Zola Emil (1840–1902) – znakomity powieściopisarz francuski, twórca naturalizmu w literaturze. [przypis redakcyjny]
149
„Une page d’amour” (fr.) – Kartka miłości, powieść Zoli, wówczas nowość wydawnicza. W dalszym ciągu Prus wspomina o bohaterce powieści Helenie Grandjean, w której kocha się pan Rambaud. [przypis redakcyjny]
150
opat – tytuł przełożonego w niektórych klasztorach. [przypis redakcyjny]
151
zwłóczyć – dziś: zwlekać; ociągać się. [przypis edytorski]
152
tamburek – bębenek, na którym naciąga się materiał do haftowania. [przypis redakcyjny]
153
nawłóczyć – dziś: nawlekać. [przypis edytorski]
154
„Le Moniteur de la Mode” (fr.) – monitor mody: tytuł żurnala mód paryskich (monitor: doradca, nauczyciel). [przypis redakcyjny]
155
szezlong – rodzaj wyściełanej sofy. [przypis redakcyjny]
156
Acte de resignation (fr.) – akt poddania się woli bożej. [przypis redakcyjny]
157
Que votre nom soit beni à jamais… (fr.) – „Niech imię Twoje będzie błogosławione na wieki, mimo że chciałeś mnie doświadczyć przez to cierpienie.” [przypis redakcyjny]
158
…et d’attendre en paix votre divin secours… (fr.) – „…i oczekiwać w pokoju Twej boskiej pomocy.” [przypis redakcyjny]
159
subiekcja – kłopot. [przypis edytorski]
160
żakiet – długa marynarka maska z zaokrąglonymi połami. [przypis redakcyjny]
161
jatagan – wschodnia broń sieczna pośrednia między nożem a szablą [przypis redakcyjny]
162
koteria – grupa osób popierająca się wzajemnie, ze szkodą dla ogółu. [przypis redakcyjny]
163
przy możliwych wyborach do rady miejskiej – miasta w Królestwie, poza krótkim okresem rządów Wielopolskiego, nie posiadały samorządu. [przypis redakcyjny]
164
gladiator – zapaśnik w starożytnym Rzymie, walczący na publicznych igrzyskach. [przypis redakcyjny]
165
pozytywka – rodzaj małej katarynki, samogrającej po nakręceniu. [przypis redakcyjny]
166
Hozer – właściwie: Hoser; założona przez Piotra Hosera ok. 1848 r. znana firma ogrodnicza Braci Hoser zajmowała się hodowlą i sprzedażą drzew owocowych, ozdobnych oraz kwiatów. [przypis redakcyjny]
167
organ – dziś: organy. [przypis edytorski]
168
pikieta – gra w karty na dwie osoby. [przypis redakcyjny]
169
wojna bułgarska – wojna ta została wypowiedziana Turcji przez Rosję pod pretekstem obrony Bułgarów i toczyła się głównie na terenie Bułgarii; stąd nazwa bułgarskiej [przypis redakcyjny]
170
Komu wiele dano, od tego wiele żądać będą – cytat z Ewangelii św. Łukasza (Łk 12:48). [przypis redakcyjny]
171
donżuan – w przenośni: uwodziciel kobiet; don Juan: bohater z dramatu hiszpańskiego Tirso de Moliny (1630), później bohater wielu utworów literackich. [przypis redakcyjny]
172
obsacza – dziś: osacza. [przypis edytorski]
173
Kwirynał – jedno z siedmiu wzgórz rzymskich; od r. 1870 nazwa siedziby królów włoskich. [przypis redakcyjny]
174
składowe – opłata za przechowanie towaru na składzie. [przypis redakcyjny]
175
gród aklimatyzacyjny – tu: ogród zoologiczny, ogród dla zwierząt egzotycznych. [przypis redakcyjny]
176
nowy, jeszcze nie wykończony sklep… – nowy sklep Wokulskiego umieścił Prus na Krakowskim Przedmieściu pod nr 7 (tzw. „dom Grodzickiego”). Dom ten, wypalony w 1944 r., obecnie został odbudowany. [przypis redakcyjny]
177
heliotrop – krzew o silnie pachnących kwiatach. [przypis redakcyjny]
wpływ magnetyczny – dziś powiedzielibyśmy: hipnotyczny. Osoba w stanie hipnozy, podobnym do snu, traci świadomość i wolę i spełnia jedynie rozkazy hipnotyzera. W wieku XIX uważano hipnozę za zjawisko analogiczne do magnetyzmu fizycznego i nazywano je również magnetyzmem. [przypis redakcyjny]
180
parias – członek najniższej kasty w Indiach; ogólnie: najbardziej pogardzany i krzywdzony członek społeczeństwa. [przypis redakcyjny]
181
wystawa w Paryżu – 1 maja 1878 r. została otwarta w Paryżu wielka wystawa powszechna, która pociągnęła za sobą duży napływ obcokrajowców. Zwiedziło ją około dwustu tysięcy cudzoziemców, w tym blisko dwa tysiące Polaków. [przypis redakcyjny]
182
konkiety – podboje. [przypis redakcyjny]
183
brelok – ozdobny wisiorek przy łańcuszku. [przypis redakcyjny]
184
Szolc – firma galanteryjna w Warszawie. [przypis redakcyjny]
185
meches – pogardliwa nazwa przechrzty, używana przez Żydów ortodoksyjnych (ściśle przestrzegających zasad religii). [przypis redakcyjny]
186
infamis (łac.) – człowiek bez czci, niegodziwy. [przypis redakcyjny]
187
między Kopernikiem i Zygmuntem… – tj. wzdłuż całego Krakowskiego Przedmieścia: pomnik Kopernika wzniesiony został w r. 1830 według modelu słynnego duńskiego rzeźbiarza Bertolda Thorwaldsena (1770–1844). Zygmunt: znana kolumna z posągiem króla Zygmunta III Wazy (1587–1632), wzniesiona w r. 1644 przez jego syna Władysława IV na Placu Zamkowym. [przypis redakcyjny]
188
Mijają ludzkie pokolenia… – ten i następne wierszowane cytaty w tekście tego rozdziału pochodzą z poematu Włodzimierza Zagórskiego (1834–1902) Król Salomon (dedykowanego Bolesławowi Prusowi), opartego na motywach biblijnej księgi Eklezjastes. Fragment, z którego pochodzi ten i następne cytaty, ukazał się w zbiorze Z teki Chochlika w r. 1881. [przypis redakcyjny]
189
…w kwestii bulwarów nad Wisłą – sprawa budowy bulwarów nad Wisłą była wtedy rzeczywiście aktualna. „Kurier Warszawski” z 2 kwietnia 1879 roku donosi o powstaniu towarzystwa polsko–francuskiego, które zamierza wybudować te bulwary kosztem 25 milionów rubli. Projekt jednak ni
