Pruimtwak en skaduboksers. Danie Marais
jou eerste dun bundeltjie, jou oorweldigende, verwarrende klein lewetjie bestaansreg sal gee; dit sal transformeer in iets groters en beters. Nie lank daarna nie besef jy: maar jy sit steeds effe platsak met die kopseer van die wêreld en jouself. En nou moet jy boonop aan ander maniere probeer dink om daaroor te skryf sodat jy as ’t ware jou eie noodtoestand kan vernuwe.
Die beste ding van publikasie is egter dat jy, soos die verteller van “Escape”, opnuut in aanraking kom met mense wat jy dalk verwaarloos het. Jy ontmoet ook ’n rits nuwe reisgenote wat op soortgelyke manier as jy aan die lewe ly (en ook nie in joga belangstel nie).
Maar van die bittersoet storie agter die “Piña Colada Song” hou ek selfs nog meer as van die liedjie. Want sien, Holmes is eintlik ’n veelsydige, dikwels ook ernstiger kunstenaar. Hy het verskeie Broadway-stukke agter sy naam, onder meer Say Goodnight, Gracie en The Mystery of Edwin Drood. Hy het liedjies geskryf wat opgeneem is deur Barbra Streisand, Judy Collins en Britney Spears, die televisiereeks Remember WENN geskep en die roman Where the Truth Lies geskryf. Sy werk is al met Tonys, Emmys en Edgars bekroon. Maar ten spyte daarvan is hy net waarlik bekend vir sy “Piña Colada Song”.
In ’n onderhoud met songfacts.com het Holmes dit só gestel: “Ek vermoed as ek ’n hele brandende weeshuis van ’n vlammedood red, sal iemand wanneer ek die laaste kind op my skouers uitdra en halfverkool daar staan, sê: ‘Is jy nie daai ou wat die Piña Colada Song geskryf het nie?’”
’n Verdere ironiese stertjie aan die storie is dat Holmes nog nie eens ’n piña colada oor sy lippe gehad het toe hy die lirieke geskryf het nie. Die oorspronklike reël was: “If you like Humphrey Bogart and getting caught in the rain.”
Toe reken Holmes sy vorige albums was reeds vol fliekverwysings en hierdie vrou wil ontsnap na ’n tropiese eiland en op daardie eiland wil sy nie ’n Budweiser bestel nie, maar ’n mengeldrankie in ’n uitgeholde pynappel met ’n lang strooitjie en vlaggies in, iets soos ’n piña colada.
En terwyl Holmes nog wonder hoe ’n piña colada nou eintlik proe, besef hy dié twee woorde werk boonop beter as “Humphrey Bogart” in terme van klem, lettergrepe, klank en assosiasie.
Holmes sê hy het dié verandering gemaak omtrent vyf minute voor hy begin het om die liedjie op te neem, maar dit het gewerk soos ’n bom. Voor “Escape” ’n nommereen-treffer in Amerika was, het min kroeë en restaurante piña coladas op die spyskaart gehad; daarna was dit oral verkrygbaar.
Die verhaal van Holmes en sy een groot treffer wys jou dit is eenvoudig nie waar dat almal kan doen en bereik wat hulle wil met genoeg toewyding en harde werk nie. Hoekom hierdie mite, wat so duidelik die uitsondering tot ’n reël verhef en daarmee 99 persent van die mensdom mismoedig stem, so graag oraloor verkondig word, is ’n raaisel. Die wêreld en sy toevallighede is duidelik sterker as enige individu en in watter mate jou sukses of jou mislukkings en teleurstellings jou definieer, is nooit heeltemal in jou hande nie.
Een van die roerendste tonele in Steven Soderbergh se rolprent oor Liberace, Behind the Candelabra (2013), is wanneer ’n uitgemergelde Liberace op sy sterfbed aan sy voormalige minnaar Scott Thorson sê: “I just don’t want to be remembered as some old queen who died of Aids.” (Die einste Rupert Holmes dra terloops by tot die Candelabra-klankbaan.)
Net soos Liberace tot op die laaste gerebelleer het teen die rol wat die Groot Draaiboek aan hom wou opdring, is Holmes sekerlik meer as die man agter die “Piña Colada Song”. Ook ek wil soms sê maar hier’s iewers ’n fout, meneer, ek is nie regtig hierdie verwarde geskeide man met ’n oortrokke bankrekening en gestampte motor nie.
Maar van een ding is ek seker, as ek sou weet hoe om ’n speelse one-hit wonder soos “Escape” te skryf, doen ek dit nou dadelik.
KAN NIE KLA NIE
Die een gedig in Loftus Marais en Heilna de Plooy se Nuwe stemme 5-bloemlesing wat ek wens ek geskryf het, is Desmond Painter se “Aanvaarding”:
Ek aanvaar die lewe waarin ek gebore is.
