Donker Web. Fanie Viljoen
niks van die rit onthou nie.
Besigheidsvennote en mense wat vroeër goeie vriende met my pa was, het hulself skaars gehou. Altyd besig. Dit was asof hulle bang was dat ’n smet aan hulle sou afsmeer. Een unlikely ou het egter op ’n dag by die huis opgedaag, ’n ruiker blomme in die hand. “Let me know if there is anything you need, Mrs Owen. Anything at all.”
Thomas Lawson. TJ, wat saam met my in matriek was, se oupa.
Asof hy my pa iets skuld.
En noudat alles verby is – skool, Dok en my pa se hofsaak, die media-vreetfees – is die neerdrukkende gevoel in ons huis steeds daar. Dit besef ek toe ek die aand vir die laaste keer in my bed lê. Môre is dit tyd vir ’n nuwe begin, of so vertel ek myself. Die een of ander tyd moet ’n mens voortgaan. Dis die lewe.
Ek laat my asem stadig uit, my oë gerig op die muur oorkant die bed waar ’n Conrad Botes-skildery hang. Dis uit sy The Temptation to Exist-reeks. ’n Selfportret wat ek nie verstaan nie, maar waarna ek ure lank kan kyk. Waaroor ek kan wonder. My ma het dit vir my gekoop omdat sy weet ek hou van sy hardegat kuns. In my kas is daar nog ’n stapel Bitterkomix-strokies met Botes, Anton Kannemeyer en ander kunsrebelle se werk in.
Van die skildery af beweeg my oë na die bokse by die deur. Die tasse en ander random goed wat môre moet saamgaan Stellenbosch toe. Dis waar ek nou gaan bly. Stellies.
Ek probeer my aandag vir ’n oomblik daarvan afkry, want ek weet ek moet slaap. Dis al ná twaalf.
Met my oë toe, lê en luister ek na my eie asemhaling. Weer intens bewus van die verraad in my: die ou wat sy eie pa vir die wolwe gevoer het. Dit steek in my bors. Jy kan skoert van die huis af, Greg, maar so maklik kom geen mens weg van die swakheid binne jou nie. Ook nie van die verlede se skaduwee nie.
Ek rol om. Al probeer ek hoe, die slaap wil nie kom nie.
Uiteindelik gooi ek die beddegoed eenkant toe, klim uit die bed en stap badkamer toe. Die lig gloei helderder toe ek die vertrek binnestap. Ek sluk ’n glas water af. Vang nog ’n stroom water in die holte van my hande, spat dit oor my gesig en kyk hoe die water oor my vel blink, hoe dit in strome oor my ken afloop na my nek, oor my kaal bolyf.
My gesig het verander. Die gedagte tref my onverhoeds. Ek is glad nie meer dieselfde matrieklaaitie wat ek in Lawson Kollege was nie. Daar is iets forsers aan die manier waarop my gesig se hoeke sny. Iets treurigers in my oë. ’n Bitterheid in die manier waarop my lippe trek.
’n Mens leer ook uit die wedstryde wat jy verloor, kom ’n les van ’n rugbyafrigter na my toe terug.
Leer ’n rugbywedstryd jou dat die lewe unfair is? wonder ek wrang. Waar ek nou is, en hoe ek hier gekom het – dis nie hoe my lewe moes wees nie.
Met daardie gedagte wat deur my kop maal, stap ek terug kamer toe. My vingers vee oor die bokse by die deur toe ek my kamerdeur oopmaak. Die gangmat is sag onder my voete.
By my broer, John, se kamer stop ek. Vir ’n oomblik wil ek klop en is daar die vae hoop dat hy sal antwoord. “Kom in as jy ’n broek aanhet.” Dis hoe hy altyd geantwoord het. Ek kry ’n effense laggie, maak die deur oop en stap in. Die lig gaan lê sag oor die kamer toe ek die skakelaar teen die muur druk.
Nog herinneringe stroom deur my, duisel in my kop.
Die bed is opgemaak. Die gordyne wat die donker moet buite hou, is toe. Al John se goed is net soos dit was toe hy nog geleef het. My ma hou dit so. Daaroor is ek nogal bly. Al is dit tragies, amper ’n gedenk-altaar, is dit een van die min dinge wat ons van my broer in die huis het.
Om sy gedagtenis in my lewendig te hou, probeer ek verbete vasklou aan die tye wat ons saam was. Soos die keer toe ons by die Orlando-torings in Soweto gaan bungee jump het. Later was ons by Bloukrans se bungee en toe by die reusetouswaai by die Moses Mabhida-stadion in Durban. John het gelewe vir daardie adrenalienstorm in die bloed.
