Меншікке қарсы қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылық. Гүлзағира Атаханова
басқа да меншікке қарсы қылмыстар
Заң әдебиеттерінде қылмыстық құқық ғалымдары меншікке қарсы қылмыстарды пайдакүнемдік және пайдакүнемдік мақсаттағы емес деп екіге бөлуді ұсынады. Біріншіден, мүлікті бөтеннің мүлкін заңсыз айналымға түсу (ұрлық, алаяқтық, иеленіп алу мен ысырап ету, тонау, қарақшылық, ерекше құнды заттарды заңсыз айналымға түсіру) және басқа да пайдакүнемдік меншікке қарсы қылмыстар (қорқытып алушылық, алдау немесе сенімге қиянат жолымен мүліктік залал келтіру, көрінеу қылмыстық жолмен мүлікті алу немесе өткізу).
Мұндай жіктеу қылмыста «пайдакүнемдік ниеттің бар немесе жоқтығын» анықтауды қажет етеді. Қылмыс жасаудың ниеті ретінде пайдакүнемдік қылмыс құрамында маңызды роль атқарады. Бұл адамдарды қылмыс жасауға итермелейтін кеңінен таралған және мәжбүрлеп итермелейтін пиғыл. Пайдакүнемдік ниет қоғамдық қауіпті тудырып, көбірек залал келтіреді. Пайдакүнемдік өзінің туындау жағынан кекшілдік және меншіктің пайда болуымен, мемлекеттің пайда болуымен, қоғамды жіктеп бөлуімен бірге пайда болған. Осылай, жағымсыз қасиет ретінде пайдакүнемдіктің тууымен дамуы, нысандары мен мазмұны, қоғамдық-экономикалық формацияның ауысуымен, меншік нысандарының дамуымен тікелей байланысты болады. Пайдакүнемдік бөтеннің меншігіне қол сұғуын, баюға бағытталған адам белсенділігінің негізгі ынталандыру ұмтылыс қайнар көзі. Пайдакүнемдік, әсіресе қазіргі нарықтық заманда кеңінен өршіген ниеттердің бірі. Пайдакүнемдіктің қылмыстық маңызын бағалау кезінде осы ниет нақты көрінісін табатын нысандардың елеулі түрде өзгеруін де ескергеніміз қажет деп есептейміз. Сот тәжірибесінде кездесетін мұқтаждық, әлеуметтік жағдайдың төмендігі салдарынан және осы типтес ниеттер арқылы меншікке қарсы қылмыс жасаудың қылмыстық – құқықтық және криминологиялық маңызын анықтау барысында ескермеске болмайды. Қазіргі қолданыстағы заңға сәйкес, бөтеннің мүлкін заңсыз айналымға түсудің міндетті белгісі болып пайдакүнемдік ниет пен мақсат қатар танылады. Мүлікті алаяқтық жолмен бөтеннің мүлкін заңсыз айналымға түсуде пайдакүнемдік мақсат қажет, ал мүліктік залал келтіруде пайдакүнемдік мақсат міндетті емес. Сондықтан да біздің көзқарасымыз бойынша дұрысырағы болып пайдакүнемдік мақсаттың бар немесе жоқтығы меншікке қарсы қылмыстарды жіктеу критериясы ретінде ұсынылады. Бір жағынан, мүлдем түсініксіз авторлардың бірқатары автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын талан-тараж мақсатынсыз заңсыз иеленуді меншікке қарсы қылмыстардың пайдакүнемдік мақсаттағы түріне жатқызады. Заңға сәйкес пайдакүнемдік мақсат немесе ниет бұл оның міндетті белгісі деп даулы пікір табылмайды, бірақ та кейбір жағдайларда кездесіп те қалатын жағдайлары мүмкін. Сот практикасы бойынша және арнайы оқу әдебиеттерінде осы пікір қолдау көрсетілуде .
Мүлікті бөтеннің мүлкін заңсыз айналымға түсудің түріне қарақшылықты жатқызғанына мүлдем келісуге болмайды, біздің пікіріміз бойынша қылмыстық заң қарақшылықтың