Mövcudluq mübarizəsi. Мехмет Ниязи
Yusifin əhdini yerinə yetirməmiş olacam. Məni günahakar qullarından etmə” – deyib əllərini üzünə çəkəndə bir neçə damla yaş ovuclarını islatdı.
* * *
Meşədə quru odunları arabaya yüklədi. Öküzlərin noxtaları Muradın əlindəydi. Fadimə bacı həm dəyənəyi ilə öküzləri dürtməkləyir, həm də təhlükəli yerlərdə arabanı tuturdu. Yamaclarda arabanın bir və ya iki təkərini bağlayır, toz buludu ilə düşürdülər.
Kəndin girəcəyinə çatanda Murad qapılarının qarşısında bir jandarmın durduğunu gördü. “Nə oldu, görəsən?” qorxusuyla kürəyini boyunduruğa dayayaraq:
– Oha, oha, – dedi və arxada qalan anasına tərəf döndü.
– Niyə dayandın?
– Qapıda jandarm var!
Fadimə bacı vəziyyəti anlamaq üçün gecikmədi.
– Sən arabanı sür, gəl.
Qaçarkən, sanki ürəyi yerindən çıxacaqdı. Yaxınlaşanda yavaşıdı, tez-tez nəfəs alaraq yaylığını düzəltdi.
– Jandarm bəy, xeyir ola?
– Bir iş üçün bu kəndə gəlmişəm. Məhkəmə vəkili Lütfü əfəndi bir məktub göndərib. Yusifin arvadı Fadiməyə çatacaq.
– Mənəm.
Cibindən məktubu çıxarıb verdi.
– Allah amanında.
İçi-içinə sığmayan Fadimə bacı tez məktubu açıb, oxutmaq istəyirdi. Həyəcanına rəğmən bir bəhanə tapdı:
– Qardaş, yorğunsan, bir ayran verim, iç.
Jandarma geri qayıtdı.
– Yaxşı olardı, bacı.
Evə girdi, səhər çalxaladığı ayrandan tasa tökəndə ağlında bu sözlər fırlanırdı: “Görəsən, nə yazılıb?”
Ayranı içən jandarma “Allah amanında” deməyə imkan vermədən məktubu uzatdı.
– Nə yazıldığını oxuya bilərsən?
Jandarm zərfi cırdı, əvvəlcə sakitcə gözlərini gəzdirdi, məktubu Fadimə bacıya verəndə də:
– Oğlunuz İstanbul İmam-Xətib məktəbinə müraciət edib, – dedi, – qəbul olunub, sentyabr ayının iyirmi dördündə İstanbulda olmalıdı. Haydı, salamat qalın.
Sevincindən başını itirdi; nə deyəcəyini, nə edəcəyini bilmədi. Arabanı qapıya gətirən Muradın çiyinlərindən tutub silkələdi:
– Alındı, oğlum, Allah üzümüzə baxdı, səni məktəbə qəbul etdilər, – dedi.
Gözləri gülən Murad necə reaksiya verəcəyini bilmədi, ancaq bir azdan anasının sevincinə qoşuldu. Fadimə bacının həyəcanı azalası deyildi. Öküzləri tövləyə bağlayanda: “Bir dəfə də müəlliminə oxudum, artıq ziyanı olmaz, dəqiq olsun. Jandarm, bəlkə, səhv oxuyub. Yox, canım, niyə səhv oxusun ki? Yenə də oxudum” – deyə öz-özünə danışırdı.
Müəllim məktəbin bağçasındakı söyüdün kölgəsinə oturacaq qoyub əyləşmiş, axşamın ilıq küləyinin dadını çıxarırdı. Fadimə bacını və Muradı görəndə gülümsədi. Başını aşağı salıb namusuyla, öz halal zəhmətilə yaşayan Fadimə bacıya hörmət edirdi. Muradı da sevirdi. Yaşına görə ağırtəbiətli, sinfinin ən fəal şagirdi idi.
– Nədir o, Fadimə bacı?
Qadın əlindəki məktubu uzatdı. Murad utandığından anasının arxasında dayanmışdı. Müəllimi məktuba bir az baxdıqdan sonra sevincindən qəhqəhə çəkdi.
