Nowa Historia Meksyku. Erik Velasquez Garcia
„dzierżawcę ogrodu” (przyp. red.).
77
Mayeque – byli też zwani w języku nahuatl tlalmaitl, dosł. „ręka ziemi” (przyp. red.).
78
Mecapalli – przepaska, mocowanie ze sznurów przywiązywane do czoła, służące do noszenia ciężarów i powszechnie używane przez tragarzy w przedhiszpańskim Meksyku (przyp. tłum.).
79
Huitzilopochtli – „Lewa Strona Kolibra”, bóg rodowy Mexików, który według relacji mitohistorycznych wyprowadził ich z krainy Aztlan (będącej wyspą na jeziorze) i poprowadził w długą peregrynację, która zakończyła się założeniem miasta Mexico-Tenochtitlan. W epoce ekspansji ideologia propagowana przez elity Mexików zmieniła charakter Huitzilopochtliego w taki sposób, że stał się bogiem wojny i wcieleniem słońca, niejako zajmując pozycję dawniejszego boga, Quetzalcoatla. Zmiany te były zarazem jedną z ważnych przyczyn kryzysu politycznego w mexickim imperium tuż przed przybyciem Hiszpanów (przyp. red.).
80
Rodzaj wierzby z Doliny Meksyku, Salix bonplandiana (przyp. tłum.).
81
Rynek, wielki reprezentacyjny plac w śródmieściu dzisiejszej stolicy Meksyku (przyp. tłum.).
82
Coyolxauhqui – „Ta, której twarz ozdobiona jest grzechotkami”. Wg relacji mitohistorycznych Mexików była siostrą Huitzilopochtliego, która tuż przed jego urodzeniem, dowiedziawszy się o ciąży matki (bogini Coatlicue), wraz ze swymi 400 starszymi braćmi postanowiła ją zabić
1
Z dużą dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić, że wybrzeża kontynentu amerykańskiego, przez które przemierzały te pierwsze fale migracyjne, nie pokrywają się z dzisiejszymi. Były to fragmenty terenu uwolnione od lodowca dzięki bardziej sprzyjającemu klimatowi, a dziś są zalane przez wody Oceanu Spokojnego. Wnętrze kontynentu musiało być dla ludzi niedostępne podczas długich okresów w plejstocenie, gdyż tereny te pokrywał lodowiec stały lub półstały (przyp. aut. do wyd. pol.).
2
Termin „Mezoameryka” wprowadził w 1943 r. antropolog Paul Kirchhoff na określenie przedhiszpańskiego obszaru kulturowego ciągnącego się od północno-zachodniego i północno-wschodniego Meksyku po południowo-zachodnią część Ameryki Środkowej. Obejmował on większą część dzisiejszego Meksyku (oprócz jego północnych i północno-środkowych regionów, należących do tzw. Oasisamérica i Aridoamérica, zob. przyp. 5 i 6), Gwatemalę, Belize, zachodni Salwador, zachodnią Nikaraguę, północno-zachodnią Kostarykę (granica południowa biegła od ujścia rzeki Motagua do Zatoki Honduraskiej, przez jezioro Nicaragua, aż do zatoki Nicoya w ramach Oceanu Spokojnego, a północna – sięgała rzeki Pánuco wpadającej do Zatoki Meksykańskiej i rzeki Sinaloa uchodzącej do Pacyfiku), a zamieszkiwany był m.in. przez Olmeków, Zapoteków, Majów, Mixteków, Tolteków, Mexików (Azteków), Huasteków, Tarasków, Totonaków i inne grupy etniczne. Według Kirchhoffa Mezoameryka charakteryzowała się występowaniem wymienionych elementów kulturowych: uprawa trzech głównych roślin – kukurydzy, fasoli i odmian dyniowatych; konstruowanie na jeziorach sztucznych pól uprawnych (
3
Dolina Meksyku nadjeziorna – w oryg. Cuenca de México. Dla odróżnienia od Doliny Meksyku – hiszp. Valle de México (przyp. red.).
4
Są to ssaki z rzędu gryzoni, z rodziny
5
Mianem Aridamérica archeolodzy meksykańscy określają region rozciągający się w północnej części Meksyku (teren Półwyspu Kalifornijskiego oraz duże obszary dzisiejszych stanów Sonora, Chihuahua, Coahuila, Nowy León, północna część stanu Tamaulipas, jak również mniejsze części stanów Durango, Zacatecas, San Luis Potosí, Aguascalientes, północna część stanów Guanajuato, Querétaro i Jalisco), sięgający aż po południowy zachód dzisiejszych Stanów Zjednoczonych. Region ten charakteryzuje się suchym, pustynnym lub półpustynnym klimatem, w związku z czym nie rozwijały się tam wielkie kultury prekolumbijskie. Tereny te zamieszkiwały koczownicze grupy ludności, już w okresie prekolumbijskim określane wspólnym mianem Chichimeków, mimo ich różnorodności etnicznej i technologicznej. Za: Jesús Nárez, „Aridamérica y Oasisamérica”, w:
6
Mianem Oasisamérica archeolodzy meksykańscy określają prekolumbijski region kulturowy obejmujący południowo-zachodnią część dzisiejszych Stanów Zjednoczonych (południowe części stanów Utah i Kolorado oraz prawie całe stany Arizona i Nowy Meksyk) i północno-środkową część Meksyku (obejmującą stany Chihuahua, wschodnią część stanu Sonora oraz małe części stanów Durango i Zacatecas). Tereny te zamieszkiwały ludy rolnicze, które utworzyły kultury Anasazi, Hohokam, Mogollón i Casas Grandes. Za: Nárez, „Aridamérica y Oasisamérica”, dz. cyt. (przyp. red.).
7
Doliny Oaxaki lub Doliny Centralne Oaxaki – trzy doliny (Etla, Tlacolula i Zimatlán-Ocotlán), które łączą się ze sobą, tworząc kształt „Y”. Wielu autorów używa też po prostu terminu Dolina Oaxaki (przyp. red.).
8
Szarłat (
9
Kolczoch jadalny (
10
Miechunka pomidorowa (
11