'n Man van min belang. Chris Karsten
…” sê Luca ná ’n ruk, en niks meer nie, asof dit genoeg is om Ringo se gevoelens te verklaar.
Luther beduie in die rigting van sy wit kothuis agter ’n duin begroei met seeplakkies en soutbossies en vlesige suurvypolle, met ’n afdak van houtlatte en die twee hangmandjies geil van rooi malvas. Effe opsy van die gewoel van toeriste en vakansiegangers op restaurantverandas.
“Kom ons gaan sit weer op die stoep. Dis waar ek nou my dae met boeke slyt. Dis wat afgetredenes doen, jy weet: sit op die stoep en lees. Ken jy die Joodse skrywer Richler? Ek dink juis aan jou en Ringo toe ek lees hoe Richler sy gevoel beskryf op sy eerste besoek aan Duitsland, drie dekades ná die Holocaust. Hy sê: ‘The best that can be hoped for, I think, is possibly, just possibly, my children will forgive theirs.’ Is dit hoe julle ook voel, jy en Ringo?”
“Ek is eintlik op pad Laaiplek toe, my seepokke wag.” Luca staan op en leun skuins en probeer ’n spoelklip oor die laagwater afkets, dan nog een. “Ek dink ek en Ringo het mekaar lankal vergewe vir die sondes van ons vaders. Het jy weer van Mosman gehoor? Het hy sý weergawe al vir jou vertel?”
“Kom,” sê Luther en stryk met die sandpaadjie aan teen die duin op. “Jy kan môre Laaiplek toe ry, jou seepokke gaan nêrens heen nie. Kom ons gaan sit en jy vertel my wat jou na die Australiese Outback gelei het. Vertel my as vriend, nie as joernalis nie. Eksjoernalis, dis wat ek nou is. Ek sit en lees en luister na musiek, en saans drink ek wyn, kyk uit oor Paternoster se see en wonder oor die apostoliese onversoenbaarheid van ons eie Torquemadas.”
“Ons wát?”
“Oor hoekom die wreedste fanatici altyd die skoonste gewetens het.”
“Soos my pa? Jy’s seker jy gaan niks skryf nie?”
“Mos so gesê. Ek is kláár. ’n Stoeppoeper, dis wat ek nou is, nie meer ’n skribbelaar nie.”
Die begin van sy einde as skribbelaar was die amptelike koevert op sy lessenaar, daardie oggend ’n paar maande terug toe hy hom, soos elke oggend vir byna veertig jaar, niksvermoedend aangemeld het vir werk, sy groen tupperwarebak onder die arm. Snaaks hoe op ’n dag van onverwagte trauma nietige, onverwante detail in jou kop bly vassteek. In die bak was twee kaastoebroodjies en ’n sny oorskietpizza met salami, olywe en sampioene. Hy onthou dit goed, maar kan nie onthou of hy dit ooit daardie dag geëet het nie. Hy sou die stukkie pizza in die kantoorkombuis se mikrogolfoond moes gaan opwarm het, hy sou die aroma gekry het. Hy onthou nie die aroma nie. Hy twyfel of hy dit geëet het. ’n Mens is gewoonlik nie baie honger wanneer jy uit die bloute ’n skop onder die gat kry nie.
Hy onthou die inhoud van sy tupperwarebak en die inhoud van die koevert, en hy onthou hoe al die oë hom later die oggend om die nuustafel ontwyk het, en as hy ’n skelm blik van onder af op hom betrap het, was dit ’n glimp van medelye soos met dood in die familie. Maar hy het nie familie nie, en hy was die enigste een wat dood was … wel, wat die ontydige tyding van sy eie dood gekry het. En almal het geweet, dit was g’n geheim nie, behalwe vir hom. Dís hoe korporatiewe teregstellings voltrek word: in geslepe stilte, die slagoffer die laaste een om te hoor.
Hy het ’n vermoede gehad. Daar is altyd vermoedens as gerugte van autos-da-fé dik loop. Die gange was verlate en die conversos klein en biddend agter rekenaarskerms verskuil teen die paapse bul wat uitgevaardig is oor herstrukturering en besnoeiing, oor digitale grepe en die laaste drup van drukkersink. Maar die bul en die brief in die koevert op sy lessenaar swyg oor vet katte en wynlandgoedere en bosveldplase en vroue – gediens of ingeruil – met ’n smaak vir somervillas in Provence en Toskane. Die brief vermeld wel artikel 189 van die wet op basiese diensvoorwaardes, en werknemer M.L. Roets kry opdrag om met menslike hulpbronne te skakel vir die bedrag van sy vrywillige skeidingspakket, en in die fynskrif van dié epistolêre wraak teen ouderdom is die aanbod van die nuwe rooi hoede ononderhandelbaar: vat dit of los dit. En have a nice day.