Ek aanvaar my gesig, die kleur van my vel.
Ek aanvaar hier en daar, ek aanvaar
Brackenfell, ek aanvaar die tong wat toeval
vir my uitgesteek het, al die kwynende klanke.
Ek’s ’n man en ek aanvaar dit. Getroud, kinderloos
nog aanvaar ek, soos dat ek bogronds dwaal
maar ondergronds dood sal wees.
Ek aanvaar die slae van die lewe:
die fronsende gesig, die tewerige tong.
Ek aanvaar die bedelaar en die honger kind.
Daar’s ’n oorlog, ek aanvaar dit; die bittereinder,
die vredesduif, die koerantverkoper,
en elke slaaf van God aanvaar ek.
Kontinente en valleie, koepelsvol son.
Ek aanvaar ek aanvaar ek aanvaar.
Painter se gedig is geskoei op “Acceptance” van die Turkse digter Ziya Osman Saba, maar soos ’n geïnspireerde cover-weergawe van ’n liedjie verstel hy die klem en die perspektief treffend. Saba se vers gaan oor essensiële magteloosheid en die menslike toestand; Painter s’n meer spesifiek oor die (oorwegend wit) Suid-Afrikaanse middelklasvariant van dieselfde toestand.
Die groot, spesifieke en allesbepalende verskil tussen Saba en Painter se verse lê in “ek aanvaar / Brackenfell, ek aanvaar die tong wat toeval /vir my uitgesteek het”. Die woord Brackenfell roep immers ’n hele wêreld en waardestelsel op vir enigiemand wat vertroud is met die noordelike voorstede van Kaapstad en die lewe agter die Boereworsgordyn. En soos die Nobelpryswenner Czesław Miłosz dit in The Witness of Poetry beklemtoon: “Ons konfronteer en begryp die menslike toestand met medelye en verskrikking nie in abstrakte terme nie, maar altyd met betrekking tot ’n gegewe plek en tyd, in een spesifieke provinsie, een spesifieke land.”
En ’n mens kan seker byvoeg: binne een gegewe sosio-ekonomiese klas en geslag. Of soos Painter dit tweeduidig stel: “Ek’s ’n man en ek aanvaar dit.”
Maar dié lakonieke vers se titel is “Aanvaarding” nie “Gemoedsrus” nie en die ontstemmende trefkrag lê in die suggestie van tierende frustrasie wat onder al dié teësinnige berusting lê. Dit het my met die eerste lees dadelik herinner aan dié een passasie uit Douglas Coupland se debuutroman Generation X (1991) wat my al twintig jaar lank bybly: “Ek kry die gevoel ons emosies, hoe wonderlik ook al, verdamp in ’n vakuum, en ek dink dis omdat ons middelklas is. Want sien, as jy middelklas is, moet jy saamleef met die feit dat die geskiedenis jou gaan ignoreer; nooit ’n kampvegter vir jou saak gaan wees nie en nooit vir jou gaan jammer voel nie. Dit is die prys wat jy betaal vir daaglikse gemak en stilte. En as gevolg van hierdie prys, is alle geluk steriel; bly alle hartseer onbeklaag.”
Aan die een kant oordryf Coupland natuurlik. Die wêreld se biblioteke en kunsgalerye kreun onder die klassieke boekstawing en uitbeelding van middelklaspyn, -ekstase en -versugting. En tog verstaan ek – en Painter se gedig – presies wat hy bedoel. Daar gaan nooit ’n middelklasantwoord op James Brown se “Say it loud: I’m black and I’m proud” wees nie; nooit ’n middelklastreffer met die hondsdol intensiteit van die Sex Pistols se punkkreet “Anarchy in the UK” nie. Middelklas kan nie die skouspelagtige dramatiese ironie van ’n Marie Antoinette troef nie en ook nie ’n martelaar soos Hector Pieterson of ’n held soos Mandela oplewer nie.
’n Wit middelklasman van ’n Brackenfell kan hom slegs as slagoffer binne die breër Suid-Afrikaanse konteks sien indien hy bereid is om bitter baie geskiedenis en statistieke te ignoreer; óf as hy in die geloof lewe dat kruipende, onmenslike armoede miljoene mense se verdiende loon is en hý die sondebok is wat aan die ontvangkant van ’n ideologiese sameswering staan. “We are the Champions” van Queen kan hy egter ook nooit uit volle bors met volle oortuiging sing nie. Selfs al het hy kennelik soveel om voor dankbaar te wees, voel hy allermins na die kaptein van hierdie skip of sy eie lot.
Vir