Kosmetologia t. 1. Отсутствует
poddający się zabiegom nie wykonuje pracy, zwiększenie temperatury jest bierne, ciepło pochodzi z zewnątrz, bez wydatków energetycznych ze strony tej osoby).
Nie ma substancji ani zabiegów pozwalających na „rozbijanie tkanki tłuszczowej” ani na usunięcie tłuszczu z organizmu. Nawet zakładając, że istnieje metoda stymulująca uwalnianie lipidów z tkanki tłuszczowej, nic to oczywiście nie da, ponieważ zwiększona ilość kwasów tłuszczowych w osoczu zostanie odłożona ponownie w tkance tłuszczowej (najwyżej przyczyni się to do szybszego rozwoju miażdżycy). Nie ma żadnej innej możliwości usunięcia tych lipidów z układu krwionośnego – albo zostaną zużyte, albo trafią do tkanki tłuszczowej.
7.12. Regulacja hormonalna funkcji skóry
Hormony, zgodnie z aktualną definicją, są substancjami wydzielanymi przez jedne komórki, które wpływają na metabolizm komórek docelowych. W chwili usunięcia z definicji określenia „wydzielane bezpośrednio do krwi” za hormony należy uznać bardzo liczne substancje, z neurotransmitterami, cytokinami i mediatorami zapalenia włącznie.
Hormony wpływają na regulacje czynności wielu tkanek i narządów, w tym również skóry. Z drugiej strony, skóra jest także narządem wydzielającym hormony i biorącym udział w ich metabolizmie.
Najbardziej bezpośredni wpływ na funkcje skóry w różnych stanach fizjologicznych mają hormony płciowe, estrogeny (estradiol, estriol i estron) oraz androgeny (zwłaszcza testosteron). Istotnym faktem jest to, że obie te grupy w dużym stopniu dzielą wspólny szlak metaboliczny ich syntezy. Prekursorem dla nich jest dehydroepiandrosteron (DHEA) o słabej aktywności androgennej. Zarówno on, jak i androstendion, jego metabolit, mogą być metabolizowane dalej do testosteronu i następnie – do dihydrotestosteronu lub do estradiolu, a więc już estrogenu. Przekształcenie do dihydrotestosteronu zachodzi raczej u mężczyzn, do estradiolu – raczej u kobiet. Reakcje te mają miejsce w różnych tkankach i w różnych warunkach; najbardziej charakterystyczne jest powstawanie estradiolu w tkance tłuszczowej. Oznacza to, że dla kobiet bardzo istotna jest obecność wystarczającej ilości tkanki tłuszczowej, aby zapewnić odpowiednie stężenie estrogenów. Kobiety wychudzone muszą się liczyć z zaburzeniami cyklu (aż do jego zaniku) i zaburzeniami płodności. Z kolei stężenie androgenów jest częściowo uzależnione od aktywności fizycznej: w przypadku intensywnych treningów będzie wzrastało (dlatego kobiety uprawiające wyczynowo sport poza zaburzeniami cyklu obserwują często hirsutyzm i wirylizm).
Hormony wywierają efekt fizjologiczny poprzez wiązanie się ze specyficznymi dla siebie receptorami w tkankach docelowych. Receptory dla hormonów płciowych są zlokalizowane wewnątrzkomórkowo, w cytoplazmie lub w jądrze komórkowym (są to hormony steroidowe, a więc łatwo przechodzące przez błony plazmatyczne). Receptory dla estrogenów oznacza się jako ERα i ERβ. Po związaniu z estrogenem przemieszczają się one do jądra komórkowego i wiążą z DNA, zmieniając poziom ekspresji szeregu genów.
Receptory ERα zlokalizowane są w skórze głównie w brodawkach cebulek włosów oraz w gruczołach łojowych, mniej jest ich w gruczołach potowych zwykłych (ekrynowych). Receptory ERβ związane są z fibroblastami skóry właściwej, adipocytami tkanki tłuszczowej, keratynocytami naskórka, ponadto występują tam, gdzie receptory ERα.
Receptory androgenowe (AR) występują w lokalizacjach podobnych do receptorów ERα. Wykazują duże podobieństwo do receptorów dla progesteronu. Podobnie jak receptory ER są czynnikiem transkrypcyjnym wiążącym DNA.
Taka lokalizacja receptorów dla hormonów płciowych tłumaczy obserwowane u obu płci różne zjawiska zachodzące w różnych okresach życia.
Chociaż skóra właściwa mężczyzn jest grubsza niż kobiet, lokalizacja receptorów ERβ dla estrogenów w fibroblastach sugeruje ich znaczący wpływ na kontrolę syntezy włókien kolagenowych, glikozaminoglikanów i innych składników tkanki łącznej skóry właściwej.
