Dziurdziowie. Eliza Orzeszkowa
to sposób znajdę… Na to już ja twoją babką i jedyną na tym świecie opiekunką jestem, żeby ciebie w każdéj godzinie ratować…
Bardzo zawstydzona, ale zarazem i zaciekawiona Pietrusia szepnęła:
– A jakiż to sposób, babulo?
Stara po cichutku prawić poczęła.
– Wszelakie są na to sposoby. Można nietoperza w mrowisku zakopać i, jak go mrówki ze wszystkiém zjedzą, z kosteczek jego jedną taką wybrać; można i ziela takiego poszukać, co nazywa się zaharduszką, a korzonki ma takie, jak niby to dwie rączki połączone… Można i innego ziela…
Wszystko to stara prawiła z powagą wielką i tajemniczością niejaką, a prawiła-by była daleko dłużéj, gdyby ją była Pietrusia mocno za fartuch nie pociągnęła. I przytém wstydliwie lecz razem radośnie zachichotała.
– Hodzi, babulo, – szepnęła, – hodzi! Niczego mi tego nie trzeba. Ani nietoperza, ani zaharduszki, ani innego ziela nie trzeba. On i tak ożeni się ze mną.
Stara widocznie z natężeniem wielkiém uszy nastawiła:
– Który? – zapytała.
– A Michałko.
– Kowalczuk?
– Ale.
Babka przyzwalająco pokiwała głową.
– Dobrze, – rzekła, – dobrze, czemu nie? chatynkę swoję i kawałek swojéj ziemi po ojcach ma. Przytém rzemieślnik… Ajaj! Jakby było dobrze! Kab tolko żeniłsia!
– Oj, oj! – tryumfująco zadzwoniła Pietrusia, – dalibóg ożeni się! mówił mnie nie raz, ale sto razy…
Tak mówiąc, rozpromieniła się cała. Z młodziutkich wesołych oczu jéj trysnął snop promieni, zęby jak perły błysnęły z za czerwonych warg. I wielka, niezmącona radość tak ją całą napełniała, że nie mogąc na miejscu wysiedziéć, zeskoczyła z pieca i zaczęła, po izbie kręcąc się, na całe gardło wyśpiewywać.
– Jeść u menie mój mileńki
Wsia moja rodzina,
Jak przyjedzie on do menie
Szczaśliwa hadzina!
Izba była pustą, bo w niedzielny ranek Piotr z Piotrową pojechali do kościoła, a chłopcy na ulicy wiejskiéj z rówieśnikami hulali. Piosenka, przez Piotrusię rozpoczęta, miała drugą, trzecią i czwartą strofę, i dziewczyna prześpiewała je wszystkie, jak fryga zwijając się po izbie, stół mokrą szmatą wycierając, do pieca na gotującą się strawę zaglądając, kury nakoniec, które na środek izby powyłaziły, do ciemnych spędzając podpiecków. Kiedy nakoniec, śpiewanie dziewczyny i gdakanie kur i chrząkanie wypędzonego do sieni wieprzka umilkły, ze szczytu pieca ozwała się Aksena.
– Pietrusia!
– A co?
– Chadzi tu.
Wskoczyła na tapczan u pieca stojący i zapytała:
– Co, babulo?
– Ot co. Michałku, teraz dwudziesty piérwszy roczek idzie.
– Ale, – potwierdziła dziewczyna.
– To to i bieda. Jakże on z tobą ożeni się, kiedy jemu trzeba do wojska iść?
Dziewczynę uwaga ta babki przestraszyła zrazu bardzo.
– Nie może być! – krzyknęła.
Stara głową pokiwała.
– Oj dziecko z ciebie gorzkie! albo ty o tém nie wiedziała?
