Irish Archeology, „Expedition”, 1974, XVI, nr 3, s. 28. Cyt za: S. Piggott, Nemeton, Temenos, Bothros. Sanctuaries of the Ancient Celts, w: I Celti e la loro cultura nell’epoca pre-Romana e Romana nella Britannia, op. cit, s. 51.
24
M. Talarczyk-Andrałojć, M. Andrałojć, Mennictwo celtyckie na Kujawach – Celtic Coinage in the Kujawy Region, Poznań 2012. Zob. też tychże autorów: Nieznane oblicze Związku Lugijskiego – o mennictwie celtyckim na ziemiach polskich, Inowrocław–Poznań 2014.
25
Commentarii de Bello Gallico, V, 12; CBG, s. 136; CWG, s. 156.
26
B. Cunliffe, op. cit., s. 60.
27
Zob. Z. Woźniak, Celtowie w Polsce, Kraków 1968.
28
R.F. Avienus, Ora maritima, 105–107: AOM, s. 56; DHA, s. 49.
29
E. Dwelly, Curach (hasło z ilustracją łodzi i wiosła), w: The Illustrated Gaelic-English Dictionary, Glasgow 1973 (1901), s. 301.
30
Dane przytaczam za komentarzem do mapy Celtic Europe, wyd. National Geographic Society, Washington 1977 (autor tekstu Thomas J. O’Neill, kompilacja mapy Harry D. Kauhane).
31
P. Mac Cana, Celtic Mythology, London-NewYork-Sydney-Toronto 1975 (pierwsze wyd. 1970), s. 11.
32
W dawnej terminologii łacińskiej dzisiejsza Bretania, przed wiekami stanowiąc „nową” i „mniejszą” Brytanię, tak była właśnie nazywana: „Britannia Minor”, w odróżnieniu od „dawnej” i „większej”, czyli wyspy określanej jako „Britannia Maior” bądź rzadziej „Britannia Magna”, co przetłumaczone na języki europejskie z łaciny dało Wielką Brytanię. Z kolei w języku angielskim Bretania określana jest jako Brittany. Natomiast w języku franc. tak Brytania, jak Bretania ma identyczną formę, jak np. w pojęciu Grand Bretagne.
33
Zob. A. Majewicz i E. Majewiczowa, Literatura szkocko-gaelicka, w: DLE, t. 3, cz. II, 1991, s. 701.
34
Zob. G. Price, The Languages of Britain, London 1984, rozdz. Cumbric, s. 146–154.
35
Commentarii…, op. cit, VI, 14; CBG, s. 185; CWG, s. 219.
36
Ibid., V, 18; CBG, s. 140; CWG, s. 162.
37
Zob. A.H.A. Hogg, Hill-Forts of Britain, London 1975, s. 17.
38
Ibid., s. 18.
39
Commentarii…, op. cit, V, 21; CWG, s. 163; CBG, s. 142–143.
40
Ibid.
41
Dziennik Samuela Pepysa, wybór i przekł. M. Dąbrowska, Warszawa MCMLIV, t. 2, s. 334. Zdaniem niektórych badaczy słowo „Sarum” wywodzi się ze skrótu nazwy „Salisbury”, stosowanego przez średn. skrybów, następnie przekręconym w języku kolokwialnym. „Old” odnosi się do osady przedanglosaskiej.
42
E. Rutherfurd, Sarum. The Novel of England, New York 1987. Powieść ta zyskała do 1992 aż 13 wydań! Wprowadzam tu pojęcie „powieści transhistorycznej”, nie ujmowane dotąd w żadnym znanym mi słowniku terminów literackich ani opracowaniu teoretycznoliterackim. Treść powieści transhistorycznej, w przeciwieństwie do „powieści rzeki”, ukazującej zwykle dzieje 2–4 generacji (np. Buddenbrokowie Tomasza Manna, czy Saga rodu Forsythe’ów Johna Galsworthy’ego), obejmuje dzieje wielu stuleci, często historię całego narodu ujętą w narrację literacką, gdzie każdy z rozdziałów obejmuje inną epokę, łączoną jednak losem tej samej grupy bohaterów, w tym tego rodu lub kilku rodów. Za twórcę powieści transhistorycznej, mimo że zrazu nie została ona tak nazwana, uważa się amerykańskiego pisarza Jamesa Michenera, który w ten sposób ukazał m.in. historię Polski, od legendarnych początków aż do wybuchu Ruchu Solidarności w powieści Poland (1983), wyd. pol. Polska (2006).
43
R. Merrifield, Roman London, London 1969, s. 13.
44
Commentarii…, op. cit, VI, 17; CBG, s. 187 i CWG, s. 221.
45
P. Mac Cana, op. cit., s. 65–66.
46
Cuth Maige Tuired (Bitwa pod Moytirra), tekst zachowany w licznych wersjach, z których za najważniejsze i najbliższe dawnego oryginału uważa się dwie: Cath Maige Turedh ocus Genemain Bres Meic Elathain ocus a Righe (Bitwa pod Moytirra i narodziny Bresa, syna Elathana i jego panowanie), przechowywany w British Museum, tzw. rkps Harleya 5280: 2; Do Chath Mhuighe Tuireadh (O tym, co wiąże się z bitwą pod Moytirra), przechowywany w Royal Irish Academy jako rkps 24 P 9. W tłumaczeniu własnym posiłkowałem się dwoma niezależnymi przekładami tego zabytku na angielski, znajdującymi się w dużych fragmentach w nast. pracach: Ch. Squire, Celtic Myth and Legend, Poetry and Romance, London (b. r.), s. 86–88 oraz E. Knott, G. Murphy, Early Irish Literature, London 1966, s. 111–112.
W przydomku Lugha ildanach oznacza „posiadający wiele umiejętności” bądź też „znający wiele sztuk, ew. rzemiosł”. Prefiks sam znaczy z kolei tyle, co jednocześnie, razem, za jednym zamachem”.
47
Cyt. za: Ch. Squire, Celtic Myth and Legend, Poetry and Romance, op. cit, s. 84–85.
48
Cyt. za P. Mac Cana, op. cit, s. 73.
49
Zob. m.in. M. Dillon, N.K. Chadwick, Ze świata Celtów, przekł. Z. Kubiak, Warszawa 1975; J. Gąssowski, Mitologia Celtów, Warszawa 1978; J. Rosen-Przeworska, Religie Celtów, Warszawa 1971.
50
Zob. rodzinę haseł uid w: E. Dwelly, The lllustrated Gaelic-English Dictionary, op. cit., s. 991. Tamże rodzina haseł druid, druidh, druidheach itd., s. 363–364.
51
W znanych mi tekstach łacińskich nazwa ta zbiegiem okoliczności występuje zawsze w przypadkach zależnych, nigdy w mianowniku, stąd nie wiemy, w jakiej formie podstawowej używa jej dany autor (przypadki zależne są dla obu form identyczne). Por. Wojna galijska Cezara, VI, 13; CWG, s. 218 i CBG, s. 185: „in loco consecrato”.
52
E. Dwelly, op. cit., s. 364.
53
Commentarii, op. cit., VI, 13–14; CBG, s. 183–186; CWG, s. 217–219.
54
Ibid., VI, 14; CBG, s. 186; CWG, s. 219.
55
E. Dwelly, op. cit., s. 434, hasło filidh.
56
Commentarii…, op. cit., VI, 17; CBG, s. 186–187; CWG, s. 220–221.