Stężenie hormonów jest zbliżone u obu płci do okresu dojrzewania, kiedy zwiększa się aktywność wydzielnicza jajników i jąder. Pod wpływem przewagi estrogenów lub androgenów u różnych płci dochodzi wówczas do charakterystycznych zmian w wyglądzie i funkcjonowaniu tkanek. Dotyczy to m.in. rozbudowy tkanki tłuszczowej lub mięśniowej w konkretnych lokalizacjach, a więc nabierania charakterystycznych cech sylwetki, zmiany funkcjonowania gruczołów łojowych i cebulek włosów.
Zwłaszcza u chłopców podwyższenie stężenia androgenów w czasie dojrzewania, ze względu na lokalizację receptorów, prowadzi do zwiększenia wydzielania łoju. Jest on środowiskiem i pożywką dla bakterii Propionibacterium acnes, których zwiększona populacja wywołuje stan zapalny.
Estrogeny wykazują działanie wygaszające reakcje zapalne poprzez zmniejszanie chemotaksji neutrofilów. Androgeny mają receptory również w cebulkach włosowych, co tłumaczy przechodzenie meszku włosowego u dojrzewających chłopców w owłosienie terminalne na twarzy i większej części powierzchni ciała. Jednocześnie w cebulkach włosów, a także w brodawkach cebulek i w pochewce zewnętrznej włosów występują receptory dla estrogenów, które wraz z czynnikiem wzrostu nabłonków i białkiem DLX3 regulują cykle wzrostu włosa, przechodzenie do kolejnych faz: anagenu, katagenu, telogenu.
Wysokie stężenie androgenów determinuje nieco później również łysienie androgenowe u mężczyzn (zakola nad skroniami, górna część głowy).
Wydaje się, że w tym przypadku na łysienie ma wpływ zarówno podwyższone stężenie dihydrotestosteronu, jak i czynniki genetyczne.
Z kolei u kobiet w czasie ciąży rośnie stężenie estrogenów, pod wpływem których przedłuża się stadium anagenu (wzrostu włosa), co poprawia gęstość włosów, jednak po zakończeniu ciąży zdecydowanie rośnie stężenie prolaktyny (w związku z produkcją mleka), a stężenie estrogenów – maleje. Konsekwencją jest przejście wielu mieszków włosowych w stadium katagenu, włosy wypadają i się przerzedzają.
Sama ilość wydzielanych hormonów nie jest jedyną zmienną odpowiedzialną za ich efekt fizjologiczny. Duże znaczenie ma również ilość receptorów oraz aktywność ich metabolizowania (syntezy i rozkładu). Na przykład u kobiet w mieszkach włosowych występuje sześciokrotnie wyższe stężenie aromatazy koniecznej do dalszego metabolizowania DHEA, a u mężczyzn z łysieniem androgenowym – trzykrotnie wyższe stężenie 5-α-reduktazy niezbędnej do syntezy dihydrotestosteronu.
Z wiekiem stężenie hormonów płciowych wyraźnie się obniża. U mężczyzn dotyczy to szczególnie DHEA; jest to spadek do poziomu kilkunastu procent wartości maksymalnej. Wolniej zmniejsza się stężenie testosteronu, o mniej więcej 1% rocznie, czego konsekwencją jest m.in. redukcja anabolicznego efektu na tkankę mięśniową i obniżenie aktywności gruczołów łojowych (chociaż nie ich wielkości).
U kobiet obniżenie stężenia hormonów płciowych jest dużo drastyczniejsze, więc bardziej zauważalne – następuje po menopauzie. Zaburzeniu ulega wówczas równowaga między androgenami i estrogenami, manifestując się m.in. przerzedzeniem włosów i trądzikiem i zmianą dystrybucji tkanki tłuszczowej (również w niej są receptory dla hormonów steroidowych), wskutek czego różnice między sylwetkami i charakterystycznymi cechami twarzy starszych osób obu płci się zacierają (tkanka tłuszczowa jamy brzusznej jest pod kontrolą androgenów, podskórna twarzy – raczej estrogenów). Następuje też szybkie pogorszenie kondycji skóry właściwej. Szacuje się, że w ciągu 5 lat po menopauzie poziom syntezy kolagenu spada o 30%, następnie z każdym rokiem – o kolejne 2%. Podobnie zmniejsza się synteza GAG. Zmiany te odczuwane są jako zmniejszenie elastyczności, wytrzymałości i nawilżenia skóry oraz osłabienie zdolności do gojenia się ran.
Z opisywanymi zmianami towarzyszącymi okresowi postmenopauzalnemu