Co ona tam miała o jakiémś wojsku wiedziéć? Ani pomyślała nigdy, że jakie wojska są na świecie. I miły nie mówił jéj ani razu, że w sołdaty pójdzie, choć o tém dobrze wiedziéć musiał, ale zwyczajnie młody, kiedy lubił dziewczynę, szeptał z nią u opłotka albo i kibić jéj obejmował, wtedy o tém, co będzie kiedyś, nie myślał. Stara Aksena, wiele wiadomości o świecie i doświadczenia posiadała. Czy raz już, czy raz w swém życiu widziała chłopców w sołdaty branych, którzy wracali nieprędko, nieprędko, a czasem tak jak i jéj syn rodzony, nie wracali nigdy! Jeżeli która dziewczyna czekała na nich, rutkę przez życie całe siać była zmuszoną, bo choć powrócił który, to z inném sercem, z innemi myślami. A jeżeli ślub z nim wzięła, zanim w świat poszedł, jeszcze gorzéj było, bo życie sołdatki, to już takie życie, że niech od niego Bóg święty obroni! Wszystkie te i wiele innych rzeczy, długo Aksena do ucha dziewczynie szeptała, aż Pietrusia, splótłszy na twarzy ręce, rozpłakała się rzewnemi łzami.
– Nu, – tonem perswazyi zaczęła babka, – to idź za Stepana Dziurdzię. I on do ciebie chętny, a gospodarz z niego dostatni. Słodkie ci życie z nim będzie.
Dziewczyna zatupała po tapczanie bosemi stopy.
– Za niszto! (za nic) – krzyknęła – żeby tam nie wiem co, Stepanową żonką nie będę.
– Czemu? gospodarz taki i młody i wyrośnięty jak ten dąb i bratów ma bogatych.
Pietrusia oczu nie odsłaniała i z ruchami gwałtownéj niechęci i niecierpliwości, wciąż tylko powtarzała:
– Za niszto! nie pójdę za niego! nie pójdę! nie pójdę!
I dopiéro na gwałtowne dopytywanie się babki, niechęci swéj przyczynę wyznała. Było tam raczéj przyczyn dwie.
– Hadkij (wstrętny) mnie on i wielmi zapalczywyj. Bić budzie!
Ani słowa przeciw temu Aksena powiedziéć nie mogła. Znała Stepana Dziurdzię oddawna i wiedziała, że istotnie był on gniewliwy, porywczy, łatwy do swarów i bójek. Oczy jego miewały od młodu błyski silnych i srogich namiętności, giesty były prędkie i zapalczywe, głos szorstki i gruby. Pracowitym był, roztropnym w radzie i rozmowie, upijał się bardzo rzadko, gospodarstwo miał dostatnie, a długu grosza jednego nie miał; jednak we wsi miru i powagi nie posiadał, bo opryskliwością swą, grubém łajaniem i skorą do bójki pięścią, naraził się wszystkim, a dziewczęta, to już wprost uciekały od niego, tak się go bały. Kilka razy już do chat różnych swaty posyłał i nigdzie go nie przyjęto. Dziewczęta, zanosząc się od płaczu, krzyczały w niebogłosy: – bić budzie! jeszcze kiedy zabije! – rzucały się do nóg rodzicom, błagając, aby nie wydawali za tego Heroda. Stepan wykrzykiwać począł, że nie dba o te durne i pośle swatów do drugiéj wioski, ale w tém, w chacie stryjecznego brata jego, Piotra, Pietrusia dorosła i odtąd Stepan, na żadną inną dziewkę ani spojrzał. W nią oczy wlepił i do chaty braterskiéj chodził a chodził. Przyjdzie bywało, i bez potrzeby żadnéj zasiedzi się na ławie godzinę i dwie. Czasem orać trzeba, albo kosić, albo młócić a on siedzi i za dziewczyną oczyma wodzi, na krzątanie się jéj i skoki patrzy, śpiewania jéj słucha i gniewliwa twarz jego łagodnieje tak, że można-by ją, zda się, niby masło na chleb posmarować. Piotrowi już raz powiedział.
– Biedna ona, czy nie biedna, ja do niéj swatów przyślę…
– Przybłęda, – zauważył Piotr.
– Przybłęda, czy nie przybłęda, swatów przyślę, żebym tylko u niéj przychylność jaką zobaczył.
Ale przychylności dla niego w Pietrusi nie było ani śladu. Jak Stepan w nią, tak ona w Michałka Kowalczuka oczy wlepiła i tak samo jak inne dziewczęta z płaczém teraz babce mówiła.
– Nie chaczu! Za niszto nie chaczu! bić będzie! jeszcze kiedy zabije!
Po tém, co powiedziała jéj babka