“Hoekom doen ons dit?” het ek hom gevra toe ons daar op die platform by die stadion staan en afkyk na die sportveld doer onder. John was alreeds vas aan die springtou se harnas. Die seewind daar bo het aan ons hare gepluk en ons T-hemde teen ons lywe vasgedruk.
Dit was asof John na die antwoord binne hom gesoek het.
“Hoekom?” het ek weer gevra.
“Vir die val. Vir die vrees,” het hy ná ’n ruk geantwoord, sy wenkbroue uitdagend gelig, en skewerig geglimlag.
Toe spring hy.
Die rek het hom soos ’n naelstring verbind aan die middel van die massiewe boog wat oor die stadion span. John het sy arms oopgegooi en uitgelate diep uit sy maag geskree.
Vir die val. Vir die vrees.
Hy het my op elke avontuur saamgesleep. Bungee, white-water rafting op die Oranjerivier. Rotsklim in Kaapstad. Dit was asof hy met al hierdie adrenalieninspuitings die grense van die lewe wou toets.
Die grens het hy gekry. Nie in een van die gevaarlike sporte nie. In ’n donnerse bottel pille.
So is my broer weg.
“My Here tog! John!” het my ma geskree toe ons hom kry. Dit sou hom nie terugbring nie, al het my ma hoe geskree en gebid in die kar op pad hospitaal toe. Die stadige oopmaak van die ambulansdeure by noodgevalle het die tyding gebring.
Dit was verby.
Ma het soos ’n verdwaalde uit die kar geklim en na die ambulans toe gestap. Ek en my pa het ’n ruk in die motor bly sit. Eers in ’n verdrinkende stilte. Toe sê Pa iets wat my so geskok het dat ek dit nog nooit aan iemand kon oorvertel nie. Nie eens my ma nie.
Nou is dit jare later en ek staan in John se kamer.
Die beeld van die sterk ou met sy blonde hare, oseaanblou oë en glimlag wat meisies se harte kon sagmaak, het al begin vervaag in plekke waar ek hom wou onthou. Dit het ’n skadu tussen verlang en vergeet geword.
Die Meksikane sê glo elke mens sterf drie dode: die eerste dood is wanneer jy jou oë vir die laaste keer toemaak, die tweede wanneer jy begrawe word en die aarde oor jou toemaak, en die derde die dag wanneer niemand jou meer onthou nie, wanneer jou naam nie meer gesê word nie.
“So, jy het nog een dood oor, my broer,” sê ek sag en gaan sit op die bed waar ons hom daardie dag gekry het, die leë pilbottel op die bedkassie.
“Slaap jy nie?” vra ’n stem by die kamerdeur.
Dit laat my opkyk.
My ma het ’n syjapon aan. Kaalvoet. Geen grimering om die moegheid op haar gesig weg te steek nie.
“Seker my sondes wat my wakker hou,” probeer ek grap.
Sy dink nie dis snaaks nie. ’n Spiertjie by haar mond trek.
Stadig kom Ma die kamer binne, amper asof sy op heilige grond loop. Dwalend beweeg sy deur die kamer. Sy raak hier aan ’n fotoraam, daar aan ’n sportmedalje of die getekende rugbybal wat eens in Lawson Kollege se gedenkmuseum was. “Partykeer is dit asof ek nog vir John in die kamer kan voel,” sê sy, haar stem broos van die herinnering. “Soos ek hom in my lyf gevoel het voor sy geboorte. ’n Ma vergeet nie hoe elkeen van haar kinders binne haar gevoel het nie. John was die onrustige een. Tóé seker al planne gemaak vir daardie gevaarlike sport waaraan hy sou deelneem. Jy was kalmer, Greg. ’n Denker of ’n dromer, het ek destyds gedink. By tye het jou voet hier onder my hart vasgeskop. Asof jy genoeg gehad het van die benoudheid en wou uitbreek. Nee, het ek toe besluit, hierdie een gaan ’n rebel wees.”
My ma laat die woord “rebel” in die lug hang sodat ek daarmee kan maak wat ek wil.
Vir ’n ruk lank praat ons nie. Ek sit op John se bed en my ma staan net daar skuins voor my, kantel haar kop asof sy soekend luister vir John se stem – wat nie kom nie.
Uiteindelik verbreek ek die stilte. “Ek gaan nog ’n rukkie sit, Ma kan maar gaan slaap.”
Sy knik. Maar steeds staan sy versteen in haar gedagtes, draai haar wysvinger deur haar hare. “As ’n mens ’n