Dietetyka kliniczna. Отсутствует
uchodzą przewody wyprowadzające dwóch największych gruczołów trawiennych – wątroby i trzustki;
● jelito czcze;
● jelito kręte.
W jelicie cienkim dochodzi do wymieszania treści pokarmowej z żółcią, sokiem trzustkowym oraz wydzieliną komórek gruczołowych jelita cienkiego (sok jelitowy). Zawartość jelita cienkiego podlega tutaj dalszym procesom hydrolitycznym, a produkty trawienia zostają wchłonięte wraz z witaminami i płynami do krwi. Tutaj też (w świetle jelita oraz w obrębie błony śluzowej) kończą się procesy trawienia pokarmu. Z 9 l płynów, które trafiają do jelita cienkiego (płyny ze spożytego pokarmu oraz wydzieliny przewodu pokarmowego) tylko 1–2 l pojawia się w jelicie grubym.
Ze względu na znaczną aktywność jelita cienkiego w procesach wchłaniania błona śluzowa jelita na całej długości pokryta jest kosmkami, które znacznie – o niemal 600% – powiększają powierzchnię absorpcyjną tego najdłuższego odcinka przewodu pokarmowego. Pofałdowanie śluzówki, obecność kosmków i mikrokosmków sprawiają, że powierzchnia chłonna jelita cienkiego może sięgać do 2 mln cm2.
1.1.6. Trzustka
Trzustka wraz z wątrobą należą do tzw. wielkich gruczołów trawiennych. Trzustka jest gruczołem leżącym poprzecznie na tylnej ścianie jamy brzusznej, za żołądkiem, głównie po stronie lewej. Morfologicznie dzieli się na trzy części: głowę, trzon i ogon. Część trzustki odpowiedzialna za powstawanie soku trzustkowego zawiera komórki pęcherzykowe, które produkują enzymy trawienne wydzielane później do przewodów trzustkowych. Przewód trzustkowy (tzw. przewód Wirsunga) łączy się najczęściej z przewodem żółciowym wspólnym i znajduje ujście w części dwunastnicy zwanej brodawką.
Pod względem czynnościowym trzustkę można podzielić na część zewnątrzwydzielniczą (egzokrynną) i wewnątrzwydzielniczą (endokrynną).
Część zewnątrzwydzielnicza trzustki odpowiada za wytwarzanie wydzieliny, zwanej sokiem trzustkowym, zawierającej enzymy trawiące białka, cukry i tłuszcze.
Część wewnątrzwydzielniczą trzustki tworzą komórki wysp trzustkowych (tzw. wysp Langerhansa) produkujące hormony:
● glukagon (komórki A wysp trzustkowych, zwane też komórkami α);
● insulinę i amylinę (komórki β, B);
● somatostatynę (komórki δ, D);
● trzustkowy polipeptyd (komórki F).
1.1.7. Wątroba
Wątroba jest największym gruczołem i narządem organizmu (waży ok. 1,5 kg). Położona jest tuż pod przeponą po stronie prawej. Komórki wątrobowe (hepatocyty) układają się w zraziki. Wątroba dorosłego człowieka zawiera cztery płaty: duży płat prawy, mniejszy płat lewy, płat czworoboczny i płat ogoniasty. Do wątroby przez tzw. bruzdę poprzeczną znajdującą się między płatami wchodzą naczynia (żyła wrotna, tętnica wątrobowa) i nerwy, a wychodzą żyła wątrobowa, naczynia limfatyczne oraz przewód wątrobowy wyprowadzający żółć z wątroby do pęcherzyka żółciowego i dwunastnicy.
Ze względu na wielość funkcji, jakie wątroba spełnia w organizmie ludzkim, jest ona narządem bogato ukrwionym, a jej unaczynienie ma charakter wyjątkowy. Krew żylna z jelit i innych narządów trzewnych dociera do wątroby żyłą wrotną, po czym trafia do naczyń zatokowych zlokalizowanych między warstwą komórek wątroby, które odgrywają rolę filtra dla wchłoniętych ze światła przewodu pokarmowego substancji oraz toksyn. Następnie krew o zmienionym już składzie chemicznym trafia do żył wątrobowych, a stąd do żyły głównej dolnej. Do naczyń zatokowych trafia również krew tętnicza z tętnicy wątrobowej. W śródbłonku zatok rezydują makrofagi wątrobowe zwane komórkami Browicza–Kupfera, które spełniają funkcję obronną ze względu na zdolność do fagocytozy.
