Czerwone i czarne. Стендаль
zwykle jak najęci. Ale bo też nie koloryzować w swojej autobiografii jest to, zdaje się, zadanie nad siły ludzkie. [przypis tłumacza]
3
Arigo (…) e Shakespeare – Henryk Beyle. Mediolańczyk, żył, pisał, kochał takim sercem, jakim ubóstwiał Cimarozę, Mozarta i Szekspira. [przypis tłumacza]
4
nieufność, podejrzliwość, ostrożność, które rozwiną się w manię – W najniewinniejszych listach Stendhal nieustannie posługuje się kryptonimami. [przypis tłumacza]
5
oglądał epopeję napoleońską zanadto z bliska – Przeglądając Niewydane listy Stendhala (Souvenirs d'egotisme et lettres inedites) natrafiłem na taki ustąp, bardzo znamienny w zestawieniu z militarno-heroicznymi marzeniami młodego Juliana Sorel. W r. 1801 Beyle pisze do przyjaciela: „Wyrzekłem się sławy wojskowej, ponieważ zanadto trzeba się płaszczyć, aby się docisnąć do pierwszych miejsc. [przypis tłumacza]
6
francuskiego literata, dla którego często świat zamyka się w Paryżu – E. Goncourt, najczystszej krwi literat, powiada gdzieś, że tematem dla literatury może być paryżanin, reszta to historia natuturalna. [przypis tłumacza]
7
Byron (…) uwielbienie – Kiedy Stendhal poznaje Byrona w Mediolanie, jest tak wzruszony, iż ledwie może się wstrzymać, aby go nie pocałować w rękę. [przypis tłumacza]
8
potwierdza to i Bourget – [w:] Essais de psychologie contemporaine. [przypis tłumacza]
9
pośmiertnych pism Beyle'a – Kroniki włoskie, Życie Napoleona, Nowele, Korespondencja, Pamiętnik egotysty, Lamiel, Życie Henryka Brulard. [przypis tłumacza]
10
wydanie pism Stendhala oraz stendhalianów – Paris. E. Champion. [przypis tłumacza]
11
pomijają go prawie zupełnie – Faguet, XIX Siècle. [przypis tłumacza]
12
Kubuś – [por.] Diderot, Kubuś fatalista i jego pan. [przypis tłumacza]
13
widzi wszędzie jezuitów i jezuickie intrygi – Niewątpliwie ujawnia się tu owa dochodząca do manii podejrzliwość, której tyle rysów odbija się w korespondencji Stendhala. [przypis tłumacza]
14
kiedy się każe swemu bohaterowi wspinać w nocy po drabinie – Epizod, w którym pani de Rênal przechowuje przez całą dobę Juliana w swoim pokoju, ma analogię w życiu autora, który (już czterdziestoletni z górą), nie mogąc się inaczej widywać z kochanką, dostał się po drabinie do piwnicy w jej domu i tam pozostał trzy dni, w ciągu których ona zaopatrywała go w żywność oraz dopełniała innych mniej poetycznych, a koniecznych wszakże posług. Gdy mowa o źródłach do tej powieści, interesujące może będzie zaznaczyć, iż proces o usiłowane morderstwo w dość podobnych okolicznościach miał miejsce w rzeczywistości, i że podsądny, eks-seminarzysta Berthet, został w Grenoble skazany na śmierć i stracony (Stryjeński, Soirées du Stendhal-Club). [przypis tłumacza]
15
poprzednika, na którego się sam powołuje – „Przygotowując się co rano odczytaniem kilkunastu stronic Marianny Marivaux, zrozumiesz zdobycze tkwiące w tym, aby trafnie opisywać drgnienie ludzkiego serca”. [przypis tłumacza]
16
ciąża Matyldy – Nawiasem mówiąc, chronologia tej ciąży nie wytrzymałaby, jak sądzę, krytyki ginekologa. [przypis tłumacza]
17
odczytuje po parę stron kodeksu cywilnego dla nabrania tonu – Nie trzeba może tego zwierzenia brać zbyt dosłownie. W każdym razie zwrócono uwagę, iż mniej pilnie wczytywał się w kodeks karny, gdyż art. 1342, który cytuje Julian, nie istnieje. [przypis tłumacza]
18
przesada ta przy pozorach oschłości tym bardziej uderza – Np. kiedy z okazji jakichś dokuczliwych zwierzeń Matyldy, Stendhal powiada, iż „Julian cierpiał bardziej, niż gdyby mu lano w piersi roztopiony ołów” (XLVIII). [przypis tłumacza]
19
miałem sposobność wyrazić sąd o tym przekładzie – Murger, Cyganeria (Bibl. Boya), od tłumacza. [przypis tłumacza]
20
cet automate – Automate używa się po francusku w znaczeniu bałwan, głupiec. W tym samym tomie znajduje się przekład powieści La Chartreuse de Parme: rzucam okiem na pierwsze zdanie. Po francusku brzmi: „W 1796 generał Bonaparte wszedł do Mediolanu”. Polska tłumaczka: „W r. 1796 Napoleon I wszedł do Mediolanu”… Zatem po to przeinacza tekst i fałszuje obraz (generał Bonaparte a Napoleon I, to daje wprost wzrokowo zupełnie inny obraz!), aby zdradzić grubą ignorancję historyczną. A to znowu z opisu bitwy pod Waterloo. W tekście markietanka poucza rekruta: jeśli ujrzysz nieprzyjaciela, pchnij go sztychem, nie baw się w rąbaninę (si tu vois un soldat ennemi, pique le avec ton sabre, ne va pas t'amuser à le sabrer). A nasza tłumaczka: „Jeżeli spotkasz nieprzyjacielskiego żołnierza, możesz go podrażnić szablą, ale nie zabijaj dla zabawki”! Wiemy przynajmniej, dzięki tłumaczce, jakie obyczaje panowały w bitwie pod Waterloo… [przypis tłumacza]
21
gadają o tych jakobińskich artykułach: to nas niepokoi i przeszkadza nam w czynieniu dobrego – Historyczne. [przypis autorski]
22
najdystyngowańszą – dziś popr.: najbardziej dystyngowaną. [przypis edytorski]
23
widział, jak dragoni szóstego pułku – Autor był podporucznikiem w 6 pułku dragonów w 1800. [przypis tłumacza]
24
miast – tu: zamiast. [przypis edytorski]
25
zbogacenie – dziś: wzbogacenie. [przypis edytorski]
26
zbogacony – dziś: wzbogacony. [przypis edytorski]
27
samotrzeć (daw.) – sam w towarzystwie dwóch osób; we trzech. [przypis edytorski]
28
niezawodniejsze – dziś popr.: bardziej niezawodne. [przypis edytorski]
29
J. E. – Jego Ekscelencji. [przypis edytorski]
30
etc. (łac. et caetera) – i tak dalej, i tym podobne. [przypis