– Fadimə bacı, “Qərib quşun yuvasını Allah qurar” deyiblər. Muradı İmam-Xətib məktəbinə qəbul ediblər. Sentyabr ayının iyirmi dördündə orda olmalıdır. Nəbadə gecikməyin.
Müəllim oturacaqdan qalxdı. Anasının arxasında gizlənən Muradın çiyinlərindən tutdu.
– Bax, işlə haa. Ananın rahatlığını təmin et. Vətənə, xalqa xidmət et, məni də unutma, yaxşı?
Muradın tərli yanaqlarından öpdü.
* * *
Xəbər tezliklə bütün kəndə yayıldı. Kimlərsə Fadimə bacını tərifləyirdi: “Qadın belə olar. Gənc yaşında dul qalsa da, nə namusuna söz gətirdi, nə işini düzdə buraxdı. Oğlunu oxutmağa çalışır. Bacardı da… Muradı getdikdən sonra əli qoynunda qalacaq, bunu da gözə alıb”. Paxıllar da az deyildi: “Bu qadın uşağı nə ilə oxudacaq? Camaatı özünə güldürəcək!” – deyənlər də vardı.
İşlər azaldığından üç gündü ki, “Kənd otağı” açılmışdı. Bu axşam alaqdan, toxumdan, əsgərlikdən danışan olmadı. Yusifdən, Fadimə bacıdan, Muraddan danışdılar.
Qoca Molla İbrahim titrək barmaqları ilə tütün qabından çıxardığı tütünü bükərək:
– Səksən üç yaşımı gilas ayında tamamladım, – dedi, – hərb gördüm, zərbə gördüm, nə yalan söyləyim, Allahın bildiyini bəndədən nə gizlədim? Fadimə bacının bacardığı mənim əlimdən gəlməz.
Qapının arxasında oturan Yaqub Veysəl, Molla İbrahimin nə demək istədiyini anlamışdı. Guya heç nədən xəbəri yoxmuş kimi soruşdu:
– Nə edib ki, Fadimə bacı?
– Nə edəcək?! Qadın oğlunu məktəbə qoydu. Hansımız etmişik? Ağlımızın ucundan belə keçməyib. Bir məmur görən kimi bu boyda saqqalla qarşısında az qala əyilmiş vəziyyət alırıq. Övladlarımız da belədi, nəvələrimiz də belə olacaq.
– Narahat olma, İbrahim əmi, oxuda bilməz! Oxutmaq asandı? Pul lazımdı bununçün, Fadimə bacıda hardandı bu güc? Həvəsdi də, başlayıb, sabah sönüb yarımçıq qalacaq.
Molla İbrahim başını yellədi, ağ hörmə fəsinin altında qəzəblə qaşlarını çatdı.
– Veysəl, Veysəl! Oxuyacağı üçün narahat olmuram, sevinirəm. Eşitdiyimə görə, məktəb pulsuzdur. Yeməyi, içməyi məktəb verəndən sonra nə var ki?
– Təbilin səsi uzaqdan xoş gəlir. Kitab, dəftər, zir-zibil pulu, bunların hamısına yenə də güc lazımdı. Dul qadında o güc hardandı?! Uşaq da axmağın biri, oxumaz.
– Eh, ay Veysəl! Bax, elə bu qonşu arasındakı paxıllıqdı da bizi bu hallara salan. Kimsə xeyirli bir iş edirsə, başqası onu yıxmağı özünə vəzifə bilir. Uşaqlığımda kənd necəydisə, indi də elədi. Nə olar ki, bizlərdən də bir adam çıxsa… Pis olar?
– O vaxta qədər kim ölə, kim qala…
Molla İbrahim siqaretindən bir qullab alıb, qalın tüstünü burun deşiklərindən buraxırdı.
– Oğul, gün dediyin nədir ki, gəlib keçər, xəbərin olmaz. Yaşadığım səksən üç il indi mənə kibrit çöpünün yanması qədər qısa gəlir. Biz görməsək də, oğullarımız, nəvələrimiz, kəndimiz görəcək. Bunların heç biri görməsə, Məhəmməd ümmətindən kimsə görər.
Ona kömək etməliyik ki, heş olmasa, edəcəyi savablardan bir azı da bizim məzarımıza çatsın.
– Oxuya