Hepatocyty odpowiadają za wiele funkcji wątroby, m.in. produkują żółć, która uwalniana jest do jelita w czasie trawienia większych posiłków. W przerwach międzyposiłkowych żółć kierowana jest do pęcherzyka żółciowego, w którym jest magazynowana i ulega zagęszczeniu. Żółć odgrywa ważną rolę w trawieniu i wchłanianiu tłuszczów, sprzyjając ich emulgacji.
Do najważniejszych funkcji wątroby należą:
● wytwarzanie żółci niezbędnej w trawieniu tłuszczów;
● odtruwanie (inaktywacja toksyn, leków, hormonów);
● metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczów oraz witamin;
● magazynowanie glikogenu;
● regulacja stężenia poszczególnych aminokwasów we krwi;
● wytwarzanie białek osocza krwi (albuminy, globuliny, fibrynogen, białka ostrej fazy, czynniki krzepnięcia);
● wydzielanie do krwi enzymów i czynników zaangażowanych w procesy krzepnięcia krwi;
● powstawanie (w okresie życia płodowego) oraz rozpad erytrocytów;
● funkcja obronna (komórki Browicza–Kupfera).
1.1.8. Jelito grube
Jelito grube jest końcową częścią przewodu pokarmowego, zaczyna się w prawym dole biodrowym. Odcinki jelita grubego można podzielić na:
● jelito ślepe (kątnica) wraz z wyrostkiem robaczkowym;
● okrężnicę – wstępującą, poprzeczną, zstępującą i esowatą;
● odbytnicę.
Odbytnica zakończona jest odbytem, który zawiera dwa zwieracze: zewnętrzny i wewnętrzny. Zwieracz zewnętrzny odbytu jest mięśniem poprzecznie prążkowanym, którego czynność jest kontrolowana przez część somatyczną układu nerwowego (zależną od świadomości), podczas gdy zwieracz wewnętrzny podlega kontroli autonomicznego układu nerwowego. Oba te mięśnie biorą udział w odruchu defekacji.
Jelito grube jest miejscem zasiedlonym przez dużą liczbę bakterii (głównie Escherichia coli oraz Enterobacter aerogenes). Są one cennym źródłem witaminy K i kwasu foliowego oraz kwasów tłuszczowych o krótkich łańcuchach.
1.2. Motoryka przewodu pokarmowego
Motoryka przewodu pokarmowego obejmuje naprzemienne skurcze i rozkurcze mięśni gładkich, które powstają w głównej mierze w drodze odruchów. Jedynie w górnej części przewodu pokarmowego (jama ustna, gardło, górna część przełyku) oraz końcowej (zwieracz zewnętrzny odbytu) czynność motoryczna zależy od unerwienia z ośrodków ruchowych kory mózgowej.
Do czynników wywołujących potencjały czynnościowe w mięśniówce przewodu pokarmowego należą:
● rozciąganie mechaniczne;
● transmitery z autonomicznego układu nerwowego;
● transmitery z układu nerwowego somatycznego (unerwienie odcinków przewodu pokarmowego zależnych od woli, np. zwieracza zewnętrznego odbytu);
● hormony jelitowe (gastryna, cholecystokinina – cholecystokinin, CCK, motylina);
● lokalne czynniki humoralne (np. serotonina, histamina).
Przewód pokarmowy unerwiony jest przez tzw. jelitowy układ nerwowy, w skład którego wchodzą sploty mięśniówki jelita (Auerbacha; zapewnia kontrolę motoryki przewodu pokarmowego) oraz sploty podśluzówkowe (Meissnera; kontroluje czynność wydzielniczą). Zewnętrzne włókna autonomiczne (współczulne i przywspółczulne)