Агульная славянская гісторыя. Навуковыя даследаванні. Андрэй Тіхаміраў
вывучаць як археолагі па шматлікіх старажытным упрыгожванням, якія служылі адначасова і засцярогамі, так і этнографы па пережиточным сюжэтах вышыўкі з багіняй Макошы, малітоўна абарачаецца да неба, багінямі вясны, якія едуць на конях «з залатой сахой» і шматлікімі сімвалічнымі ўзорамі. Найцікавы разрад вешчуноў складалі «вешчуны-блюзьнер», казачнікі «кощюн» – міфаў, захавальнікі старажытных паданняў і эпічных паданняў. Казачнікаў называлі таксама «баяны», «заклінальнікі», што звязана з дзеясловам «баять» – распавядаць, спяваць, заклінаць. Акрамя вешчуноў-чараўніц, існавалі і жанчыны-вядзьмаркі, ведзьмы (ад «ведаць» – ведаць), чараўніцы, «потворы».
Паўночнае ўзбярэжжа Чорнага мора і Каўказ яшчэ ў дагістарычныя часы былі заселеныя Скіфамі. Скіфы, у дадзеным выпадку, могуць атаясамляцца з іранцамі, таўрамі (народ, які жыў на тэрыторыі Крыму), фракійцамі, фінскімі і праславянскай плямёнамі. Першапачаткова Скіфы былі качэўнікамі, але пазней асноўная іх маса перайшла да аселага ладу жыцця і ўтварыла «Скіфскай царства», якое знаходзілася ў пастаянных кантактах са сваімі суседзямі. Прыкладна ў 7 ст. да н. э. пачалася каланізацыя Паўночнага Прычарнамор'я старажытнымі грэкамі. Каланізатары сустракалі супраціў з боку скіфаў, але, як правіла, у лакальных сутычках выходзілі пераможцамі, звяртаючы ў рабства няскораных плямёнаў. Зрэшты, рабы-скіфы не карысталіся вялікім попытам з-за іх свавольства і прыроднай схільнасці да віна. Пазней скіфам даводзілася весці барацьбу і з Рымлянамі.
Толькі ў мінулым стагоддзі расійскімі археолагамі была адкрыта яшчэ адна своеасаблівая культура, якая існавала прыкладна ў 2—4 стагоддзях нашай эры і названая гісторыкамі «Чарняхоўскага».
Сляды «Чарняхоўскага» культуры былі знойдзеныя на ўзбярэжжы Дняпра, недалёка ад Кіева. Этнічна «черняховцы» былі блізкія да іранцам, разам з тым сярод іх маглі быць і іншыя этнасы, у тым ліку і праславяне. Вядома, што «черняховцы» мелі вельмі цесныя кантакты з Рымскай імперыяй і гоцкімі плямёнамі. Высокая канцэнтрацыя насельніцтва, а таксама высокі ўзровень развіцця земляробства і ранніх рамёстваў стварылі перадумовы для стварэння дзяржаўнасці, але самабытная цывілізацыя не выстаяла пад ударамі гунаў.
Вялікія змены ў дэмаграфічную сітуацыю на тэрыторыі нашай краіны ў той час ўнесла гуннской навала. Гуны былі вядомыя яшчэ старажытным кітайцам. Прыкладна ў 2 стагоддзі да н.э. яны былі змушаныя адысці на захад пад ціскам войскаў «пад неба» і дзесьці да 2 стагоддзю н.э. выйшлі да Волзе. На берагах Волгі гуны вымушаныя былі затрымацца амаль на два стагоддзі, паколькі сустрэлі супраціў з боку алан (іранцаў). Пазней, зламаўшы супраціў аланскіх плямёнаў, гуны накіраваліся на селішча «черняховцев» і далей на захад. Вельмі ваяўнічыя гуны вялі качавы лад жыцця, тым не менш, выпрабоўваючы на сабе ўплыў культур заваяваных народаў, усё больш імкнуліся да выгод цывілізацыі. Знакаміты гуннскі цар Атыла ужо меў палацы