Jurij Łotman, Boris Uspienski, O semiotycznym mechanizmie kultury, w: Semiotyka kultury, red. Elżbieta Janus, Maria Renata Mayenowa, PIW, Warszawa 1975.
19
Jeffrey K. Olick, ‘Collective memory’: A memoir and prospect, „Memory Studies” 2008, vol. 1.1, s. 23–29.
20
Zob. Kerwin Lee Klein, O pojawieniu się pamięci w dyskursie historii, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2003, t. 57, z. 3–4, s. 42–56.
21
Jay Winter, The generation of memory: Reflections on the„memory boom” in contemporary historical studies, „Bulletin of the German Historical Institute” 2000, vol. 27.3, s. 69.
22
Obszerne zestawienie poglądów różnych uczonych na relację między pamięcią i historią jeszcze sprzed epidemii pamięci przedstawia: Peter Burke, History as Social Memory, w: Memory. History, Culture and the Mind, red. Thomas Butler, Basil Blackwell, Oxford 1989, s. 97–117.
23
Pierre Nora, Między pamięcią i historią. Les Lieux de Memoire, „Tytuł roboczy: Archiwum” 2009, nr 2, s. 4–12.
24
John Harald Plumb, The Death of the Past, Macmillan, London 1969, s. 17.
25
Andreas Huyssen, Present Pasts. Urban Palimpsests and the Politics of Memory, Stanford University Press, Stanford 2003, s. 1–3. Zobacz także s. 231–246 w niniejszego tomu.
26
Zob. Raphael Samuel, Theatres of Memory, Verso, Cambridge 1996.
27
Zob. Krzysztof Pomian, Historia. Nauka wobec pamięci, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006.
28
Podobnie do Fussela o wojnie pisali i mówili np. Robert Graves i Alan Hodge (w pracy The Long Weekend: A Social History of Great Britain). Tezę o „wyczerpaniu się tradycyjnego języka pamięci” rozwija także Samuel Hynes.
29
Zob. tekst Jaya Wintera w niniejszym tomie, a także m.in. Mark Connelly, The Great War, Memory and Ritual. Commemoration in the City and East London, 1916–1939, Royal Historical Society/Boydell Press, London 2002, George L. Mosse, Fallen Soldiers: Reshaping the Memory of the World Wars, Oxford University Press, Oxford 1990
30
Inni autorzy podejmują się z kolei uzupełnienia tez Fussela, np. o całkowicie pominiętą w jego rozprawie perspektywę kobiecą, pokazując tym samym drugą stronę „struktury symbolicznej”, jaką za pośrednictwem literatury – tym razem tworzonej przez kobiety – stała się wojna (Zob. Dorothy Goldman, Women Writers and the Great War, Twayne Publishers, New York 1995).
31
Zob. Dorota Sajewska, Nekroperformans, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2016.
32
Studs Terkel, The Good War, Pantheon Books, New York 1984.
33
Zob. tekst Jeffreya Olicka, Pamięć gatunkowa i gatunki pamięci w niniejszym tomie, s. 458–470.
34
Norman Davies, Powstanie‘44, Znak, Kraków 2004, s. 11.
35
Zob. Marianne Hirsch, Leo Spitzer, We Would not Have Come Without You. Generations of nostalgia, w: Contested Pasts. The Politics od Memory, red. Katharine Hodgin, Susannah Radstone, Routledge, London 2003.
36
George Santayana, Reason in Common Sense, Dover Publications, New York 1980 (1905), s. 284.
37
Zob. np. Andreas Huyssen, Present Pasts. Urban Palimpsests and the Politics of Memory, Stanford University Press, Stanford 2003, s. 13.
38
Teza o przyspieszeniu historii jest zaskakująco stara, a sam termin pojawia się w tytule książki Daniela Halévy (Essai sur l’accélération de l’histoire, Îles d’or, Paris 1948) zaskakująco rzadko cytowanej lub choćby wspominanej przez badaczy pamięci.
39
Pierre Nora, Czas pamięci, dz. cyt.
40
Zob. David Rieff, Aganist remembrance, Melbourne University Press, Carlton 2011 oraz Charles Maier, Nadmiar pamięci, w niniejszym tomie.
41
Andreas Huyssen, Present Pasts. Urban Palimpsests and the Politics of Memory, dz. cyt., s. 16–18.
42
Tamże.
43
Powracającymi metaforami takiego stanu są Pamiętliwy Funes Borgesa czy Mnemonista opisywany przez Łurię.
44
Zob. Harald Weinrich, Przechowane czyli zapomniane, s. 313–325 niniejszego tomu.
45
Jeffrey Prager, Presenting the Past. Psychoanalysis and the Sociology of Misremembering, Harvard University Press, Cambridge Mass., London 1998, s. 67.
46
Zob. Lawrence White, Pamiętając Szatana, s. 332–345 niniejszego tomu.
47
Zygmunt Bauman, Leonidas Donskis, Moral Blindness: The Loss of Sensitivity in Liquid Modernity, Polity Press, Cambridge 2013.
Zob. Leyla Renshaw, Otwarty grób, s. 97–107 niniejszego tomu.
53
Kerwin Lee Klein, O pojawieniu się pamięci w dyskursie historycznym, dz. cyt.
54
Marie-Claire Lavabre, Paradigmes de la mémoire, „Transcontinentales: societes, ideologies, systeme mondial” 2007, vol. 5, s. 139–147.
55
Pascal Blanchard, Isabelle Veyrat-Masson, Les guerres de mémoires.La France et son histoire, La Découverte, Paris 2008; Daniel Lindenberg, Guerres de mémoire en France, „Vingtieme siecle. Revue d’histoire” 1994, s. 77–95. Zob. także Jean-Michel Chaumont, Du culte des hérosa la concurrence des victimes, „Criminologie” 2000, vol. 33.1, s. 167–183.
56
Kornelia Kończal, Joanna Wawrzyniak, Polskie badania pamięcioznawcze: tradycje, koncepcje, (nie)ciągłości, „Kultura i Społeczeństwo” 2011, nr 4, s. 11–63.
57
Zagadnienie to zostało szerzej rozwinięte we wstępie do niniejszego tomu.
58
Zob. Jürgen Habermas, Europejskie państwo narodowe w: tenże, Uwzględniając Innego, przeł. A. Romaniuk, J. Kloc-Konkołowicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 113–133.
59
Zob. np. Jeffrey Olick, Politics of Regret. On Collective Memory and Historical Responsibility, Routledge, New York 2007.
60
Zob. Daniel Levy, Natan Sznaider, Amerykanizacja Holokaustu jako imperatyw moralny, s. 173–191 niniejszego tomu.
