 59(3–4): 297–304.
12. Dytfeld J., Pupek-Musialik D.: Hormony przewodu pokarmowego regulujące łaknienie: oś jelito–mózg. Endokrynol. Otył. Zab. Przem. Mat. 2005; 1(2): 24–30.
13. Fijałkowski F., Jarzyna R.: Rola podwzgórzowej kinazy białkowej aktywowanej przez AMP w kontroli pobierania pokarmu. Postępy Hig. Med. Dośw. 2010; 64: 231–243.
14. Fried S.K., Ricci M.R., Russell C.D., Laferrère B.: Regulation of leptin production in humans. J. Nutr. 2000; 130(12): 3127–3131.
15. Ghigo E., Broglio F., Arvat E. i wsp.: Ghrelin: More than a natural GH secretagogue and/or an orexigenic factor. Clin. Endocrinol. (Oxf.) 2005; 62(1): 1–17.
16. Grider J.R.: Role of cholecystokinin in the regulation of gastrointestinal motility. J. Nutr. 1994; 124(supl. 8): 1334–1339.
17. Grönberg M., Tsolakis A.V., Magnusson L. i wsp.: Distribution of obestatin and ghrelin in human tissues: Immunoreactive cells in the gastrointestinal tract, pancreas, and mammary glands. J. Histochem. Cytochem. 2008; 56(9): 793–801.
18. Guan X.M., Yu H., Trumbauer M. i wsp.: Induction of neuropeptide