Maar die inhoud van die amptelike koevert het nie net sy lewe op ’n ander koers gesit nie, dit het ook, in sy stuiptrekkings as skribbelaar, sy pad laat kruis met dié van twee vreemdelinge: Luca Thom en die spook Mosman.
Om die nuustafel het hy gesê: “Ek sal dit vat, hierdie storie.”
“Dis ver, dis in die Langkloof,” het die nuusredakteur gesê, skaars ’n gameet toe Luther al sy eerste koerantstorie geskryf het. Soos die inhoud van jou kosbak op ’n sekere traumatiese dag, vergeet ’n joernalis ook nooit sy eerste storie nie: ’n jong onderwyser val uit ’n venster van die tiende verdieping van ’n polisiegebou in Johannesburg. Ahmed Timol se dood was toe die sewentiende sterfte in aanhouding. Almal selfmoorde, troos premier John Vorster, slaap gerus, die volk is veilig, g’n nodigheid vir ’n geregtelike kommissie van ondersoek nie.
Luther het hom vir die nuusredakteur opgeruk. “Ek wéét waar die fokken Langkloof is.”
Hoe verder van Johannesburg des te beter, vir sy laaste storie.
Sy hou van grappies, die nuusredakteur, hou veral daarvan as vir haar grappies gelag word, as die gatkant van haar broek gepruim word, en sy noem hom ’n ou nuushond op hitte wanneer hy die reuk van ’n moord kry.
Ou nuushond.
Op hitte.
Sy toets graag die grense van fatsoenlikheid, die nuusredakteur, sy dink dit presenteer haar as iemand met ballas.
Nuushond, jissus. Wie praat van ’n nuushond? Nie eens in die ou skool het hulle van nuushonde gepraat nie. Lunsrieme, ja, en teertoue, vuilspuite, sensasiesoekers. Só is hulle uitgekryt; nooit nuushond nie.
En wie het van moord gepraat? Die wenk was oor ou bene wat in ’n braakland op ’n bergplaas oopgeploeg is. Kon die beendere van diere wees – donkie, bok, skaap, bobbejaan.
Hy het uit die nuuskonferensie gestap en die boer gaan bel.
Die boer het gesê: “Kom, dis g’n dierebene nie, dis ménsbene.”
Luther het gesê: “Wie se diagnose?”
Die boer uit die Langkloof het hom opgeruk. “Die antropoloog se diagnose, wie anders? Hulle was ’n week hier, het my hele land opgegrou. Kom vat ’n kiekie. Hou jy van proteas, meneer Roets? Jy kan proteas terugvat vir jou vrou. Wat is haar gunstelingkleur?”
Hy het gesê hy het nie ’n vrou nie, loop alleen, prys die Heer.
Die boer het ’n oomblik geswyg, dalk om te peins oor moontlikhede dat die joernalis geskei kan wees, dalk ’n wewenaar, en toe gevra: “Wat van ’n dogter? Niks soos die Trots-van-Franschhoek vir jou dogter se bruidstafel nie. Dís wat ek daar wou aanplant, daar waar die bene gekry is, bruidsblomme.”
“Ek het ook nie ’n dogter nie.”
“Maak nie saak nie, kom kuier, kom slaap oor, ek sal jou als van die opgrawing vertel. Hulle is met ’n vrag bene hier weg. Groot geheimsinnigheid. Maar ek ken die luitenant van Uniondale, sy vrou hou van rooi skaamblomme, Protea nana …”
Luther se aandag het vasgesteek by “mensbene” en “geheimsinnigheid”, dis soos suurstof vir ’n ou lunsriem.
Die boer het gesê: “Lyk na die bene van viér liggame wat uitgegrou is, meneer Roets. Kan ek jou Lieter noem? En ou bene, nie vars nie. Koeëlgat in een van die skedels, het dit met my eie oë gesien. Die moordspeurders van die Kaap het die saak aan die MPTT oorgegee.”
“Die MPTT? En dis Loether, nie Lieter nie.”
“Presies wat ek ook wou weet, Lieter: wie’s die MPTT? Glo Missing Persons Task Team.”
“Oukei, ek’s op pad,” het Luther gesê. “En miskien ’n koningsprotea of twee, as jy het, vir ’n vriendin op Paternoster.”
3
Die blommeboer kyk vroegdag op na die berg, hoog uit die eskarp die stroom stil en blink in die oggendson, ’n silwer straal van kwik teen die hang af. Dis vir daardie kosbare water wat hy die stuk berggrond bygekoop het, byna twintig jaar gelede al, en dit lê steeds onbewerk teen die helling. Onder is die dam wat hy geskrop het, damwal van grond met ’n uitloop wanneer